FÂTİHA SURESİ BAĞLAMINDA SADREDDİN KONEVÎ VE MOLLA FENÂRÎ’NİN TEFSİRLERİNE KAVRAMSAL BAKIŞ

Yıl 2019, Sayı: 3, 141 - 157, 24.07.2020

Fatih Çardak

Öz

Kur’an-ı Kerim’de bazı sûreler, içeriği ve anlamı itibarıyla özel olarak, müstakil tarzda ele alınmış ve tefsiri yapılmıştır. Bu sûrelerden olan Fâtiha sûresi, Kur’ân-ı Kerim’de müstakil olarak en fazla tefsiri yapılan sûrelerin başında gelir. Kur’ân-ı Kerim’in Fâtiha sûresi ile başlaması, özellikle namazın her rekâtında okunması ve Kur’an’ın önsözü konumunda olması, bu sûrenin müfessirler tarafından müstakil olarak tefsir edilmesinin önemli sebeplerindendir. Bu makalede, genel olarak Fâtiha sûresi tefsirleri ile ilgili bilgilere ve bu alanda hazırlanmış bazı çalışmalara yer verilmiştir. Özel olarak, İbn Arabî çizgisinde işârî tefsirin önemli temsilcilerinden olan Anadolu Selçukluları dönemi âlimi Sadreddin Konevî ve Osmanlı dönemi âlimlerinden Molla Fenârî’nin tasavvufî ve işârî olarak kaleme aldıkları Fâtiha tefsirlerinin, metod ve muhteva yönünden tahlili yapılmış ve kavramlara yükledikleri anlamlar incelenmiştir. Derin manaları hâiz olan ve vahdeti- vucud etkisinin kendilerinde büyük ölçüde görüldüğü bu iki önemli eser, şu yönleri ile ilgi çekicidir: eserler farklı dönemlerin farklı ürünü olmalarına rağmen iki müfessirin İbn Arabî çizgisinin devamı olmaları, Fenârî’ye ait Aynü’l-âyân’ın, Konevî’nin eserinin şerhi mesabesinde olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

İşari Tefsir, Fatiha, Konevî, İ’câzü’l-Beyân, Fenârî, Aynü’l-Âyân

CONCEPTUAL VIEW OF THE TAFSIR OF SADREDDIN KONEVÎ AND MOLLA FENARÎ IN THE CONTEXT OF SURAT AL-FATIHAH

Öz

Some Surahs in Holy Koran has been dealed with and paraphrased independently and specially by way of meaning and contents. Surah al-Fatihah as a short surah is the one of main surahs which are mostly and independently paraphrased. Being like preface of Holy Koran, taking part in the beginning of Holy Koran and especially being a surah read every rakat in the salaat (prayer) are the main reasons of independently paraphrased by glossator. In this article, it has been expressed generally about al-Fatihah commentary and some studies in this area. In private, It has been expressed about method and content review on al-Fatihah commentaries of Anatolian Seljuks scholar Sadraddin Konevi’s and Ottoman scholar Molla Fanari’s who are known as Ibn Arabi “Ishari” commentary style’s the most important representatives. These two important works including depth meanings and in which unity of existence effect arose considerably in themselves are highlighted for these aspects: Although Works are different products in different ages, Two glossators has become a follow-up of Ibn Arabi Style and Ayn al-Âyân has been collateral and paraphrase degree of Konevî’s commentary.

