Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Aktarma Cümlelerinin Karşılaştırılması

Yıl 2020, Cilt 2, Sayı 4, 276 - 291, 08.09.2020

Emre TÜRKMEN

Öz

Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesi Türk dilinin Oğuz grubu Türk lehçelerindendir. Türkmen Türkçesi, Oğuz grubu Türk lehçelerinin doğu kolunda yer alır. Yazı dilinin Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesine nispetle daha geç dönemlerde oluştuğu bilinmektedir. Oğuz grubunu temsil eden Türkiye Türkçesi ile Türkmen Türkçesi aktarma cümlesi üretiminde benzer yollar izlemektedir. Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesinden belirlenen aktarma cümleleri; kurucu unsur, alıntıların aktarma cümlesine katılma şekli ve alıntıların cümle niteliği bakımından benzer dizilişler sergilemektedir. Öte yandan her iki lehçedeki aktarma cümlesi kuruluşlarında daha çok şekil bilgisel açıdan olmakla birlikte imla özellikleri bakımından farklılıklar görülmektedir. Aktarma cümlesi, Türkiye Türkçesinde iç içe geçme Türkmen Türkçesinde başkasına ait olma vurgularıyla iç içe birleşik cümle ve başganıñ gepi (başkasının sözü) olarak adlandırılan cümle türüne karşılık gelmektedir. İlk örnekleri Orhun abideleri aracılığı ile belirlenebilen aktarma cümlesi kuruluşlarında aktarılan ya da alıntılanan iç cümle de aktarılan cümledir. Aktarma cümlesi ile yapı göz ardı edilmemekle birlikte bu yapıyı meydana getiren birimlerin işlevlerine aktarılan cümle ve aktarma cümlesi açısından odaklanılmaktadır. Bu çalışmada da aktarma cümlesi özellikleri bakımından Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi mukayese edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Aktarma Cümlesi, Aktarılan Cümle, Alıntı, Türkmen Türkçesi, Türkiye Türkçesi

Kaynakça

• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi (2.Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Azimov, P. ve Bayliyev, H. (1941), Sintaksis. Aşgabat, Türkmenistan: Türkmen Dövlet Okuv-Pedagogik Neşir.
• Biray, H. ve Biray, N. (1999). Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin Sentaks Bakımından Karşılaştırılması Üzerine Bir Deneme. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. Dr. Himmet Biray Özel Sayısı, 22-45.
• Clark, L. (1998). Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Coşar, A. M. (1997). Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir Adlı Eserindeki Cümlelerde Unsur Dizilişi ve Kuruluş İlişkisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Coşar, A. M. (2006). Üç Çay Risalesi İnceleme-Metin-Tıpkıbasım. Trabzon: Serander Yayınları.
• Çotuksöken, Y. (2012). Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü (2.Baskı). İstanbul: Papatya Yayınları.
• Dinar, T. (2014). Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesinde Cümle Dışı Unsur. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 33, 69-86.
• Dinç, S. (2013). Türkmen Türkçesi Üzerine Bir ‘Kaynakça’ Denemesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 2(1), 166-180.
• Dinç, S. (2014). Türkmen Türkçesinin Söz Dizimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Erkul, R. (2007). Cümle Metin Bilgisi (2.Baskı). Ankara: Anı Yayınları.
• Finnegan, R. (2011). Why Do We Qoute? The Culture and History of Quotation. Cambridge: Open Book Publishers.
• Gürsoy-Naskali, E. (1997). Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hamzayev, M. Y. vd. (1962). Türkmen Diliniñ Sözlügi. Aşgabat: Turkmenistan Ilımlar Akademiyası Dil Bilim İnstitutı.
• Hanser, O. (2003). Türkmence Elkitabı (çev. Zuhal Kargı Ölmez). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:17.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü (3.Baskı). Ankara: Engin Yayınları.
• Kara, M. (2001). Türkmence (Giriş-Gramer-Metinler-Sözlük) (2.Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karayanık, S. (1999). Türkmence Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 7, 227-249.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London & New York: Routledge.
• Sarı, B. ve Güder, N. (1998). Türkmencenin Grameri (III Sintaksis). Ankara: Türk Dünyası Gençleri’nin Mahtumkulu Yayın Birliği.
• Sis, N. (2007). Türkmen Türkçesinde Bağlama Edatlarıyla Kurulan Cümleler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 7(1), 129-136.
• Şenol, A. Ç. (2018). Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesinin Karşılaştırmalı Söz Dizimi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, İzmir.
• Tekin, T. vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük (11.Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2012). Yazım Kılavuzu (27.Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, E. (2017). Türkmen Türkçesinde -Xp Zarf-Fiil Ekinin Kullanım Özellikleri ve İşlevleri. Kesit Akademi Dergisi. 3(10), 607-620.
• Türkmen, E. (2018). Türkçede Aktarma Cümleleri Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi. 4, 274-285.