KAHTA İLÇESİNDEKİ YERLEŞME ADLARININ COĞRAFİ AÇIDAN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 16, 67 - 80, 01.01.2019

Hikmet Mollazade Necmettin Elmastaş

Öz

Kâhta ilçesi sınırları içerisindeki yerleşme adlarının ele alındığı bu araştırmanın amacı yerleşme adlarının coğrafi mekân ile ilişkisini coğrafi prensipler doğrultusunda incelemektir. Bu çalışmada Kâhta ilçesi yerleşme adlarının geçmişten günümüze doğru eski ve yeni adları ortaya konulmuş, yerleşme adlarının ne anlama geldiği tespit edilmiş, bu isimlerin anlamları üzerinde etkili olan coğrafi unsurları vurgulama yoluna gidilmiştir. Araştırma sahasında Kâhta şehrinin yanı sıra; 2 kasaba, 96 köy ve 98’i bu köylere bağlı mahalle olmak üzere toplamda 196 yerleşim birimi bulunmaktadır. Araştırma sahasındaki yerleşmelerin %40’ı adını Beşeri ortam özelliklerinden almaktadır. Bunun dışındaki yerleşmeler arasında adını Doğal ortam özelliklerinden alanların oranı %33 ve Ekonomik faaliyetlerden alanların oranı %14’tür. Diğer yerleşme adları ise %13’lük bir orana sahiptir. Adını Doğal ortam özelliklerinden alanlar arasında en yüksek oran topografyaya aittir %43 . Adını Beşeri ortam özelliklerinden alan yerleşmeler alt başlıklar halinde değerlendirildiğinde en yüksek oran % 47 adını Aile veya Aşiretlerden alan yerleşmelere aittir. Coğrafi bilimlerin sistematik tasnifi açısından değerlendirildiğinde adını Ekonomik faaliyetlerden alan yerleşmeler arasında en büyük oranın %61 adını Tarımsal faaliyetlerden alan yerleşmelere ait olduğu anlaşılmaktadır. Diğer yerleşme adları başlığı altında incelenen yerleşme sayısı 25’tir. Bunlardan 14’ü %56 anlamına ulaşılan yerleşme grubu içerisindeyken 11’i %44 anlamına ulaşılamayan yerleşmelerdir.

Anahtar Kelimeler

Yerleşme Adları, Yerleşme Coğrafyası, Kâhta, Kâhta İlçesi, Toponimi

EVALUATION OF SETTLEMENT NAMES IN TERMS OF GEOGRAPHICAL IN KAHTA DISTRICT

Öz

The purpose of this research, whichdeals with settlement names within Kâhta district boundaries, is to examine the relationship between settlement names and geographical location in terms of geographical principles. In this research,revealing the old and new names from the past, determining what settlement names mean and stressing the geographical elements that affect the meaning of these names is studied.In the research field, in addition to Kâhta, 2 towns, 96 villages, and 98 districts connected to these villages, a total of 196 settlements have been identified. The settlements %40 in the research field take their names from the Human characteristics of the environment. Except these settlements, the rate of settlement takes their names from Natural characteristics is %33 and these takes from Economical activities is %14. The other settlement names have a rate of %13. Among the settlements that take their names from Natural characteristics, topography is the highest rate %43 . When the settlements takes their names from Human characteristics are examined with the subtitles, the highest rate %47 belongs to the settlements that takes their names from big families and tribes. When examined in terms of systematic sorting of geographical sciences, among the settlements take their names from Economical activities, Agricultural activities based names have the biggest rate %61 . The number of settlements named the other settlement names are 25. 14 of these %56 are in the group that has a meaning while 11 of these %44 are in the group that meaning of which is still unknown.

