SULAYMAN, PRAYER AND HORSES -A QUR’AN-CENTERED ANALYSIS IN THE CONTEXT OF VERSES: SAD 31-33-

Yıl 2021, Sayı: 7, 129 - 154, 30.06.2022

Mustafa Ural

Öz

As in every branch of Islamic sciences, narrations have a great place in the science of tafsir. However, when the corpus of classical tafsir is examined, it is seen that there is not as much script-text criticism about the narrations. In today’s Turkey, the situation is not different in the academy of tafsir. Any approach to the direct acceptance or rejection of a narration that has not been criticized leads to wrong results. An example of this situation is Surah Sad 31-33. it is seen in the comments made to the verses. As a result of using the narrations without criticism and taking them to the center as much as necessary, the overwhelming majority of Mufassirs were able to say: “While he was spending time with his horses, Prophet Sulaiman (pbuh) forgot to pray, confessed this attitude and cut off the neck and legs of his horses, which he thought was the reason for this, only to turn to Allah.” Another factor that leads the mufassirs to this conclusion is that they do not approach the concepts in the Qur’an sufficiently in the center of the Qur’an. However, the Qur’an ascribes meanings that are not in the Arabic language and custom to some concepts, and highlights only one meaning of some multiple-meaning concepts. When the aforementioned verses and narrations are approached with these considerations, it can be seen that the result to be achieved is completely different.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Narration, Prophet Sulayman, Horses

HZ. SÜLEYMÂN, NAMAZ VE ATLAR -SÂD SÛRESİ 31-33. ÂYETLER BAĞLAMINDA KUR’AN MERKEZLİ BİR ÇÖZÜMLEME-

Öz

İslâmî ilimlerin her dalında olduğu gibi tefsir ilminde de rivâyetlerin büyük bir yeri vardır. Fakat klasik tefsir külliyatı incelendiğinde, rivâyetler hakkında gerektiği kadar sened-metin tenkidinin yapılmadığı görülmektedir. Günümüz Türkiye’si tefsir akademisinde de vaziyet farklı değildir. Tenkidi yapılmayan bir rivâyetin, doğrudan kabulü ya da reddine yönelik her yaklaşım yanlış sonuçlar doğurmaktadır. Bu durumun bir örneği Sâd sûresi 31-33. âyetlere getirilen yorumlarda görülmektedir. Rivâyetlerin, gerektiği ölçüde tenkit edilmeden ve merkeze alınarak kullanılması sonucunda müfessirlerin kahir ekseriyeti şunları söyleyebilmiştir: “Hz. Süleymân (as) atlarıyla vakit geçirirken namaz kılmayı unuttu, bu tutumunu itiraf etti ve yalnızca Allah’a yönelmek için buna sebep olduğunu düşündüğü atlarının boyun ve bacaklarını kesti.” Müfessirleri bu sonuca götüren diğer bir etken ise Kur’ân’da geçen kavramlara yeterince Kur’an merkezli yaklaşmamalarıdır. Halbuki Kur’an, kimi kavramlara Arap dili ve örfünde olmayan manalar yüklediği gibi kimi çok anlamlı kavramların yalnızca bir anlamını öne çıkarmaktadır. Söz konusu âyet ve rivâyetlere bu mülahazalarla yaklaşıldığında, ulaşılacak sonucun bambaşka olduğu görülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Rivâyet, Hz. Süleymân, Atlar

