Hadisleri Kur'an Işığında İncelemek: “Arz Metodu”

Yıl 2024, , 53 - 69, 30.06.2024

Feyza Betül Tunceroğlu

https://doi.org/10.62188/ilahiyat.1333205

Öz

Arz metodunun Fıkıh ilminde hüküm elde edilirken ve Hadis ilminde hadislerin sıhhat derecesi tespit edilirken bir ölçüt olup olamayacağı tartışmalarından ötürü bu metot, İslami usûl ilimlerinin önemli bir konusu olarak literatürde yerini almaktadır. Bazı ekoller tarafından Arz metodunun Hadis-i Şeriflerin Hz Peygamber’e (sav) aidiyetinin belirlenmesinde tek ölçüt olarak sunulması sübjektif Kur'an-Sünnet çelişkisi iddialarını beraberinde getirmektedir. Bu durum Hadis rivayetlerinin isnadını inceleyen çalışmaların bulgularının görmezden gelinerek ilmî verilerin göz ardı edilmesine ve Hz Peygamber’e (sav) ait birtakım rivayetlerin şahsi kanaatlerle reddedilmesine sebep olmaktadır. Ayrıca Hadis’i Şerif’in Kur'anî ilkelere ters düştüğü ile ilgili öznel yargılar üzerinden ilmi bir çıkarımda bulunulması metodolojik bir problemi beraberinde getirmektedir. Bu sorunun ortadan kalkması ve arz konusunun ilmi bir metot olarak ele alınması için; arz metodunun mahiyetinin net bir şekilde ifade edilmesi, arz uygulamasının bir yöntem olarak kullanımında delillerinin ele alınması, arz uygulamalarının tarihsel sürecinin incelenmesi ve arz metodunun uygulama ilkelerinin ortaya konması gerekmektedir. Araştırmada öncelikle arz metodu tanımlanmaktadır ve kavramsal karışıklıkları önlemek amacıyla teâruzla muaraza terimleri arasındaki fark açıklanmaktadır. Ardından arz metodu ile ilgili tartışmaların başlangıç noktası olan “Kur'an-ı Kerim ile Hadis arasında çelişki olur mu?" ve “Hz. Peygamber (sav) Kuran-ı Kerim’e aykırı bir ifadede bulunur mu?” sorularına yer verilmektedir. Araştırmanın ilerleyen bölümlerinde arz yönteminin ne zaman başladığı, Hz. Peygamber (sav) döneminde, sahabe döneminde ve sonraki dönemlerde nasıl uygulandığı, Muhaddislerin ve Hanefi, Şafi, Maliki ve Hanbeli fakihlerinin bu metodu nasıl ele aldığı tahlil edilmektedir. Ardından arz metodunun uygulama ilkeleri, aklî ve naklî delilleri, uygulama örneği ve uygulamanın ilmî değerinin korunması için dikkat edilmesi gereken hususlar incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kuran, Hadis, Sünnet, Arz, Muaraza

Examining Hadith In The Light of The Holy Qur’an: “The Method of ‘Ard”

Öz

This method takes its place in the literature as an important subject of Islamic methodological sciences due to the debates about whether the ‘ard method can be a criterion when obtaining judgments in the science of Fiqh and determining the degree of authenticity of hadiths in the science of Hadith. The presentation of the ‘ard method by some schools as the only criterion in determining the belonging of the Hadiths to the Prophet (peace be upon him) brings with it allegations of subjective Quran-Sunnah contradiction. This situation leads to neglecting scientific data by ignoring the findings of studies examining the chain of transmission of Hadiths and results in the rejection of certain Hadith narrations attributed to the Prophet (peace be upon him) based on personal opinions. Moreover, drawing subjective conclusions that Hadith contradicts Quranic principles poses a methodological problem. To resolve this issue and approach the matter of ‘ard as a scientific method, it is necessary to clearly define the nature of the arz method, consider the evidence for its application as a method, examine the historical development of arz practices, and establish the principles of its application. The study first defines the arz method and explains the difference between the terms 'teârud' and 'muarada' to prevent conceptual confusion. It then addresses the starting points of debates related to the questions "Can there be contradictions between the Quran and Hadith?" and "Did the Prophet (peace be upon him) ever make statements contrary to the Quran?" In the subsequent sections of the research, it analyzes when the ‘ard method began, how it was practiced during the time of the Prophet (peace be upon him), the period of the companions, and later periods, as well as how scholars of Hadith and jurists of various schools such as Hanafi, Shafi'i, Maliki, and Hanbali approached this method. The principles of the ‘ard method, its rational and narrational evidence, examples of its application, and considerations necessary to preserve its scientific integrity are then examined.

