MEYDAN OKUYAN BİR KADIN ŞAİR: ÂDİLE SULTAN DİVANI’NDA VATAN VE SAVAŞLA İLGİLİ BENZETMELER

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 18, 195 - 205, 01.03.2019

Bilge Karga Göllü

Öz

XIX. yüzyıl kadın şairlerimizden Âdile Sultan, Osmanlı padişahlarının otuzuncusu olan II. Mahmut’un kızıdır. Sultan II. Mahmut dönemi, Osmanlı’nın iç ve dış güçlerle sıkıntılar yaşadığı bir dönemdir Vehhâbi hareketi, Tepedelenli vak’ası; Irak, Anadolu ve Rumeli’deki karışıklıklar; Sırp, Rum, Eflak ve Boğdan ile Mısır ve Akka başkaldırmaları; yeniçeri askerlerinin durumu, devlet adamlarının ihtirasları . Âdile Sultan ise II. Mahmut dönemindeki bu olaylardan sadece Mısır meselesinin son aşamalarını görmüştür. Bundan sonra da Abdülmecid, Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid devirlerini yaşamıştır. Osmanlı Hanedanının tek kadın şairi sayılan Âdile Sultan, divan şiirinin de son seslerinden biri olmuştur. Önce eşi Mehmet Ali Paşa’yı, sonra da kızını kaybeden şair, ömrünün sonuna kadar kendini din ve tasavvufa adamıştır. Derviş bir yaradılışa sahip olan Âdile Sultan’ın şiirlerinin büyük bölümü bu sebeple dinî-tasavvufi bir görünümdedir. Divan’ında ehl-i beyt sevgisi, din büyüklerine methiyeler, ailesi için yazdığı manzumeler geniş bir yer tutarken, hanedan mensupları için de tahassürnâme ve iftirâknâme kaleme almıştır. Kaside ve gazellerinde ölüm ve ahiret hayatı, dünyada iyi işler yapmak, nefis mücadelesi, gösterişi terk, faziletli olma, aşk konularını işlemiştir. Ancak Islahat devrinde doğan, Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinin en önemli kısımlarını gören Âdile Sultan’ın Divan’ında “vatan” mefhumunun yanı sıra savaş meydanları, galibiyet, mağlubiyet ile ilgili benzetmeler gözyaşı-asker, rakip-düşman, çile çekmek-çille çekmek vb. de yoğun bir şekilde görülmektedir. Bu çalışmada, savaşçı bir kimlikle de karşımıza çıkan Âdile Sultan’ın “vatan” kavramını ele aldığı beyitleri incelendikten sonra, savaş meydanlarının onun şiirine yansımaları irdelenmiştir. Bu konudaki benzetme dünyası da tasnif edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

XIX. yüzyıl, Âdile Sultan, Divan şiiri, Vatan, Savaşla İlgili Benzetmeler.

A CHALLENGING FEMALE POET: THE LOVE OF HOMELAND AND THE SIMILARS OF WAR IN THE DIVAN OF ADİLE SULTAN

Öz

XIX. century, one of our female poets Adile Sultan, the thirty of Ottoman sultans, II. Mahmut's daughter. The period of II. Mahmut, was a period in which the Ottomans had problems with internal and external forces Vehhabi movement, the case of Tepedelenli, the disturbances in Iraq, Anatolia and Rumelia, the rebellions of Serbs, Greeks, Wallachia and Bogdan, Egypt and Akka; The ambitions of janissary and statesmen . Adile Sultan saw only the last stages of the Egyptian issue. After that, lived in the period of Abdulmecid, Abdulaziz, V. Murad and II. Abdulhamid. Adile Sultan, considered the only woman poet of the Ottoman dynasty, was one of the last voices of the poetry of divan. The poet, who first lost her husband Mehmet Ali Pasha and then his daughter, devoted himself to religion and mysticism until the end of her life. This is why most of the poems of Adile Sultan, who has a dervish creation, have a religious-mystical appearance. The love of Ahl al-Bayt, praises to the elders of religion, the verses she wrote for her family occupied a large place in Divan, while she wrote penniless and slander for dynasty members. The life of death and the hereafter in the qasid and ghazals, doing good works in the world, exquisite struggle, abandoning the show, virtue, love has committed. However, in the era of reform, which saw the most important parts of the Tanzimat and Meşrutiyet periods, Adile Sultan's Divan homeland, as well as battlefields, victories, defeats about the metaphors tear-soldier, opponent-enemy, ordeal-retreat the bowstring etc. are seen frequently. In this study, the reflections of the battlefields to her poetry were examined after examining the couplets of Adile Sultan, who was seen to be a warrior identity most of the time, about the concept of homeland. The world of analogy on this subject has been tried to be classified and evaluated.

