TÜRKİYE CUMHURİYETİ MERKEZ BANKASI’NIN BAĞIMSIZLIĞI

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 9, 182 - 194, 01.03.2018

Süreyya Bakkal

Öz

Ulusal bir devlet bankası kurulması fikri Cumhuriyet’in ilanından sonra 1923 yılında Türkiye İktisat Kongresinde ele alınmıştır. 1924 yılına gelindiğinde ise Osmanlı bankasını bir devlet bankasına dönüştürmek adına birtakım girişimlerde bulunulmuştur. 1926 yılında ise Merkez Bankası kurulması için hazırlıklar başlatılmıştır. Ayrıca 11 Haziran 1930’da Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kanunu kabul edilerek beraberinde 3 Ekim 1931 yılında Merkez Bankası kurulmuş ve 1 Ocak 1932 yılında ise resmen çalışmaya başlamıştır. Bunun yanı sıra Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın kuruluş yasasında bankanın temel gayesi ülkenin ekonomik kalkınmasına katkı sağlamak olarak belirlenmiştir. Bu gayeyi etkin kılmak adına bankaya hazine işlemlerini yürütmek, reeskont oranını saptamak, para piyasasında düzeni sağlamak gibi görevler verilmiştir. Merkez Bankası’nın kuruluş gayelerinden en önemlisi ise; dolaşımdaki para miktarının ekonominin ihtiyaçlarına göre ayarlanmasını sağlamaktı. Bu sebepten ötürü Merkez Bankası para piyasasının düzenlenmesi ve ıskonto oranının belirlenmesi görevlerini üstlenmiştir. Burada bütün mesele hükümetlerin oy kaygısı ile kısa vadeli hedeflerden ve politikalardan taviz vermelerini önlemektir. Bunlardan taviz verildiği takdirde para ve maliye politikaları başarısız olmaktadır. Merkez Bankası Başkan ve üyeleri ile para politikasının belirlenmesi nasıl olacaktır? Özellikle Merkez Bankasının amaçları belirlenmeli ve bununla ilgili kamu kesimine açılan kredilere sınırlar getirilmelidir. Bunun dışında Merkez Bankası bağımsız olduğu takdirde ülkedeki para politikasının hedeflerini tutturacaktır. Bu hedefler fiyat istikrarını bozucu nitelikte olmadığı takdirde desteklendiğinde ülke içinde ekonomi rayına oturmuş olacaktır. Bunun içinde hükümet Merkez Bankası üzerindeki baskıları kaldırmalıdır. Bunlar yapıldığı takdirde ülke içindeki enflasyon en asgari seviyeye gelecektir. Bu çalışmada T.C Merkez Bankasının, 2001 yılında çıkarılan yasa ile fonksiyonlarının dönüşümü üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Merkez Bankası, Enflasyon, Gayri Safi Milli Hâsıla

INDEPENDENCE OF THE CENTRAL BANK OF THE REPUBLIC OF TURKEY

Öz

The idea of establishing a NationalState Bank wasdiscussed at theTurkisheconomicCongress in 1923 aftertheDeclaration of theRepublic. In 1924, someattemptsweremadetoconverttheOttoman bank into a State Bank. In 1926, preparationswereinitiatedfortheestablishment of thecentral bank. Inaddition, theLaw of the Central Bank of Turkeywasadopted on June 11, 1930, andthe Central Bank wasestablished on October 3, 1931, andofficiallystartedworking on January 1, 1932. Inaddition, in thefoundationLaw of the Central Bank of theRepublic of Turkey, the main objective of the Bank wastocontributetotheeconomicdevelopment of thecountry. Inordertomakethisobjectiveactive, the Bank has beengivendutiessuch as executingTreasurytransactions, determiningtheaccrual rate, andensuringorder in themoney market. Themostimportantgoal of the Central Bank wastoensurethattheamount of money in circulationwasadjustedaccordingtotheneeds of theeconomy. Forthisreason, the Central Bank undertooktheduties of arrangingthemonetary market anddeterminingthediscount rate. Thewholeissue here is topreventgovernmentsfrommakingconcessions on short-termgoalsandpolicieswith a concern of voting. Monetaryandfiscalpolicies fail ifconcessionsaremade. How willthemonetarypolicy be determinedwiththePresidentandmembers of the Central Bank? Inparticular, theobjectives of the Central Bank should be determinedandlimitsshould be imposed on loanstothepublicsector. Inaddition, ifthe Central Bank is independent, it willholdthetargets of monetarypolicy in thecountry. Thesetargetswill be placed on theeconomyrailwithinthecountryiftheyaresupportediftheyare not disruptivetopricestability. Withinthis, thegovernmentmustremovethepressures on the Central Bank. Ifthesearedone, theinflation in thecountrywillreachthe minimum level. Inthisstudy T.C willfocus on thetransformation of thefunctions of the Central Bank withthelawenacted in 2001.

