بلاغة القران -الإظهار نموذجا-

Yıl 2020, Sayı: 4, 77 - 95, 31.12.2020

Aydin Kudat

Öz

تهدف هذه المقالة الي الكشف عن عظمة القرآن الكرية و البيان لإيجازه وإعجازه بجانبه البلاغي بمنظور الإظهار موضع الإضمار، اللذين يعدان من أهم جوانب بناء الجملة في سياق بلاغة القرآن، من حيث اللغة العربية الأصيلة والرائعة التي استضافت بلاغة القرآن. ومن هذا المنطلق في بعض الآيات يرى أن الكلمات التي يجب الإشارة إليها من حيث اللغة لا تزال محذوفة، بينما في آيات أخرى على الرغم من عدم اللزوم لإظهارها وقد ذكرت. وهذه الميزة في آيات القرآن لها إشارات فريدة و دلالات ومعاني لافتة في الدراسات حول بلاغة القرآن، وقد أجرى اللغويون العديد من الدراسات العلمية منذ العصر الأول من أجل حماية القرآن عن التحريف والتشويه وإظهار آياته الفريدة. ولا يزال علم اللغة العربية وبلاغتها يواصل اكتشاف عجائب القرآن اللغوية كما كانت في القرون الأولى، كان الأجيال الأوائل على دراية تامة ببلاغة القرآن لأن سليقتهم كانت متأهلة لها متوارثة بالفطرة. ومنذ فترة التدوين، طور علماء اللغة قواعد لغوية يمكنها استكشاف سمات البلاغة ومن ضمنها الإظهار والإضمار، اللذان يعدان من أهم جوانب بناء الجملة في سياق بلاغة القرآن. إن الكشف عن هذه المزايا لغويًا يكتسب أهمية لإلقاء الضوء على الدراسات في مجال بلاغة القرآن في العصر الراهن.

Anahtar Kelimeler

القرآن, الفصاحة, القواعد, الإظهار, الإضمار

KUR’ÂN-I KERÎM BELAĞATI -İZHÂR ÖRNEĞİ-

Öz

Bu makale, Kur’an-ı Kerîm’in belağatı bağlamında söz diziminin önemli hususlarından biri sayılan izhar ve idmar konusundadır. Konu Arap dilbilimi açısından ele alınmaktadır. Bazı ayetlerde, dilbilim kaidelerine göre anılması gereken sözcüklerin anılmadığı/hazfedildiği veya zamir ile ifade edildiği, bazısında ise anılmaması gerektiği veya zamir ile yetinebildiği halde anılmış olduğu görülmektedir. Eşsiz bir nazmı olan Kur’an-ı Kerîm ayetlerindeki bu husus, onun belağatı adına dikkat çekici işaret ve manalar barındırmaktadır. Kur’an-ı Kerîm’in belağatını konu alan çalışmalarda bu hususlara değişik açılardan temas edilmektedir. Bu çalışmada söz konusu konu, dilbilimsel ağırlıklı zaviyeden ele almaya çalışılmaktadır. Arap dilbilimcileri, dilbilimin temel referans kaynaklarının başında yer alan Kur’an-ı Kerîm’i tahrif ve tağyirden muhafaza etmek ve onun eşsiz nazmını ortaya koymak amacıyla bidayetten itibaren birçok ilmî çalışma gerçekleştirmişlerdir. Günümüzde de Arap dili ve belağatı ilmi, İslam medeniyetinin ilk asırlarında olduğu gibi Kur’an-ı Kerîm’in nazmındaki harikalarını keşfetmeye devam etmektedir. İlk muhatapları, Kur'an-ı Kerim ayetlerinin belağatının tam olarak farkındaydılar. Çünkü onların dil selikaları buna musait idi. Tedvin döneminden itibaren dilbilimciler, belağatın bu özelliklerini keşfedebilecek dilbilimsel kaideler geliştirdiler. Bunlardan biri de izhar ve idmar konusudur. Bu hususların dilbilimsel açıdan ortaya çıkarılması, Kur’ân’ın belağatı alanındaki çalışmalara ışık tutacak öneme haizdir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Belagat, Gramer, İzhar, İdmar

THE RHETORIC OF THE QUR’AN -IN THE EXAMPLE OF IZHAR-

Öz

This article is about izhar and idmar, which is considered one of the most critical issues of syntax in the context of the Qur'an. The subject is discussed in terms of Arabic linguistics. The pristine and fascinating arabic hosted the rhetoric of Qur'an. In some verses, it is observed that the words that should be referred according to the linguistics bases are not removed, while in others they are referred even though they should not be referred. This feature in the verses of the Qur'an, which has a unique rhyme, has remarkable signs and meanings in the name of rhetoric. In studies on the rhetoric of the Qur'an, these features are contacted from different perspectives. This study is trying to address these issues from a linguistically weighted perspective. Arabic linguists have carried out many scientific studies since bidaya in order to preserve the Qur'an, which is one of the primary sources of reference of linguistics, from manipulation and change and to reveal its unique rhyme. Nowadays, the discipline of Arabic language and rhetoric continues to explore the linguistic wonders of the Qur'an, as it did in the early centuries of Islamic civilization. The first respondents were fully aware of the rhetoric of the Qur'an because their elocutions were appropriate. As of the Tadwin era, linguists developed linguistic bases that could explore these characteristics of rhetoric. One of them is the subject of izhar and idmar. The linguistic reveal of these features is essential to shed light on the work in the field of rhetoric of the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Qur'an, Rhetoric, Grammar, Izhar, Idmar