Anahtar Kelimeler

Al-Qur’an, Al-Hadith, Al-Sunnah, ’Ard, Mu’arada

Kaynakça

• Abu al-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammad Ali al-Qari, Mirkat al-Mefatih sharh Miskat al-Mesabih, Beirut: Dar al-Fikr, 1422/2002.
• Abu al-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammad Ali al-Qari, Mirkat al-Mefatih sharh Miskat al-Mesabih, Beirut: Dar al-Fikr, 1422/2002.
• Abu Dawood, Suleyman b. al-Es‘as b. Ishak al-Sicistani al-Azdi. Sunan Abi Dawood. Critical Ed. Shuayb Arnavut, Muhammad Kamil Karabelli. 7 Volume. Beirut: Dar al-Risalah al-Alamiyyah, 2009. https://shamela.ws/book/117359/3988#p5
• Abu Dawood, Suleyman b. al-Es‘as b. Ishak al-Sicistani al-Azdi. Sunan Abi Dawood. Critical Ed. Shuayb Arnavut, Muhammad Kamil Karabelli. 7 Volume. Beirut: Dar al-Risalah al-Alamiyyah, 2009. https://shamela.ws/book/117359/3988#p5
• Abu Hanifa, Numan b. Sabit, al-Alim wa al-Mutaallim (including İmam al-Azam’s five books) Turkish: Mustafa Öz. İstanbul: Kalem Yayıncılık 1981.
• Abu Hanifa, Numan b. Sabit, al-Alim wa al-Mutaallim (including İmam al-Azam’s five books) Turkish: Mustafa Öz. İstanbul: Kalem Yayıncılık 1981.
• Abu Nuaym, Ahmad b. Abdullah b. Ahmad al-İsfahani. Hilyah al-Awliya wa Tabakat al-Asfiya. 10 Volume. Beirut: Dar al-Kutub al-İlmiyyah 1409.
• Abu Nuaym, Ahmad b. Abdullah b. Ahmad al-İsfahani. Hilyah al-Awliya wa Tabakat al-Asfiya. 10 Volume. Beirut: Dar al-Kutub al-İlmiyyah 1409.
• Abu Yusuf, Yaqub b. İbrahim al-Ansari. al-Radd ala Siyer al-Awza’i. Critical ed. Abu al-Wafa al-Afgani. Deccan: İhya Ma’arif al-Nu′maniyyah, n.d.
• Abu Yusuf, Yaqub b. İbrahim al-Ansari. al-Radd ala Siyer al-Awza’i. Critical ed. Abu al-Wafa al-Afgani. Deccan: İhya Ma’arif al-Nu′maniyyah, n.d.
• al-Abbad, Abd al-Muhsin. Sharh Sunan Abi Dawood. https://shamela.ws/book/37052/16149#p1
• al-Abbad, Abd al-Muhsin. Sharh Sunan Abi Dawood. https://shamela.ws/book/37052/16149#p1
• al-Bukhari, Abd al-Aziz. Khasf al-Asrar (with the Pazdawi’s Usul). 4 Volume. Beirut: Dar al-Kutub al-İlmiyyah, 1997.
• al-Bukhari, Abd al-Aziz. Khasf al-Asrar (with the Pazdawi’s Usul). 4 Volume. Beirut: Dar al-Kutub al-İlmiyyah, 1997.
• Apaydın, Yunus, “Hanefi Hukukçuların Hadis Karşısındaki Tavırlarının Bir Göstergesi Olarak Manevi İnkıta ́ Anlayışı”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1992), 159-193.
• Apaydın, Yunus, “Hanefi Hukukçuların Hadis Karşısındaki Tavırlarının Bir Göstergesi Olarak Manevi İnkıta ́ Anlayışı”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1992), 159-193.
• Aydınlı, Abdullah. “Şaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Access. 02.05.2021 https://islamansiklopedisi.org.tr/saz
• Aydınlı, Abdullah. “Şaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Access. 02.05.2021 https://islamansiklopedisi.org.tr/saz
• Azami, Mustafa. Muhaddislerin Hadis Tenkit Yöntemi. ed. Faik Akcaoğlu. trans. İkbal Aslan - Enes Topgül. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2017.
• Azami, Mustafa. Muhaddislerin Hadis Tenkit Yöntemi. ed. Faik Akcaoğlu. trans. İkbal Aslan - Enes Topgül. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2017.
