Age-Related Concepts in Birth and Death Process in Uzbek Turkish

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 264 - 274, 31.08.2022

Selahittin Tolkun

Öz

In Uzbek Turkish, there are stereotypes about expressing age, asking age and answering questions, and specifying date of birth in the process of birth and death. There are two different calendars regarding the date of birth. In modern Uzbek life, mainly the Gregorian calendar is used, but ancient The Twelve Animal Cycle Turkish Calendar is also known among the people, so the birth of the person is asked according to both the Gregorian and the animal calendar. Likewise, indicating different age periods, as in all Turkish dialects. There are indefinite pronouns such as chaqa (child), chaqaloq (baby), yosh (small, young, etc.), bola (child), yigit (young man), o‘smir (12-16 years old), o‘spirin (adolescent teenager), kelinchak (new bride), juvon (newly married woman, young widow) etc. In addition, just like in Turkey Turkish, there are also words that indicate kinship, such as ona ⁓ onaxon ⁓ oyi (mother), otaxon (father, grandfather), buva ⁓ bobo (grandfather), xola (maternal aunt), jiyan (nephew), uka (young brother or sister), ini (younger brother) which used for addressing that people is older or younger than the speaker instead of their real name.

Anahtar Kelimeler

Asking age in Uzbek Turkish, specifying age in Uzbek Turkish, asking and answering date of birth in Uzbek Turkish, addressing words in Uzbek Turkish

Özbek Türkçesinde Doğum ve Ölüm Sürecinde Yaşla İlgili Kavramlar

Öz

Özbek Türkçesinde doğum ve ölüm sürecinde yaşla ilgili yaşı ifade etme, yaşı sorma ve soru cevaplama, doğum tarihi belirtme konusunda kalıp kullanımlar bulunmaktadır. Doğum tarihi konusunda iki farklı takvim karşımıza çıkmaktadır. Modern Özbek hayatında esasen miladî takvim kullanılmaktadır, ancak halk arasında 12 Hayvanlı Takvim de bilinmekte, dolayısıyla kişinin doğumu hem miladî hem de hayvan takvimine göre sorulmaktadır. Aynı şekilde bütün Türk lehçelerinde olduğu değişik yaş dönemlerini belirten çäqä (çocuk), çäqälåq (bebek), yåş (küçük, genç vs.), bålä (çocuk), çäqä (çocuk), yigit (delikanlı), ösmir (12-16 yaş aralığındaki ergen), öspirin (ergen delikanlı), kelinçäk (yeni gelin), cuvån (yeni evli kadın, genç dul kadın) gibi belgisiz isimler mevcttur. Bunun yanında tıpkı Türkiye Türkçesinde olduğu gibi esasında birtakım akrabalık bildiren kelimeler de insanlara hitap için kullanılmaktadır. Gerçek anlamı “anne” olan ancak yaşlı kadınlara hitapta ånä ⁓ ånäxån ⁓ ånäcån ⁓ åyi; yaşlı erkeklere hitapta åtäxån (baba) buvä (dede), båbå (dede); ayrıca xålä (teyze), ukä (kardeş), ini (erkek kardeş) gibi kelimeler de yabancılara hitapta kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesinde yaş sorma, Özbek Türkçesinde yaş belirtme, Özbek Türkçesinde doğum tarihi sorma ve cevaplama, Özbek Türkçesinde hitap kelimeleri

Kaynakça

• Referans1 FARRUX HASAN O‘G‘Lİ (2013) https://n.ziyouz.com/portal-haqida/xarita/qiziqarli-malumotlar/besh-muchal-yoxud-inson-asri . erişim: 13.10.2021 saat: 15.07
• Referans2 FOZIL YO‘LDOSH O‘ G‘LI (1998). Alpomish: O‘zbek Xalq Qahramonlik Dostoni. Yazıya geçiren: M. ZARIFOV. Yayıma hazırlayan: HODI ZARIF– TO‘RA MIRZAYEV. Taşkent:Sharq
• Referans 3 KADIROV T. R. (2020). “Koreys Tili Og‘zaki Nutqida Xushmuomalalik Kategoriyasi Elementlarining Qo‘llanilishi”. ХАЛҚАРО ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ Самарқанд, 2020 йил 15 май. Samarqand: СамДЧТИ. (s. 206-208)
• Referans4 KAMOL, J. (2017). IQBOLNOMA Asliyatdan O‘zbekiston xalq shoiri Jamol Kamol tarjimasi. Toshkent: Extremum – press.
• Referans5 O‘zbek Tilining Izohli Lug‘ati, 1-5 Cilt, Taşkent: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akamdemiyası, 2007.
• Referans6 SHAHGOLİ, N. Kh. -YAGHOOBİ, V. - AGHATABAİ, Sh. - BEHZAD, S. (2019). “Dede Korkut Kitabı’nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16/2, s. 147-379.
• Referans 7 SHOUMAROV G‘.B. - HAYDAROV I.O. – SOG‘İNOV N.A. - AKRAMOVA F.A., - SOLİHOVA G. - Niyozmetova G. (2008). Oila Psixologiyasi. Taşkent: Sharq.
• Referans8 SHUKRULLO (1991). Kafansiz Ko‘milganlar. Taşkent: Mehnat.
• Referans9 TOLKUN, S. (2021). Özbek Türkçesinde +lär Eki . International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies, 3 (5), 1-38. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijvuts/issue/60512/883340
• Referans10 TOLKUN, S. (2021b). “Özbek Türkçesinde Sayılar ve Sayılara Gelen Yapım Ekleri”. International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies , 3 (6) , 143-182 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijvuts/issue/64704/986023
• Referans11 TULUM, M. M. – AZILI K. (2015). Eski Uygurca Edgü Ögli Tigin Anyıg Ögli Tigin (İyi Niyetli Şehzade – Kötü Niyetli Şehzade) Burkancı Seyirlik Eser. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.