Kaynakça

• Abdurrazzak, Huseyin Ahmed. el-İzhâru fî-Makâmi’l-İdmâr fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Mecelletu’l-Vaʿyi’l-İslamî, Kuveyt, 32, 1433 / 2012.
• Âlûsî, Şihabuddin Mahmud b. Abdullah el-Husaynî. Rûhu’l-Maʿânî fî-Tefsîri’l-Kur’âni’l-ʿAzîm. tah: Ali Abdulbârî ʿAtiyye, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• Anzî, Ali Cerîd. Vadʿu’z-Zâhiri Mevdiʿa’l-Mudmari fî-Tefsîri’l-Celâleyn Cemʿan ve Dirâseten, Dimeşk. ts.
• ʿAskerî, Ebu’l-Bekâ Abdullah b. Hasan b. Abdullah. İmlâu mâ bihi’r-Rahmân min Vucûhi’l-İʿrâbi ve’l-Kırââti fî-Cemîʿi’l-Kur’ân. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1399/1979.
• Babeytî, Azize Fevvâl. el-Muʿcemu’l-Mufassal fi’n-Nahvi’l-ʿArabiyyi. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1413 /1999.
• Câhız, Ömer b. Bahr b. el-Kenânî el-Leysî Ebû Osman. el-Beyân ve’t-Tebyîn. Dâru Mektebeti’l-Hilâl, Beyrut, 1423.
• Celaluddin, Muhammed b. Muhammed el-Mahallî ve Celaluddin Abdurrahman b. Ebû Bekr es-Suyûtî. Tefsîru’l-Celaleyn. Dâru’l-Hadis. Beyrut, ts.
• Curcânî, Ali b. Muhammed b. Alî eş-Şerîf. Kitâbu’t-Taʿrîfât. tah: Cemaʿa, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1403 / 1983.
• Derviş, Muhyiddin b. Ahmed Mustafa. İʿrâbu’l-Kur’ân ve Beyânuhu. Dâru’l-İrşâd li’ş-Şu’ûni’l-Câmiʿiyye, Humus, 1415.
• Dimeşkî, Hatib Muhammed b. Abdurrahman b. Ömer Ebu’l-Meʿâlî Celaluddin el-Kazvînî eş-Şâfiʿî. el-Îdâh fî-ʿUlûmi’l-Belağa. tah: Muhammed Abdulmunʿim Hıfâcî, Dâru’l-Ceyl, 2. Basım, Beyrut.
• Ebû Hafs Siracüddîn Ömer b. ʿÂdil el-Hanbelî ed-Dimeşkî en-Nuʿmânî. el-Lübbâb fî-İlmi’l-Kitâb, tah: Şeyh ʿÂdil Ahmed Abdülmevcûd ve Şeyh ʿÂli Muhammed Muʿarrid, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1419 /1998.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. ʿAli b. Yusuf b. Hayyân Esîruddin el-Endülüsî. el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr. tah: Sıdkî Muhammed Cemîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1420.
• Ebû Hilâl, el-Hasan b. Abdullah b. Sehl b. Saʿid b. Yahya b. Mihrân el-ʿAskerî. es-Sinaʿateyn, tah: ʿAli Muhammed el-Bicârî ve Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, el-Mektebetü’l-Unsuriyye, Beyrut, 1419.
• Ebü’s-Suʿûd el-ʿİmâdî, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. Tefsîru Ebi’s-Suʿûd-İrşadü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿarabiyyi, Beyrut.
• Haşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhiru’l-Belağa fi’l-Meʿâni ve’l-Beyâni ve’l-Bediʿ. tah: Yusuf Sumeylî, Dâru’l-Mektebeti’l-ʿasriyye, Beyrut.
• Hafâcî, Şihabuddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer el-Mısrî. Hâşiyetu Şihâb ʿalâ Tefsîri’l-Beydâvî, Dâru’n-Neşr-Dâru’s-Sadr, Beyrut, ts.
• İbn ʿArafe, Muhammed b. Muhammed el-Varğamî et-Tûnûsî el-Malikî. Tefsîru’l-İmâm İbnu ʿArafe. tah: Hasan el-Mennâʿî, Merkezu’l-Buhûsi bi’l-Kulliyeti’z-Zeytûniyyeti, Tunus, 1986.
• İbn Faris, Ahmed b. Zekeriyya Ebu’l-Hasan. Muʿcemu Makâyisi’l-Luğa. tah: Abdusselam Muhammed Harun, Dâru’l-Fikr, 1399 /1979.