• Bakkal, Ali. Hadislerin Kuran’a Arzı Meselesi. “Siyer Sünnet İliskisi”. Siyer Dergisi 2 (Haziran 2017). https://siyerdergisi.com/?h341/hadislerin-kurana-’ardi-meselesi
• Bakkal, Ali. Hadislerin Kuran’a Arzı Meselesi. “Siyer Sünnet İliskisi”. Siyer Dergisi 2 (Haziran 2017). https://siyerdergisi.com/?h341/hadislerin-kurana-’ardi-meselesi
• Berzenci, Abd al-Latif Abdullah Aziz. al-Taaruz wa al-Tarcih Bayna al-Adillah al-Shar′iyyah, 1. Edition, Wizarah al-Awkaf, Baghdad 1977.
• Berzenci, Abd al-Latif Abdullah Aziz. al-Taaruz wa al-Tarcih Bayna al-Adillah al-Shar′iyyah, 1. Edition, Wizarah al-Awkaf, Baghdad 1977.
• Bukhari, Abu Abdillah Muhammad b. Ismail. al-Camiʿ al-Saḥiḥ. ed. Muhammad Zuheyr b. Nasr. 8 Volume. Dar Tawk al-Najat, 2. Edition, 1422/2001.
• Bukhari, Abu Abdillah Muhammad b. Ismail. al-Camiʿ al-Saḥiḥ. ed. Muhammad Zuheyr b. Nasr. 8 Volume. Dar Tawk al-Najat, 2. Edition, 1422/2001.
• Çakan, İsmail L. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV, 1982.
• Çakan, İsmail L. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV, 1982.
• Çakın, Kamil. “Hadisin Kuran’a Arzı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34/1 (1993), 237-262.
• Çakın, Kamil. “Hadisin Kuran’a Arzı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34/1 (1993), 237-262.
• Düzenli Muhittin, Hadislerde Gizli Kusurlar: İllet ve Şaz. İstanbul: İsam, 2016.
• Düzenli Muhittin, Hadislerde Gizli Kusurlar: İllet ve Şaz. İstanbul: İsam, 2016.
• Efendioğlu, Mehmet. “Muallel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Access. 02.05.2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/muallel
• Efendioğlu, Mehmet. “Muallel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Access. 02.05.2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/muallel
• Erdoğan, Mehmet. “Batıni İnkıta”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 415-427.
• Erdoğan, Mehmet. “Batıni İnkıta”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 415-427.
• Gül, Mutlu. Hanefi Usulünde Hadis Tenkidi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Güleç, Huseyin. “Ahad Haberlerin Kur’an’a Arzı”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2017), 1-17.
• Güleç, Huseyin. “Ahad Haberlerin Kur’an’a Arzı”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2017), 1-17.
• Ibn Jawzi, Abu al-Ferec Abd al-Rahman b. Ali. Kitab al-Mawzuat. 3 Volume, Medina: Maktabah al-Salafiyyah, 1966.
• Ibn Jawzi, Abu al-Ferec Abd al-Rahman b. Ali. Kitab al-Mawzuat. 3 Volume, Medina: Maktabah al-Salafiyyah, 1966.
• Ibn Kutayba, Abu Muhammad Abdullah b. Muslim al-Dinawari. Ta’wil Muhtalif al-Hadis. s.l.: al-Maktabah al-İslami, 1999.
• Ibn Kutayba, Abu Muhammad Abdullah b. Muslim al-Dinawari. Ta’wil Muhtalif al-Hadis. s.l.: al-Maktabah al-İslami, 1999.
• Ibn Qayyim, Shams al-Din Abi Abdillah Muhammad Abu Bakr al-Jawzi, al-Manar al-Munif fi Sahih va al-Za’if, Cairo: n.d.
• Ibn Qayyim, Shams al-Din Abi Abdillah Muhammad Abu Bakr al-Jawzi, al-Manar al-Munif fi Sahih va al-Za’if, Cairo: n.d.
• Jassas, Abu Bakir al-Razi. al-Fusul fi al-Usul. 4 Volume. Critical Ed. Ucayl Jasim al-Naşami. Kuwait: Wizarah al-Awkaf, 1994.
• Jassas, Abu Bakir al-Razi. al-Fusul fi al-Usul. 4 Volume. Critical Ed. Ucayl Jasim al-Naşami. Kuwait: Wizarah al-Awkaf, 1994.