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-Müfehres li-Elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364/1945.
• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr. Tefsîru Abdirrezzâk. thk. Mahmûd Muhammed Abduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Hüdâ Mahmûd Karâa. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1411/1990.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuʿayb el-Arnâʾûṭ. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Askerî, Ebû Hilâl. el-Furûḳu’l-Luġaviyye. thk. Beytullâh Beyât. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1416/1995.
• Âşıkkutlu, Emin. “Meçhul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/286-288. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Âşıkkutlu, Emin. “Mestûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/337-338. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Atik, Bilal. Kral ve Peygamber Olarak Dâvûd (a.s.) ve Süleyman (a.s.) Kıssalarıyla Verilmek İstenen Mesajlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Aydınlı, Abdullah. “Merfû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/180-181. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aydınlı, Abdullah. “Mevkuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/437-438. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aydınlı, Abdullah. “Muan‘an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/326. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-Tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1414/1993.
• Bekr ibnu’l-Alâî. Ahkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Selmân es-Samdî. 2 Cilt. Dubâi: Câizetu Dubâi, 1437/2016.
• Birışık, Abdulhamit. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/281-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥu’l-Müsned min Ḥadîs̱i Resûlillâh Ṣallallāhü ʿaleyhi ve Sellem ve Sünenihî ve Eyyâmih. thk. Mustafâ Dîb el-Beġâ. 7 Cilt. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414/1993.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Târîhu’l-Kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih b. Muhammed. 12 Cilt. Riyad: en-Nâşiru’l-Mütemeyyiz, 1440/2019.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Ali b. Ebû Talha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/386-387. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs̱, 1405/1985.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm el Melâyîn, 1407/1987.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir. Derecü’d-Dürer fî Tefsîri’l- Âyi ve’s-Suver. thk. Velîd b. Ahmed b. Sâlih el-Huseyn, İyâd Abdüllatîf el-Ḳaysî. 4 Cilt. Britanya: Mecelletü’l Hikme, 1429/2008.
• Çelebi, Şevki. Sâd Süresi 30-40. Ayetleri Işığında Süleyman (as)’ın İmtihanı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Durmuş, Zülfikar. “Sâd 30-33. Ayetler Bağlamında Hz. Süleyman -Klasik Tefsirlere Eleştirel Bir Yaklaşım-”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2008), 47-65.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlisî. el-Müsned. thk. Muhammed b. ʿAbdi’l-Muhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Efendioğlu, Mehmet. “Maktû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/457-458. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Erul, Bünyamin. “Tedlîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/262-264. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-Luġa. thk. Muhammed Merʿab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs̱, 1422/2001.
• Fârâbî, İshak b. İbrâhîm. Dîvânü’l-Edeb. thk. Ahmed Muhtâr Ömer. 4 Cilt. Kahire: Müessesetü Dâru’ş-Şʿub, 1424/2003.
• Ferrâ’, Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Mısrıyye, 1386/1966.
• Gudde, Abdülfettâh Ebû. “İsnad Dindendir”. çev. Kübra Çakmak. Hadis Tetkikleri Dergisi 15/2 (2017), 145-159.
• Gulâmu Sa‘leb, Ebû Ömer ez-Zâhid Muhammed b. Abdilvâhid b. Ebî Hişâm el-Bağdâdî el-Bâverdî. Yâḳūtetü’ṣ-Ṣırâṭ fî Tefsîri Ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed b. Ya‘kūb et-Türkistânî. Medine: Mektebetü’l-Uʿlûm vel’ Hikem, 1423/2002.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hilâl, 1408/1988.
• Hatîb el-Bağdâdî. Târîḫu Baġdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• İbn Atıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muḥarrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Düreyd. Cemheretü’l-Luġa. thk. Remzî Münîr el-Ba‘lebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm el Melâyîn, 1407/1987.
• İbn Ebî Hâtim. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿAẓîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Bâz, 1419/1998.
• İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-Ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1371/1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. el-Muṣannef fi’l-Eḥâdîs̱ ve’l-Âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Lübnan: Dâru’t-Tâc, 1414/1989.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿÂzîz. thk. Ebû Abdillâh Hüseyn İbn ʿUkâşe, Muhammed Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûḳu’l-Ḥadîs̱e, 1423/2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü Meḳāyîsi’l-Luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l Fikr, 1399/1979.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Tefsîru İbn Fûrek. haz. Âtıf b. Kâmil b. Sâlih Buhârî. Suudi Arabistan: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1430/2009.
• İbn Hacer El-Askalânî. Taḳrîbü’t-Tehẕîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1406/1986.
• İbn Hacer El-Askalânî. Taʿrîfü Ehli’t-Taḳdîs bi-Merâtibi’l-Mevṣûfîne Bi’t-Tedlîs. thk. Âsım b. Abdullah el-Kureyvitî. Ummân: Mektebetü’l-Menâr, 1403/1983.
• İbn Hacer El-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaʿatu Daireti’l-Maʿârifi’n-Nizamiyye, 1326/1908.
• İbn Hibbân el-Büstî. es̱-S̱iḳāt. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1393/1973.
• İbn Hişâm en-Nahvî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. Muġni’l-Lebîb ʿan Kütübi’l-Eʿârîb. thk. Mâzin Mübârek - Muhammed Ali Hamdullah. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. Ġarîbü’l-Ḳurʾân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1398/1978.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414/1993.
• İbnü’l-Cârûd, Ebû Muhammed Abdullāh. el-Münteḳā Mine’s-Süneni’l-Müsnede ʿan Resûlillâh Ṣallallāhü ʿAleyhi ve Sellem. thk. Ebû İshak el-Huveynî. Kahire: Dâru’t-Takvâ, 1428/2007.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Zâdü’l-Mesîr fî ʿİlmi’t-Tefsîr. thk. Abdü’r-Rezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübü’l ʿArabî, 1422/2001.
