Stalin Dönemi'nde Özbekistan’da Eğitimin Genel Durumu (1930-1940)

Yıl 2020, Cilt 2, Sayı 4, 254 - 275, 08.09.2020

Ercan ÇELEBİ

Öz

Öz Çarlık Rusya’sının yıkılmasından sonra Bolşevikler çok milletli, çok dilli ve çok dinli bir görünüm sergileyen Sovyetler İttifakı içerisinde yer alan uluslara ilk aşamada “saygılı” davranmışlar, fakat çok geçmeden ulusal politikalarını “Sovyetleştirme” siyaseti üzerine inşa etmişlerdir. Bu durum sosyal hayatta kendisini bir “Sovyet halkı oluşturmak” şeklinde göstermiştir. Birlik içerisindeki söz konusu farklılıkların ortadan kaldırılarak “tek tip Sovyet insanı modeli” oluşturmak ana hedef haline getirilmiştir. Bu politikanın alt yapısını oluşturmak için gayri Rus halkların eğitim sistemine el atılmış; yerli mektepler kapatılarak, tek tip Sovyet mektepleri kurulmuş ve eğitim sistemi merkezileştirilmiştir. Eğitimin üst yönetimlerine Ruslar yerleştirilmiş ve eğitim, Rus diline dayandırılmıştır. Sovyet Eğitim Sistemi’nde 1933 yılına kadar her mektep, her muallim kendi tecrübesini uygulamış, dünyada ortaya konulan öğretim metotlarının tamamı, yarı okur-yazar Sovyet muallimleri tarafından tatbik edilmiştir. 1935 yılında Stalin ve Molotof’un imzasıyla çıkarılan bir emirnâme ile eğitimde görülen bu plânsızlık ortadan kaldırılmaya ve mekteplerde temin edilemeyen nizâm, talim ve terbiyenin gerçekleştirilmesine çalışılmıştır. Bu çalışmada Sovyet Özbekistan’da 1930-1940 yılları arasındaki eğitimin genel durumu ele alınmış ve Sovyet eğitim sisteminin Özbekistan’daki uygulamalarına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özbekistan, , Sovyet Rusya, , Sovyet Eğitim Sistemi