Anahtar Kelimeler

Ishari Commentary, al-Fatihah, Konevî, I’câz al-Beyân, Fanârî, Ayn al-Âyân

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “İşari Tefsir ve Kuşeyri’nin Besmele Tefsiri”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (2002); 53-92.
• Akpınar, Ali. Molla Fenârî Tefsiri- Aynu’l-Âyân, Malatya: Nasihat Yayınları, 2014.
• Aşkar, Mustafa “Osmanlının Kuruluş Döneminde Bir İbn Arabî Takipçisi” Molla Fenârî ve Vahdet-i Vücut Anlayışı, Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu, (Bursa, 4-6 Aralık 2009). ed. Tevfik Yücedoğru, 271-290. Bursa: 2010.
• Ateş, Süleyman. İşari Tefsir Okulu, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1. Basım, 1998.
• Beydavi, Kadı Nasıruddin. Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Tevil, 5 Cilt, Beyrut: Daru İhyai’t-Türas, 1997.
• Boyalık, M. Taha. Molla Fenârî’nin Aynu’l-Ayan Adlı Tefsirinin Mukaddimesi-Tahlil ve Değerlendirme, İstanbul: M.Ü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ceran, Ahmet Şeref. Şeyh Sadrüddin Konevî, Konya: Damla Ofset, 1995.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi, Ankara: Fecr Yayınları, 9. Basım, 2015.
• Cürcânî, Abdul-Kahir. Dercü’d-dürer fi Tefsir-i Âyi ve’s-Süver, thk. Talat Salahul- Ferhan, Muhammed Edib Şekûr Emir, 2 Cilt, Ürdün: Darul-Fikr, 2009.
• Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi, İstanbul: İfav, 35. Basım, 2019.
• Ebu Davud. Süneni Ebu Davud Tercüme ve Şerhi, trc. Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar, 17 Cilt, İstanbul: Şamil Yayınları, 2011.
• Eren, Mehmet. Sadreddin Konevî’nin Fatiha Tefsiri ve Tasavvufi Hadis Şerhçiliği, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
• Eren, Mehmet. “Sadreddin Konevî ve Fatiha Tefsiri”, Konya Selçuk Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, (Dizgievi Yayınevi, 1997): 431-446.
• Erdem, Hüsameddin. “Sadreddin Konevî’de Allah-İnsan Münasebeti”. Konya Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, (1991): 113-119.
• Fenârî, Şemsüddin Muhammed b. Hamza. Aynu’l-Âyan, Rıfat Bey Matbaası, (1325/1907).
• Gülle, Sıtkı. “İlk Osmanlı Şeyhulislamı Şemsettin Muhammet b. Hamza Fenârî ve Onun Aynu’l-Ayan Tefsiri”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, (1999): 237-246.
• Güney, Ahmet Faruk. “Gaza Devrinde Kur’ân’ı Yorumlamak-Fetih Öncesi Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Eserleri”, Divan İlmi Araştırmalar Dergisi 18, (2005): 193-244.
• İbn Arabî, Muhyiddin. Futuhât-ı Mekkiyye, Besmele ve Fatiha’nın Sırları, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• İbn Manzur, Ebul-Fazl Muhammed. Lisânu’l-Arab, 15 Cüz, Beyrut: Daru Sâdır, 1414/1993.
• İsfehani, Rağıb Ebu’l-Kasım. Tefsir’u Rağıb’il-İsfahani. thk. Muhammed Abdulaziz, 5 Cilt, Külliyetü’l-Âdab, 1999.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 11 Basım, 2016.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, 5 Cilt, Ankara: Dib Yayınları, 2016.
• Konevî, Sadreddin. Fatiha Sûresi Tefsiri (İcazül-Beyan fi Tevili Ümmil-Kuran), çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Kuşeyrî, Abdulkerim b. Hevâzin. Letâifu’l-İşârât, thk. İbrahim Besyûnî, 3 Cilt, Mısır: Heyeti’l-Mısrıyye.
• Küçük, Hülya. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihine Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Mâverdi, Ebu’l-Hasen. Tefsir’u Mâverdi. thk. Seyyid İbn Abdul-Maksud. 6 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Ilmiyye.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsir’u Mükatil b. Süleyman, thk. Abdullah Mahmud, 5 Cilt, Beyrut: Dar-u İhyaü’t-Türas, 1423/2002
• Öztürk, Mustafa. Osmanlı Tefsir Mirası, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu?, İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Suyuti, Ebu’l-Fazl Celâlüddin. el-İtkan fî Ulum’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt, Kahire: Heyet-i Mısrıyye, 1974.
• Şehidoğlu, Recep. Molla Fenâri ve Tefsir Metodu, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed. Camiu’l-Beyan fi Tevili’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cüz, Müessetü’-Risale, 2000.
• Tezcan, Tuğrul. “Tüsterî’den (Ö.283) Konevî’ye (Ö.673) İşârî Fatiha Yorumları: Tefsir’den Müşâhede Yöntemine Yorumlamanın Seyri”. İnsan ve Toplum Araştırmaları Dergisi 8 (2019): 637-670.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili, sad. Sıtkı Gülle. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2000.
• Yetik, Erhan. “Tasavvufi Açıdan Fatiha Tefsiri-İsmail Ankaravi’nin Futuhatı Ayniyesi Üzerine Bir Çalışma”, Samsun 19 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8,(1996): 45-107.
• Yıldırım, Aydın & Edip Yılmaz. “ilk Osmanlı Şeyhulislamı Molla Fenârî”, Diyanet İlmi Dergi 3, (1995): 71-82.
• Yıldırım, Celal. “Fatiha Sûresi”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi 7/1. Ankara: Emel Matbaacılık Sanayi Ltd. Şti. (1973): 3-10.
• Zehebi, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-Müfessirun. 3 Cilt, Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1976.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazim. Menâhlü’l-İrfan fî Ulûmi’l-Kur’an, 2 Cilt, Kahire, Mısır: Daru’l-Hadis.