Anahtar Kelimeler

Name of settlements, settlement geography, Kâhta, Kâhta district, Toponymy

Kaynakça

• Açıkel, A. (2003).“Artukabad Kazası yer Adları (1455-1600)” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, Cilt 20,181-202.
• Akbıyık, M. (2016). “Siverek İlçesi Köy Yerleşmelerinin Toponimik Analizi”,Ankara: Turkish Studies Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 11/8, 1-24.
• Aksan, D. (1974). “Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Araştırmalar” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, Ankara, 185-193.
• Aksan, D. (1982). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), Türk Dil Kurumu Yayınları: Cilt 3. 439/3,93-135,Ankara.
• Aksan, D. (1984). “Türk Yer adları Konusunda Bir Proje Önerisi,” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
• Alagöz, C. A. (1984). “Türkiye’de Yer adı Verme Usulleri” Ankara: Türk Yer Adı Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yay. No:60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi. No: 17, 11-23.
• Aytaç, S. Bozdağ, E. (2018). Nemrut Dağı Milli Parkı ve Çevresinin Potansiyel Jeomiras Alanları, Kriter Yayınevi, Ankara.
• Bakırcı, M. (2012). Bir Cumhuriyet Dönemi Şehri Kâhta. Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Bakırcı, M. (2013). “Kırsal Alanda İstihdamın Çeşitlendirilmesi: Kâhta Tekstil İşçileri Örneği”, Marmara Coğrafya Dergisi, 27.
• Dâhiliye Vekâleti. (1928). Son Taksimatı Mülkiyede Köylerimizin Adları, Ankara.
• Darkot, B. (1955). Kâhta, İslam Ansiklopedisi, Cilt 6,89-90, İstanbul.
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Devlet Meteoroloji İleri Genel Müdürlüğü. (2017). Meteorolojik Veriler (1984-2010), Ankara.
• Doğanay, H. (1994). Türkiye Beşeri Coğrafyası, Gazi Büro Kitapevi, Ankara.
• Elibüyük, M. ve Güzel, A. (2003). “Şanlıurfa İli’nde Dönemlik ve Bir Geçici Yerleşme: Hollik”, Ankara: Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı: 1, Cilt 2, 57.
• Elmastaş, N. (2008).“Kâhta Çayı Havzası’nda Arazi Kullanımı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı:2, Cilt 6,159-190, Ankara.
• Elmastaş, N., Şahinalp M. S. ve Günal V. (2011). “Bitlis İli Köy Adlarına Coğrafi Açıdan Bir Yaklaşım”, Bitlis: VII Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, Rota Ofset, 576-593.
• Erinç, S., (1986). “Ekzonimler Konusunda Bir Araştırma: Ege Adalarının Türkçe Adları”, İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni. C. 2, Sayı: 3, s. 21-25, İstanbul.
• Gökçeer, F. (1984) “Türk Yer Adları Sempozyumu Açılış Konuşması” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 1-5, Ankara.
• Günal, V. (2012). “Batman’da Cadde Adlandırmaları: Toplumsal Bellek Oluşturma ve Şehirsel Mekâna Hâkim Olma Çabaları”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 25,171-197.
• Güney, E., (1996) “Toponomik Terimlerin Sınıflandırılması” Türk Dili S: 540, s. 619-630, Ankara
• İbret, B. Ü. (2003).“Çankırı’daki Köy Adları Üzerine Coğrafi Açıdan Bir İnceleme” Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 7,53-80.
• İçişleri Bakanlığı.(1946). Meskûn Yerler Kılavuzu, Ankara.
• İçişleri Bakanlığı, (1977). Yeni Tabii Yer Adları 1977, Yeni, Eski ve İllere Göre Dizileri. İller İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları Seri: III, Sayı:1, Ankara.
• Karaca M. (2010). Osmanlıca Türkçe Lugat, Hisar Yayınevi, İstanbul.
• Karadoğan, S.,(2005) Adıyaman Havzasının Genel ve Uygulamalı Jeomorfolojisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurt, Y. (2001). “Adana Sancağı Yer Adlarındaki Değişim”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 50. Yıl Özel Sayısı C. 2001/II, S.598,s.405-408.
• Meriç, E. (1965).“Kâhta-Nemrut Dağı Arasındaki Bölgenin Jeolojik ve Paleontolojik Etüdü (Etude Géologique et Paléontologique de la Région Entre Kâhta et Nemrutdağ)”. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, Seri B: Tabii İlimler, Sayı: 1-2.
• Özçağlar, A. (1997).“Türkiye’nin İdari Coğrafyası Bakımından Köy, Bucak, İlçe, İl ve Belde Kavramları Üzerine Düşünceler”, Türk Kültürü Araştırmaları. Yıl: 23/1-2, Ankara.
• Özçağlar, İ. (2006). Coğrafyaya Giriş, Hilmi Usta Matbaacılık, Ankara.
• Özdemir, M.A., Tonbul, S. (1995) “Siro (Örmeli) Çayı Havzası ve Yakın Çevresinde (Malatya Güneydoğusu) Arazi Kullanımı, Sorunlar ve Öneriler”, Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:7, Sayı:1-2, s.145-172.
• Sarı, Ş. (1956). Adıyaman ve Kazaları, Ankara.
• Scheinhardt, H., (1979) Typen türkischer Orstnamen. Einfuhrung, Phonologie, Morphologie, Bibliographie. Heidelberg.
• Taşdemir, M. (1999). XVI. Yüzyılda Adıyaman(Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kâhta ) Sosyal ve İktisadi Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları,167, Ankara.
• Tunçel, H. (2000).“Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2, Cilt 10,26.
• Tümertekin, E. (1973). Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar, İstanbul Üniversitesi Yay. No:1840, Coğr. Enst. Yay. No:72, İstanbul.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2002).Beşeri Coğrafya İnsan-Kültür-Mekan, Çantay Kitabevi, İstanbul. Türkiye Ansiklopedisi. (1956). Koluk, Cilt 3. Ankara.
• Umar, B., (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
• Uygur, N. (1967). “Yer Adları” Ankara: Türk Dili Sayı: 187, 495-502.
• Yediyıldız, B. (1984). “Türkiye’de Yer adı Verme Usulleri” Ankara: Türk Yer Adı Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yay. No:60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi. No: 17, 25-41.
• Zeyrek, Ş. (2005).“Türkiye’de Köy Adlarını Değiştirme Politikası”, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 86-95.
• http://tdkterim.gov.tr/bts/
• http://tr.wikipedia.org
• http://www.tuik.gov.tr