Afganistan Sorunu Karşısında Türkistan ve ABD’nin Orta Asya Devletlerinden Üs Talebi

Yıl 2021, Cilt 3, Sayı 6, 183 - 224, 31.08.2021

Hayrettin SAĞDIÇ

Öz

ABD ve diğer NATO güçlerinin çekilme sürecinin hızlanmasıyla birlikte Afganistan, dünya kamuoyunun en önemli gündem maddelerinden biri olmuş durumda. Çin ve Pakistan himayesinde devam eden Taliban ilerleyişi, Batılı başkentlerde olduğu gibi beş Orta Asya ülkesinde de endişeyle izlenmekte. Bölge ülkeleri gerek Taliban Afganistan’ını gerekse Taliban hâkimiyeti sonrası ülkenin özellikle kuzey bölgelerinde etkinliğini artıracağı varsayılan El-Kaide, Horasan İslam Emirliği (IŞİD), Özbekistan İslami Hareketi, Türkistan İslami Hareketi gibi aşırılık yanlısı cihatçı örgütleri, ulusal güvenlikleri bakımından bir tehdit olarak algılamaktadır. Makalede; bölge ülkelerinin Afganistan krizine bakış açıları ve tehditler karşısında aldıkları önlemlerin yanı sıra Afganistan’dan çekilen ABD’nin Orta Asya hükûmetlerinden talep ettiği üsler konusu ele alınmaktadır. 2001’den bugüne Batılı güçler için çalışan “tercümanlar”ın komşu ülkelere güvenli bir şekilde yerleştirilmesi de ABD’nin talepleri arasındadır. Ülkemizde gündeme gelmeyen ancak Washington, Moskova ve Orta Asya başkentlerinde ciddi biçimde tartışılan üs talebi konusu makalede etraflıca incelenmiştir. Afganistan’da yaşananlar aslında ABD-Çin çekişmesinin bir yansımasıdır. Çin, 21. yüzyıla damgasını vuracak Bir Kuşak Bir Yol Projesi’nin güvenliğini ve işleyişini garanti altına almak için hem Orta ve Güney Asya’da hem de Orta Doğu’da “Pax China” olarak adlandırdığımız yeni bir dünya sistemi inşa etmek istemektedir. Bir Kuşak Bir Yol’un en önemli koridoru CPEC, şah damarı ise Pakistan’ın Gwadar Limanı’dır. Yeni dünya düzeni; bu projede yer alan ülkelerle bu projeyi engellemek isteyen ABD, Hindistan, Japonya gibi güçler arasındaki çatışmanın seyrine göre şekillenecektir. Brezinski’nin 90’lı yıllarda sözünü ettiği Büyük Satranç Tahtası artık Orta Asya’dır.

Anahtar Kelimeler

Afganistan krizi, Orta Asya, ABD’nin üs talebi

Kaynakça

• Afanasyev, V. V. (2018). Krah Evropı: Perspektivı Svetlıye. Moskva: Nauçno-Populyarnoye İzdaniye.
• Dressler, J. A. (2010) The Haqqani Network From Pakistan to Afghanistan. Washington: Institute for the Study of War, Afghanistan Report-6.
• Dugin, A. (2005). Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım. (çev. İmanov, Vügar) İstanbul: Küre Yayınları.
• Huasheng, Z. (2012). China and Afghanistan: China’s Interests, Stances and Perspectives. Washington, Center For Strategic and International Studies.
• Mufti, M. (2012). Religion and Militancy in Pakistan and Afghanistan. Washington: Center For Strategic and International Studies.
• National Security Strategy of the United States of America, December 2017.
• Roy, O. (2000). Yeni Orta Asya. (çev. Moralı, Mehmet) İstanbul: Metis Yayınları.
• Saparbek, M. (2018). Orta Asya’da Radikal İslam’ın Doğuşu. (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
• Siddique, Q. (2018) Pakistan’s Future Policy Towards Afghanistan. Copenhagen: Diis Report 2011: 08, Danish İnstitute for International Studies.
• Wilkey, N. (2014). Sucide Attacks in Afghanistan and Pakistan. (Adelaide Üniversitesi, Felsefe ve Siyaset Bölümü, Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Yeğin, A. (2015). Afganistan Siyasetini Anlama Kılavuzu. Ankara: SETA