• İbnü’l-Feres el-Endelüsî. Ahkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Selahaddîn Ebû ʿAfîf. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1427/2006.
• İbnü’l-Haddâd, Saîd b. Muhammed. Kitâbü’l-Efʿâl. thk. Hüseyin Muhammed Şeref. 4 Cilt. Kahire: Müessesetü Dâri’ş-Şʿab, 1395/1975.
• İbnü’l-Irâkī, Ebû Zür‘a Veliyyüddîn Ahmed. Tuḥfetü’t-Taḥṣîl fî Ẕikri Ruvâti’l-Merâsîl. thk. Abdullah Nevâre. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1419/1999.
• İbnü’l-ʿArabî, Ebû Bekr. Ahkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdü’l-Kâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbnü’s-Sikkît. el-Elfâẓ. thk. Fahruddîn Kabâvah. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1419/1998.
• İbnü’s-Sikkît. Iṣlâḥu’l-Manṭıḳ. thk. Muhammed Merʿab. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs̱, 1423/2002.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. Maktu Hadis ve Delil Değeri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kartal, Ataullah. Kur’an-ı Kerim’de Davud ve Süleyman (as) Kıssaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Kurt, Muhammet Sacit. Kur’an’da Peygamberler ve Günah. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvaṭṭaʾ. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 8 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Müessesetu Zâyid b. Sultân, 1425/2004.
• Ma‘mer b. el-Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecâzü’l-Ḳurʾân. thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâneci, 1382/1962.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-ʿUyûn. thk. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye İlâ Bulûġi’n-Nihâye. thk. Heyet. 13 Cilt. Şarika, Birleşik Arap Emirlikleri: Mecmûʿatu Buhûs̱i’l-Kitâb ves-Sunne, 1429/2008.
• Mervezî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Nasr b. Yahyâ. Taʿẓîmü Ḳadri’ṣ-Ṣalât. thk. Abdurrahman Abdülcebbâr el-Füreyvâî. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1406/1986.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l-Kemâl fî Esmâʾi’r-Ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Moğultay b. Kılıç. İkmâlü Tehẕîbi’l-Kemâl. thk. Muhammed Osman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1432/2011.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs̱, 1423/2002.
• Mücâşiî, Ebü’l-Hasen Alî b. Faddâl. en-Nüket fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. thk. Abdullah Abdülkâdir et-Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn. el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1374/1955.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1410/1990.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn. et-Teysîr fî’t-Tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habûş. 15 Cilt. İstanbul & Beyrut: Dâru’l-Lübâb, 1440/2019.
• Nîsâbûrî, Mahmûd b. Ebü’l-Hasen. Îcâzü’l-Beyân ʿan Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Hanîf b. Hasan el-Kāsımî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1415/1994.
• Oral, Osman. “Fahreddin Râzî’de Hz. Davud ve Hz. Süleyman’ın İsmeti Sorunu”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 28/2 (2017), 120-136.
• Öngören, Reşat. “Zikir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/409-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Özdirek, Recep - Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Süfyân es-Sevrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/23-28. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Öztürk, Rukiye. Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an’da Hz. Süleyman’ın Hükümdarlığı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Polat, Salahattin. “Ferd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/368-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Polat, Salahattin. “İbrâhim et-Teymî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/357. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî Ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Ahmed Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l Kalem, 1412/1992.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn. Mefâtîḥu’l-Ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân. Sünenü Saîd b. Mansûr. thk. Sa‘d b. Abdullah b. Abdülazîz Âl-i Humeyyid. 5 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samiʿi, 1417/1997.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. El-Keşf ve’l-Beyân ʿan Tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Heyet. 33 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 1436/2015.
• Sehl et-Tüsterî, Ebû Muhammed. Tefsîru’t-Tüsterî. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim - Ebû Bilâl Ganîm b. Abbas. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l Vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys es-. Tefsîru’s-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Muavvad. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Şener, Mehmet. “Kuşluk Namazı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/475-476. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-Evsaṭ. thk. Târık b. İvazullah - Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1416/1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-Beyân ʿan Teʾvîli Âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Tâcülkurrâ el-Kirmânî, Ebü’l-Kāsım. Ġarâʾibü’t-Tefsîr ve ʿAcâʾibü’t-Teʾvîl. thk. Şemrân Serkâl Yûnus el-İclî. 2 Cilt. Cidde & Beyrut: Dâru’l Kıble li’s-Sekâfeti’l İslâmiyye & Müessesetu Ulûmi’l-Kur’ân, trs.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen el-. el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’l Kalem, 1415/1995.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ. Tefsîru Yaḥyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Yazıcı, Hüseyin. Örnekleriyle Arapçada Bağlaçlar ve Yapılar. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 2013.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve İʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l Kütüb, 1408/1988.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-İʿtidâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳāʾiḳı Ġavâmiżi’t-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Eḳāvîl fî Vücûhi’t-Teʾvîl. thk. ʿÂdil Ahmed Abdu’l-Mevcûd - Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-ʿUbîkân, 1418/1998.