• Kahveci̇, Nuri. “Hass Lafzın Beyanı Konusunun Mezhep Farklılıklarına Etkisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık 2020), 279-306. https://doi.org/10.35209/ksuifd.774366
• Kahveci̇, Nuri. “Hass Lafzın Beyanı Konusunun Mezhep Farklılıklarına Etkisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (Aralık 2020), 279-306. https://doi.org/10.35209/ksuifd.774366
• Karadawi, Yusuf. Sünnet’i Anlamada Yöntem. trans. Bünyamin Erul. İstanbul: Rey Yayınları, 1991.
• Karadawi, Yusuf. Sünnet’i Anlamada Yöntem. trans. Bünyamin Erul. İstanbul: Rey Yayınları, 1991.
• Karaman, Hayrettin. “Sünnetin Dindeki Yeri”. İsav-Tartısmalı ilmi toplantılar dizisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1998.
• Karaman, Hayrettin. “Sünnetin Dindeki Yeri”. İsav-Tartısmalı ilmi toplantılar dizisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1998.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku II. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1982.
• Karkhi, Abu al-Hasan. Risalah fi al-Usul (with Debusi’s Ta’sis al-Nazar). Critical ed. Mustafa Muhammad al-Kabbani. İstanbul: Eda Neşriyat, n.d.
• Karkhi, Abu al-Hasan. Risalah fi al-Usul (with Debusi’s Ta’sis al-Nazar). Critical ed. Mustafa Muhammad al-Kabbani. İstanbul: Eda Neşriyat, n.d.
• Keleş, Ahmet. Hadislerin Kur’an’a Arzı. İstanbul: İnsan Yayınları, 6. Basım, 2020.
• Keleş, Ahmet. Hadislerin Kur’an’a Arzı. İstanbul: İnsan Yayınları, 6. Basım, 2020.
• Khatib al-Baghdadi, Abu Bakir Ahmad b. Ali b. Sabit, al-Kifayah fi Ma′rifah Usul İlm al-Rivayah, I-II, 1. Edition, Critical edition. Abu İshak al-Dimyati, Dar al-Huda, 2003.
• Khatib al-Baghdadi, Abu Bakir Ahmad b. Ali b. Sabit, al-Kifayah fi Ma′rifah Usul İlm al-Rivayah, I-II, 1. Edition, Critical edition. Abu İshak al-Dimyati, Dar al-Huda, 2003.
• Muslim, Abu al-Huseyn Muslim b. al-Haccac. al-Camiʿ al-Saḥiḥ. ed. Muhammad Fuad Abd al-Bakī. Cairo: s.l. 1374-75/1955-56.
• Muslim, Abu al-Huseyn Muslim b. al-Haccac. al-Camiʿ al-Saḥiḥ. ed. Muhammad Fuad Abd al-Bakī. Cairo: s.l. 1374-75/1955-56.
• Özdemir, İbrahim. “İmam Şafi’de Hadisin Kur’an’a Arzı”. Diyanet İlmi Dergi 54 (2018), 13-38.
• Özdemir, İbrahim. “İmam Şafi’de Hadisin Kur’an’a Arzı”. Diyanet İlmi Dergi 54 (2018), 13-38.
• Özdemir, Recep. “İmam Malik’in Metodolojisinde Haber-i Vahidin Kaynak Değeri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (27 Aralık 2016), 179-213. https://doi.org/10.18498/amauifd.282872
• Özdemir, Recep. “İmam Malik’in Metodolojisinde Haber-i Vahidin Kaynak Değeri”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (27 Aralık 2016), 179-213. https://doi.org/10.18498/amauifd.282872
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kuran’daki İslam. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 49. Edition, 2009.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kuran’daki İslam. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 49. Edition, 2009.
• Polat, Selahattin. “Hadiste Metin Tenkidi”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1989).
• Polat, Selahattin. “Hadiste Metin Tenkidi”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1989).