Anahtar Kelimeler

Central Bank, Inflation, GrossNational Product

Kaynakça

• Akdiş, M.(1996).Para Politikalarının Ekonomik İstikrar Üzerindeki Etkinliği ve Türkiye. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F.Yayınları, No:2 s.93.
• Aktan ve Diğerleri. (1998), Nasıl Bir Para Sistemi? Parasal Disiplin ve Parasal İstikrar İçin Alternatif Öneriler. İstanbul:İMKB,s.124-125.
• Altuntaş, Ö., (2012), Merkez Bankası Bağımsızlığı: Avrupa Merkez Bankası ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Karşılaştırması, Pamukkale Üniversitesi SBE Dergisi,s.74.
• Arslan , Ö.(2003),Avrupa Birliği’ni Oluşturan Ülkelerde Merkez Bankası Bağımsızlığı, Enflasyon ve Diğer Makro Ekonomik Büyüklükler Arasındaki ,İlişkiler:1980-2001 Dönemi, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Ankara: TCMB Piyasalar Genel Müdürlüğü,s.26.
• Bakkal, Muharrem (2018) Türkiye’de Yatırımların Finansmanı Ve Makroekonomi’ye Etkileri, Journal Of Social And Humanities Sciences Research, Vol:5 / Issue:18 Pp.523-528, Kahramanmaraş.
• Bakır,C.(2006). “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın “930-2001 Arasında Siyasal ve Ekonomik Bağımsızlığı: Siyasal-Ekonomik Etkileşime İlişkin Karşılaştırmalı Bir Çözümleme”, ODTÜ Gelişme Dergisi. Haziran, CiltÇ33,Sayı:1:1-31.
• Barışık,S. (2004), Merkez Bankası Bağımsızlığı, Makro Ekonomik Etkileri ve 2001 tarihli TCMB Kanunun Yansımaları, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59-3.
• Büyükdeniz, A.(1996). Türkiye2de İç Borçlanma-Enflasyon İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Yayını, Yayın No:1,s.32.
• Castello ve Diğerleri,(1999),”Merkez Bankası Bağımsızlığı”,çev. Hüseyin Şen, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi. Şubat, Yıl:36,Sayı:2:55-63.
• Cukierman, A.,(1994), Central bank IndependenceandMonetary Control, TheEconomicJournal, November,104, 1437-48.
• Cunkierman. A., (2008), Central Bank İndependenceandMonetaryPolicymakingİnstitutionsPast, PresentandFuture , EuropanJournal Of PoliticalEconomy No.24, 722-736
• Çolakoğlu,B.,(2002/2)Enflasyon hedeflemesi Stratejisine Geçiş Bağlamında TCMB’nin Bağımsızlığının Fonksiyonelliği,Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,s.17-31
• Dilik,S.(1970), “Devlet Karşısında Merkez Bankası ve Merkez Bankasının Bağımsızlığı”, A.Ü.S.B.F.Dergisi,Cilt:xxv,Sayı I,s.184.
• Dinçer, Ahmet. (2004), “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ile Avrupa Merkez Bankasının bağımsızlık yönünden karşılaştırılması”, İşletme Finans Dergisi, Yıl:19, Sayı:220,s.96.
• Eğilmez, M., Kumcu, E., (2009), Ekonomi Politikası Teori ve Türkiye Uygulaması, Remzi Kitapevi, 13.Basım İstanbul s.53.
• Eğilmez,M. Ve Kumcu,E. (2004),Ekonomi Politikası,5.b.,İstanbul:Remzi Kitabevi,s.69.
• Eroğlu,Ö. ve Altıntaş,H.(1997),“Merkez Bankasının Bağımsızlığı Sorunu: Enflasyon ve Ekonomik Performans Üzerine Bir Değerlendirme”, İktisat İşletme ve Finans Dergisi, Yıl:12, Sayı:135,s.56.
• Galprahith, J. K., (1990), Para Nereden Gelir Nereye Gider, ( Çev:N. Himmetoğlu- B. Çorakçı), Altın Kitaplar Yayınevi, S.375.
• Grilli,V. Masciandaro D ve Tabellini G.,(1994),”PoliticalandMonetaryInstitutionsandPublic Financial Policies in Industrial .” In T. Persson ve G. Tabellini (ed), MonetaryandFiscalPolicy, Second Edition, Massachusetts : The MIT Press, ,s. 205-207.
• Kantar, Gökmen (2016) Türk Siyasetinde Politik Dil Kullanımı: Recep Tayyip Erdoğan‟In 3 Kasım 2002 Genel Seçimleri Miting Konuimalarının, Söylem Dilinin İçerik Analizi, Sosyal Bilimler Metinleri, 2016 Aralık ICOMEP Özel Sayısı, Tekirdağ Kantar, Gökmen (2017) Türk Siyasetinde Politik Dil Kullanımı: Recep TayyipErdoğan’ın “Ak Parti 1. Ve 3. Olağan Üstü KongrelerindekiKonuşmalarının” İçerik Ve Söylem Analizi, Balkan Journal of SocialSciences / Balkan Sosyal Bilimler Dergisi ICOMEP 2017/ Özel Sayı, Tekirdağ.