Anahtar Kelimeler

XIX. Century, Adile Sultan, Divan poetry, Homeland, War-related analogies.

Kaynakça

• Akyol, İ. (2015). Âdile Sultan Divanı’nda Nazım Şekilleri İle İlgili Problemler, Karatekin Edebiyat Dergisi (KAREFAD) 5(3):1-10.
• Algül, H. (1994). Ebû Eyyûb el-Ensârî mad, TDV İslâm Ansiklopedisi, s. 123-125.
• Azamat, N. (1988). Âdile Sultan mad., TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, s. 382-383.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. II, MEB Yay., İstanbul, s. 841-842.
• Batislam, H. D. (2016). Divan Şiirinin Benzetme ve Hayal Dünyasından, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Çavuşoğlu, M. & Tanyeri, M. A. (1981). Hayretî Dîvan (Tenkidli Basım), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• Ergun, S. N. (1936). Türk Şairleri, C. 1.
• Ertek Morkoç, Y. (2014). Osmanlı Hanedanı’ndan Bir Şâire: Âdile Sultan’ın Gazellerinde Aşk ve Aşkın Halleri, I. Uluslar arası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu (18-21 Mart) Bildiriler Kitabı, C. II, s. 1989-2007.
• Gökalp, H. (2009). Bir Sâkî-nâme Var Ramazâniye’de Fahriyeden İçeri: Hasb-i Hâl-i Hayrî, Cem Dilçin Armağanı I, Türklük Bilgisi Araştırmaları, C. 33/I, s. 275-293.
• Gökalp, H. (2009). Tecride Gizlenen Anlatıcı ve Divan Şiiri Anlatıcı Tipolojisinde Yeni Tipler, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 20, İstanbul, s. 165-186.
• İnal, İ. E. M. K. (1999). Son Asır Türk Şairleri, C. 1, AKM Başkanlığı yayınları, haz.: Müjgân Cunbur, Ankara, s. 42-43.
• İsen, M. (1990). Usûlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Keleş, R. (2018). Âdile Sultan’ın Şiirlerinde Dinî Hassasiyet, Uluslararası İslam ve Kadın Çalıştayı, Iğdır Üniversitesi Yayınları, s. 373-399.
• Kolay, A. (2017). Hayırsever, Dindar, Nazik ve Şâire Bir Padişah Kızı: Âdile Sultan, Akademik İncelemeler Dergisi, C. 12, S. 2, s. 1-33.
• Muallim Naci. (1987). Lugat-ı Naci, Çağrı Yay., İstanbul.
• Ocak, A. Y. (1992). Bektaşîlik, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, s. 373-379.
• Özdemir, H. (1996). Âdile Sultan Divânı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Özgişi, T. (2013). Osmanlı’da Bir Kadın Eğitim Gönüllüsü: Âdile Sultan, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 6, S. 26, s. 463-469.
• Özgül, M. K. (2006). Dîvan Yolu’ndan Pera’ya Selâmetle Modern Türk Şiirine Doğru, Hece, Ankara.
• Pektaş, M. (2017). Osmanlı Hanedanında Bir Hanım Şair: Adile Sultan ve Hece Ölçüsüyle Yazdığı Şiirler, Hece Taşları, S. 25, s. 11-15.
• Şentürk, A. A. & Kartal, A. (2005). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yay., İstanbul.
• Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Türkçe Sözlük. (2011). TDK Yay, Ankara.
• Uluçay, M. Ç. (2011). Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Yetik, E. (1998). “Hayret mad.”, TDV İslâm Ansiklopedisi, s. 60-61.