• Polat, Selahattin. Hadis Araştırmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Quduri, Abu al-Huseyin Ahmad b. Abi Bakir Muhammad b. Ahmad. Muhtasar al-Quduri fi al-Fıqh al-Hanafi. Critical edition. Kamil Muhammad Muhammad Uveyza. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 1997.
• Quduri, Abu al-Huseyin Ahmad b. Abi Bakir Muhammad b. Ahmad. Muhtasar al-Quduri fi al-Fıqh al-Hanafi. Critical edition. Kamil Muhammad Muhammad Uveyza. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 1997.
• Rida, Muhammad Rashid. Tafsir al-Kur’an al-Hakim al-Sahir bi Tafsir al-Manar. 12 Volume. Beirut: Dâr al-Kutub al-Ilmiyyah, 2005.
• Rida, Muhammad Rashid. Tafsir al-Kur’an al-Hakim al-Sahir bi Tafsir al-Manar. 12 Volume. Beirut: Dâr al-Kutub al-Ilmiyyah, 2005.
• Sarakhsi, Abu Bakir Muhammad b. Ahmad. Usul. 2 Volume. Beirut: Dar al-Kutub al-İlmiyyah, 1996.
• Sarakhsi, Abu Bakir Muhammad b. Ahmad. Usul. 2 Volume. Beirut: Dar al-Kutub al-İlmiyyah, 1996.
• Shatibi, Abu İshak İbrahim b. Musa. Muwafakat. 4 Volume. Hubar: Dar al-Ibn-Affan, n.d.
• Shatibi, Abu İshak İbrahim b. Musa. Muwafakat. 4 Volume. Hubar: Dar al-Ibn-Affan, n.d.
• Shatibi, Abu İshak İbrahim al-Girnati. al-Muwafakat fi Usul al-Ahkam. 4 Volume. trans. Mehmet Erdoğan. İstanbul, 1993.
• Shatibi, Abu İshak İbrahim al-Girnati. al-Muwafakat fi Usul al-Ahkam. 4 Volume. trans. Mehmet Erdoğan. İstanbul, 1993.
• Shawkani, Muhammad b. Ali b. Muhammad. Nayl al-Awtar. ed. Halil M. Şeyma, Beirut: Dar al-Marifah, 1998.
• Shawkani, Muhammad b. Ali b. Muhammad. Nayl al-Awtar. ed. Halil M. Şeyma, Beirut: Dar al-Marifah, 1998.
• Sifil, Ebubekir. “Hadislerin Kur’an’a Arzı” Milli Gazete (15 Haziran 2009). https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/hadislerin-kurana-’ardi/
• Sifil, Ebubekir. “Hadislerin Kur’an’a Arzı” Milli Gazete (15 Haziran 2009). https://ebubekirsifil.com/gazete-yazilari/hadislerin-kurana-’ardi/
• Şimşek, Murat. “Hanefi Fakihlerin Haber Anlayışlarının Bir Göstergesi Olarak Nass Uzerine Ziyade Meselesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13, (2009), 103-130.
• Şimşek, Murat. “Hanefi Fakihlerin Haber Anlayışlarının Bir Göstergesi Olarak Nass Uzerine Ziyade Meselesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13, (2009), 103-130.
• Tabarani, Abu al-Qasim Suleyman b. Ahmad. al -Mu′cem al-Kabir, I-XXV, 2. Edition, Critical ed. Hamdi b. Abd al-Macid al-Silafi. Cairo: Maktabah İbn Taymiyyah, no date.
• Tabarani, Abu al-Qasim Suleyman b. Ahmad. al -Mu′cem al-Kabir, I-XXV, 2. Edition, Critical ed. Hamdi b. Abd al-Macid al-Silafi. Cairo: Maktabah İbn Taymiyyah, no date.
• Tahanawi, Zafar Ahmad al-Osmani. İ'la al-Sunan, I-XIX, Dar al-Fikr, Beirut 2001.
• Tahanawi, Zafar Ahmad al-Osmani. İ'la al-Sunan, I-XIX, Dar al-Fikr, Beirut 2001.
• Tirmizi, Abu İsa. al-′Ilel al-Kabir. Critical ed. Subhi al-Samirrai. Beirut: Maktabah al-Nahdah al-Arabiyyah, 1409.
• Tirmizi, Abu İsa. al-′Ilel al-Kabir. Critical ed. Subhi al-Samirrai. Beirut: Maktabah al-Nahdah al-Arabiyyah, 1409.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: İFAV, 2011.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul: İFAV, 2011.