Kaynakça

• BAKALO İ. 1965). “Sovyetler Birliği Komünist Partisinin Halk Eğitim Alanındaki Millî Siyaseti”. Dergi, Sayı: 39-40.
• ÇELEBİ E. (2002). “Gayr-i Rus Halkların Devlet İdarelerine İştiraki ve Yerlileştirme Meselesi”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 141.
• ÇELEBİ E. (2019). “Türkistan Millî Mücadelesi: Sovyet Tarih Görüşü Bakımından Bir Değerlendirme”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, sayı: 4, 1916-1940.
• DEVLET N. (1985). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihleri (1905-1917). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SARAY M. (1987). Türk Dünyasında Eğitim Reformu Ve Gaspıralı İsmail Bey (1851-1914). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• SARAY M. (1993). Özbek Türkleri Tarihi. İstanbul: Nesil yayıncılık.
• TEKİNER S. (1966). “Türkistan Cedidizmi Komünist Propagandasının Dikkat Merkezinde”. Dergi, Sayı: 45.
• VORONİTSSİN S. (1964). “Sovyet Türkistan’ında Okul ve Bilim”. Dergi, Sayı: 55.
• Abdulvahab (1937). “Maarif Cephesinde”. Yaş Türkistan, Sayı: 90, s. 5-9.
• Abdulvahab (1938a). “Türkistan’da 1937/1938’inçi Oku Yılı Kanday Ötkezile Yatır?”. Yaş Türkistan, Sayı: 103, s. 17-24.
• Abdulvahab (1938b). “Maarif Cephesinde”. Yaş Türkistan, Sayı: 107, s. 15-21.
• Abdulvahab (1938c). “Maarif Cephesinde”. Yaş Türkistan, Sayı: 108, s. 19-26.
• Abdulvahab (1939). “Maarif Cephesinde”. Yaş Türkistan, Sayı: 112, s. 34-38.
• “Bugünki Türkistan Ahvalinden” (1933). Yaş Türkistan, Sayı: 38, s. 18-22.
• “Buhara’da Yaşirin Mektep” (1936). Yaş Türkistan, Sayı: 77, s. 1.
• İsen Tursun (1934). “Bolşeviklernin Türkistan’da Medeniyet Sahasındagi Yutuklarından”. Yaş Türkistan, Sayı: 53, s. 18-26.
• “Maarif Cebhesinde” (1932). Yaş Türkistan, Sayı: 26, s. 33-35.
• Oktay (1936). “Aylıksız Aç Muallimler”. Yaş Türkistan, Sayı: 85, s. 8-14.
• “Özbekistan’ın Moskva’da Kanca Talebesi Bar?” (1934). Yaş Türkistan, Sayı: 59, s. 40.
• “Ruslaştırma Siyaseti Küçeymekte” (1935). Yaş Türkistan, Sayı: 74, s. 9-12.
• “Ruslaştırış Yulıda Mühim Bir Adım” (1935). Yaş Türkistan, Sayı: 73, s. 40
• “Ruslıkka Karşı Türkistan Yaşları” (1933). Yaş Türkistan, Sayı: 44, s. 20-25.
• “Sovyet Mekteplerinde Kadro Meselesi” (1937). Yaş Türkistan, Sayı: 87, s. 40.
• “Şu Yıl Salınacak Mektep Binaları” (1936). Yaş Türkistan, Sayı: 77, s. 1.
• Tahir (1934). “Türkistan’da Birinçi Biş Yıllık Yekünü: Maarif”. Yaş Türkistan, Sayı: 61, s. 9-17.
• Tahir (1936). “Bolşeviklernin Millî Siyaset Oyunu”. Yaş Türkistan, Sayı: 78, s. 7-8.
• Taşbalta (1935). “Maarif Cebhesinde”. Yaş Türkistan, Sayı: 71, s. 38-42.
• Taşbalta (1936). “Sovyet Mektebi”. Yaş Türkistan, Sayı: 83, s. 25-30.
• Taşbalta (1939). “Rus Tili Dersi Meselesi Etrafında Tartışma”. Yaş Türkistan, Sayı: 115, s. 20-23.
• “Taşkend Mekteplerinin Tazelik ve Sıhhî Vaziyetleri” (1931). Yaş Türkistan, Sayı: 22.
• Timuroğlu (1930). “Türkistan’da Mekteb Meselesi”. Yaş Türkistan, Sayı: 2, s. 22-30.
• Timuroğlu (1932). “Türkistan’da Sovyet Maarifinin Kemiyet ve Keyfiyeti”, Yaş Türkistan, Sayı: 36, s. 17-22.
• “Türkistanga Dair Bazı Rakamlar” (1938). Yaş Türkistan, Sayı: 98, s. 38-40.
• “Türkistan Haberleri: Maarif İşleri” (1932). Yaş Türkistan, Sayı: 37, s. 37-40.
• “Türkistan Haberleri: Maarif Cebhesinde” (1934). Yaş Türkistan, Sayı: 57, s. 41-42.
• “Türkistan Haberleri: Özbekistan’da 10 Yıllık Mektep ve Orta Mektepten Çıkkan Talebeler” (1936). Yaş Türkistan, Sayı: 83, s. 1.
• “Türkistan Haberleri: Âli Mekteplerdeki Kadrolar Kalay Hazırlanadır?” (1936). Yaş Türkistan, Sayı: 83, s. 1.
• “Türkistan Mekteplerinde” (1938). Yaş Türkistan, Sayı: 98, s. 1.
• Yaş Türkistanlı (1930). “Rus İstilası Astıda Türkistanlılarnın Millî Hareketlerinden”. Yaş Türkistan, Sayı: 2, s. 13-22.
• Yaş Türkistanlı (1934a). “Türkistan Mekteplerinde”. Yaş Türkistan, Sayı: 62, s. 17-21.
• Yaş Türkistanlı (1934b). “Gaspıralı İsmail Bik”. Yaş Türkistan, Sayı: 57, s. 30-33.
• “Yüksek Ziraat mektebini Bitirgenler” (1933). Yaş Türkistan, Sayı: 46, s. 39.
• “1933/1934’ünçü Oku yılı Kanday Ötkezildi?” (1934). Yaş Türkistan, Sayı: 58, s. 39-40.