Kırgız Türkçesinin Ağızlarında Sebze Adları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 7, 47 - 60, 28.02.2022

Kenjegul Kalieva

Öz

Türk tarihinin bilinen en eski kavimlerinden biri olan Kırgız Türklerinden en eski Çin kaynaklarında söz edilmektedir. Bütün tarihî kaynaklarda genellikle Kırgız Türklerinin dış görünüşleri hakkında bilgi verilmektedir ancak yaşam tarzı, geçim kaynağı ile ilgili yazılı bir metin bulunmamaktadır. Sözlü kaynaklardan hareketle Kırgız Türklerinin geçim kaynağının eskiden beri hayvancılık olduğu düşünülmektedir. Rus istilasından sonra Kırgız Türkleri yerleşik hayata geçmeye başlamıştır. Bu yeni hayat, hayvancılık geleneğinin yanı sıra tarımcılık geleneğini de beraberinde getirmiştir. Diğer bir önemli husus ise Güney ve Kuzey Kırgız Türklerinin yerleşik hayata geçme sürecinin farklı olduğudur. Kırgızistan’ın güneyinde, daha doğrusu Fergana bölgesinde yaşayan Kırgızlar kuzeye göre daha erken yerleşik hayata geçmişlerdir. Rus Çarlığı’nın istilasından önce Kokon Hanlığı’nın Fergana bölgesine hâkimiyeti söz konusudur. Bu siyasî ilişkiler dışında güneyde yerleşen Kırgızlar ile komşu halklar (Özbek, Tacik, Afgan) arasında kültürel ve ticari alışverişler de gerçekleşmiştir. Dolaysıyla tarımcılık geleneği Kırgızistan’ın kuzeyine göre güneyinde daha iyi gelişmiştir. Tarihî, siyasî, kültürel ve ticarî ilişkiler dışında diğer bir sebep iklimin uygun ve toprağın verimli olmasıdır. Kırgızistan’ın ılımlı iklimi olan bölgelerde yetişen salatalık, patlıcan, havuç, soğan, sarımsak gibi sebzelerin adlandırmaları genel olarak aynı olsa da bazen farklılık göstermektedir. Sebze adlarının çoğunluğu Farsça-Arapça, ve Rusçadan ödünçlemedir. Bu çalışmada, Kırgız Türkçesinin ağızlarında yer alan badıraŋ, baklacan, buurçak, cügörü, kabak, kızılca, piyaz, pomidor, sarımsak, şalgam sebze adları komşu Türk dilleriyle (Kazak, Özbek ve Yeni Uygur Türkçeleri) karşılaştırılmıştır. Ayrıca bu sebze adlarının etimolojisi üzerine de kısa bir inceleme verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, Kırgız Türkçesinin Ağızları, Kazak Türkçesi

Kaynakça

• Abduldaev, E., Bakinova G. ve Beyşekeev, N. (1962). Özbekstandagı Kırgızdardın Tilindegi Cergiliktüü Özgöçölüktör. Frunze: Akademiya Nauk.
• Bakinova, G. (1953). Kirgizskiy Govor Oktyabr’kogo Rayona. Frunze: Akademiya Nauk.
• Bakinova, G. (1955). Isık-Köl Govorunun Materiyalınan. Frunze.
• Bakinova, G. (1956). Kırgız tilinin Oş govoru. Frunze.
• Bakinova, G. (1959). Kırgız tilinin Çüy govoru. Frunze.
• Bakinova, G., Konduçalova, S. ve Sıdıkov, S. (1958). Kırgız Tilinin Calal-Abad Oblastının Govorları. Frunze: Akademiya Nauk.
• Baskakov, N. A. (1968). Russko-Turkmenskiy Slovar’. Moskva.
• Bektaev, K. (1991). Kazahsko-Russkiy Slovar’. Alma-Ata.
• Beyşekeev, N. (1964). Kazakstandagı Kırgızdardın Tildik Özgöçölüktörü. Frunze: Kırgız İlimder Akademyası.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press
• Cumaliev, C. (1991). Fergana Kırgız Govorlorunun Leksikası. Bişkek: İlim.
• Cumaliev, C. (1983). Andican Kırgızdarının Tili. Frunze: Ilim.
• Dıykanov, K. (1980). Kırgız Tilinin Tarıhınan. Frunze: Mektep.
• Doerfer, G. (1963-1975). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-V. Wiesbaden: Franz Steiner.
• Golovkina, O. B. (1966). Tatarsko-Russkiy Slovar’. Moskva.
• Hüseynov H. (1941). Azerbaydjansko-Russkiy Slovar’. Baku.
• Kalieva, K. (2020). Dialektstudien zum Kirgisischen: Der Batken-Dialekt. Berlin: Freie Universität Berlin.
• Kılıç, F. (Spring 2003). “Kırgız Türkçesinin İçkilik Ağızı”. KÖK Journal of Social Strategical Researches. Vol. V. Num. 1. 81-135.
• Kültür Bakanlığı Yayınları. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara.
• Lessing, F. D. (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Mukambaev, C. (1972). Kırgız tilinin diyalektologiayalık sözdügü. Frunze: Kırgız SSR Ilimder Akademiyası Terminalogiya komissiyası.
• Munieva, B.D. (1977). Kalmıscko-Russkiy Slovar’. Moskva: Russkiy Yazık.
• Nadelyayev, B. M. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Nauka.
• Nacip, E. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara.
• Ormonbekova, A. (1999). Kırgız Tilinin Toguz-Toro Govoru. Bişkek.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türkischen. Helsinki: Lexica Societatis Fenno-Ugricae XVII.
• Seydakmatov, K. (1988). Kırgız Tilinin Kıskaça Etimologiyalık Sözdügü. Frunze: İlim.
• Sevortyan, E. V. (1997). Etimologiçeskiy Slovar‘ Tyurkskih Yazıkov. Moskva: Yazıki Russkoy Kul’turı.
• Steingass, F. A. (1970). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beirut: Rautledge & K Paul.
• Yudahin, K.K. (1938), “Klassifikatsiya Kirgizskih Dialektov”, Trudı İnstitut Yazıka İ Literaturı. Akademiya Nauk Kirgizskoy AN. Kirg. SSSR. S. 451-454.
• Yudahin, K.K. (1948). “İz Laylakskih Materiyalov”. Frunze: Akademiya Nauk. S. 29-38.
• Yüce, N. (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Yayını.