• İbn Hişâm, Abdullah b. Yusuf b. Ahmed b. Abdullah b. Yusuf Ebû Muhammed Cemaluddin. Muğni’l-Lebîb ʿan-Kutubi’l-Eʿârîb. tah: Mazin el-Mubârak ve Muhammed Ali Hamdullah, Dâru’l-Fikr, Dimeşk, 8. Basım, 1985.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvafikuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cumâʿîlî el-Makdisî ed-Dimaşkî el-Hanbelî eş-Şehîr bî İbn-i Kudâme el-Makdisî. Ravdatu’n-Nazıri ve Cennetu’l-Menâzırî fî-Usûli’l-Fıkhi ʿalâ Mezhebi’l-İmami Ahmed b. Hanbel. Muessesetu’r-Reyyân li’t-Tibâʿeti ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʿ, 2. Basım, 1423/2002.
• Kurtubî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Talib Hamûş b. Muhammed b. Muhtar el-Kaysî el-Kayravânî el-Endelüsî el-Kurtubî el-Malikî. Muşkilu ʿİrâbi’l-Kur’ân. tah: Hatim Salih ed-Demmâs, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 2. Basım, 1405.
• Matlûb, Ahmed. Esâlîbu Belâğiyye. Vekaletu’l-Metbûʿâti, Kuveyt, 1980.
• Komisyon. Menâhicu Câmiʿati’l-Medîneti el-ʿÂlemiyye-el-Belâğa-el-Beyân-el-Bedîʿ. Kod- Larb 4093, Bekalaryus Merhala, Câmiʿati’l-Medîneti el-ʿÂlemiyye, ts.
• Meydânî, Abdurrahman b. Hasan Habenneke ed-Dimeşkî. el-Belağetu’l-ʿArabiyye. Dâru’l-Kalem, Dimeşk, ed-Dâru’ş-Şâmiye, Dimeşk, 1416 / 1996.
• Muayyid billah, Yahya b. Hamza b. Alî b. İbrahim el-Husaynî el-Alevî et-Talebî. Et-Tirâz li Esrâri’l-Belâğa ve ʿUlûmu Hakâiki’l-İʿcâz. el-Mektebetu’l-ʿAsriyye, Beyrut, 1423.
• Rifâʿî, Ahmed Matlûb en-Nâsır es-Sayâdî. Muʿcemu Mustalâhati’l-Luğati ve Tetavvurihâ. Mektebetu Lubnân, Beyrut, ts.
• Sadîkî, Yusuf. el-ʿUdûlu’s-Sarfiyyu fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, er-Rubʿu’l-Evvelu Numûzecen Munekkereten Mukaddemeten. Câmiʿatu Muhammed Bûdyâf bi’l-Mesîle, Kulliyetu’l-Âdâbi ve’l-Luğati Kısmu’lluğa ve’l-Edebi’l-ʿArabiyyi.
• Sâfî, Mahmud b. Abdurrahman. el-Cudûl fî-İʿrabi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dâru’r-Raşîd Dimeşk, 1418.
• Salih, Abdulvahid, Behcet. el-İʿrâbü’l-Mufassal lî Kitâbi’llahih’il-Murattel. Dâru’l-Fikri li’ttibâʿati ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʿ, 2. Basım, Ammân, 1418.
• Sebkî, Ahmed b. Ali b. Abdulkafî Ebû Hamid Behauddin. ʿUrûsu’l-Efrâh fî-Şerhi Telhîsi’l-Miftâh. tah: Abdulhamid Hindâvî, Dâru’l-Mektebeti’l-ʿAsriyye, Beyrut. 1423/2003.
• Sekâkî, Yusuf b. Ebû Bekr b. Muhammed b. Alî el-Havârizmî el-Hanefî Ebû Yakub. Miftâhu’l-ʿUlûm. tah: Naʿîm Zarzûr, Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, Beyrut, 1407/1987.
• Suyûtî, Abdurrahman Ebubekir Celaluddin. el-İtkân fî-ʿUlûmi’l-Kur’ân. tah: Muhammed Ebu’l-Fadl, İbrahim, Dâru’l-Hey’eti’l-Mısrıyyeti’l-ʿÂmmeti li’l-Kitâbi, 1394/1974.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmud b. Ömer ez-Zemahşerî, el-Havarizmî. el-Keşşâf ʿan Hakîki’t-Tenzili ve ʿUyûni’l-Ekâvîli fî-Vechi’t-Te’vîl. tah: Abdurrezzak el-Mehdî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabiyyi, Beyrut, ts.