• Kantar, Gökmen (2018) Türkiye Ve İran İlişkilerinde Petrolün Rolü, Journal Of Social And Humanities Siences Research, Vol:5 / Issue:18 pp.516-522, Kahramanmaraş.
• Karluk,R.(2002). Türkiye Ekonomisi. Kasım, 7b., İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.s.429.
• Kaykusuz,M., (2013), Merkez Bankasının Bağımsızlığı ve Enflasyon Arasındaki İlişki Akademik Bakış Dergisi Sayı: 36 s.4.
• Kazgan,G.(2000), Küreselleşme ve Ulus-Devlet Yeni Ekonomik Düzen,1.Baskı(Genişletilmiş Basım),İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s.233.
• Köksal,M.(1990), Merkez Bankası-Hazine İlişkileri, Ankara: Maliye ve Gümrük Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü,s.78-79.
• Merkez Bankası Bağımsızlığı, (2012), s.2-3.
• Oktar, S.(1994), “Merkez Bankalarının Bağımsızlık Sorunu”, Finans Dünyası Dergisi, Sayı:57,s.70.
• Oktar,S.(1997),” Merkez Bankalarının Bağımsızlığı Sorunu,s.69-70.
• Oktar,S.(1997),”TC.Merkez Bankası Ne Ölçüde Bağımsız?”, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Yıl:34,sayı:5,s.6-7.
• Orhan,O.Z. ve Erdoğan,S.(2007).Para Politikası. Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 4.Baskı,Ankara:Yazıt Yayın- Dağıtım,s.389-390.
• Öğretmen,E., (2004), Enflasyon Hedeflemesi-Uygulama Özellikleri-5 Temmuz, Ankara:TCMB Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü.www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/kitaplar/EnflasyonHedeflemesi2.pdf.s.11.
• Öztürk,S.,(2009) Enflasyon Hedeflemesi Yaklaşımı: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerin Karşılaştırmalı Analizi , Yönetim Ve Ekonomi Cilt:16 Sayı:1 Celal Bayar Üniversitesi s.196-198, İ.İ.B.F. Manisa
• Parasız, İ.(2001). Enflasyon- Kriz-Ayarlamalar. Mart, İstanbul, Ezgi Kitabevi.s.466
• Parasız, İ., (1988), Para Politikası, Haşet Kitapevi Yayınları, s.177.
• Samuelson P.A., (1970), İktisat, (Çev: D. Demirgil), Menteş Kitapevi, S.330.
• Saraçoğlu,R.(1993), “Türkiye’de Merkez Bankacılığı”, İktisat,İşletme ve Finans Yıl:8 sayı:89 s.11.
• Saraçoğlu,R.(1994), “Merkez Bankası Yıpratılmamalı”, Uzman Gözüyle Bankacılık Dergisi,Yıl:2,Sayı:5., s.11.
• Serdengeçti,S.(2003),MerkezBankasıBağımsızlığı,http://www.tcmb.gov.tr/yeni/duyuru/2003/tcmbb ağımsizlik.pdf,(20.05.2005),s.1.
• Soylu,H.(1997),Türkiye’de Senyoraj Gelirleri ve Kamu Açıkları, Ankara: SPK, Yayın No:81, s.46- 47.
• TCBM,(2010a),2011YılındaParaveKurPolitikası,http://www.tcbm.gov.tr/yeni/duyuru/2010/Baskan _ParaPol11.pdf, 01.04.2018.
• TCMB Kanunu,(2007)., kanun no:1211,s.35.
• TCMB,( 2005):s.4-6 TCMB,(2017), s.3-4.
• TCMB,(2007):39 Tokgöz,E.(1995), Merkez Bankalarının Bağımsızlığı, Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:13, s.6-7.
• TÜGİAD,(1997),2000’li Yıllara Doğru Türkiye’nin Önde Gelen Sorunlarına Yaklaşımlar: Merkez Bankasının Bağımsızlığı, İstanbul: TÜGİAD, s.46.
• Uludağ,İ.(1993), “Merkez Bankası’nın Özerkliği”, Finans Dünyası Dergisi, Sayı:42,s.60.
• Yinanç, Abdullah (2016) Türkiye’de Kentsel Altyapı Sistemlerinin Planlanması, Yönetilmesi ve İşletilmesinde Karşılaşılan Sorunlar ve Bu Sorunlara Çözüm Yoları, Sosyal Bilimler Metinleri, 20]6 Aralık ICOMEP Özel Sayısı, Tekirdağ
• Yılmaz, G.A ve Yılmaz A.(2007).Türkiye’de Borç Sarmalı ve Makroekonomik İstikrar. Şubat, İstanbul: Arıkan Basım Yayım Dağıtım,s.19-20.
• Yılmaz,B.E.,(2005),Enflasyon Hedeflemesi ve Türkiye’de Enflasyon Hedeflemesine Geçiş Bağlamında Kamu Dinamikleri Baskısı,İ.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi,Mart,No:32,s.95-103