Lütfi Paşa’nın Mezheplere Bakışı

Yıl 2024, Sayı: 12, 39 - 52, 30.06.2024

İsmail Öztürk Mustafa Göregen

https://doi.org/10.62188/ilahiyat.1366073

Öz

Lütfi Paşa dinin temel ilke ve prensiplerine yönelik değerlendirmelerini var olan mezhepler üzerinden yapmıştır. Erken dönemden itibaren meydana gelen mezhepleri hak ve batıl olmak üzere iki sınıfa ayırarak hak mezhebin ehli sünnet diğerlerinin batıl olduğunu vurgulamış, bu konuda katı bir tutum ve davranış sergilemiştir. Öyle ki, Eş-arilerin, Maturidiler ’den farklı görüşlere sahip olmasına bile tahammül edememiştir. Lutfi Paşa’nın katı tasavvufi ve fıkhi bakış açısı mezhepleri değerlendirme konusunda da belirleyici bir unsur olmuştur. Ehli sünnete sımsıkı bağlı olan Lütfü Paşa bu anlayışın kapsam ve sınırlarını Maturidi geleneği takip ederek Kur’an ve sünnet ölçüsünde belirleme gayreti içine girmiştir. Ehli sünnet dairesi dışında kalan tüm fiil davranış ve düşünceleri sert bir dille eleştirerek bu inanç ve anlayışlara sahip tüm oluşumları İslam inanç ve düşünce sistemi içerisinde değerlendirmeyerek onları batıl oluşumlar olarak nitelendirmiştir. Bu çalışmamızda, Lütfi Paşa’nın konuya ilişkin Hayat-ı Ebedi adlı eserinde ortaya koyduğu fikir ve görüşler çerçevesinde onun mezhep tanımları ve tasnifleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, 73 Fırka, Tarih, Ehl-i Sünnet, Lütfi Paşa

LUTFI PASHA'S VIEW ON SECT

Öz

Lutfi Pasha made his evaluations of the basic principles and principles of religion based on existing sects. He divided the sects that emerged from the early period into two classes, namely true and false, and emphasized that the true sect was the Sunni and the others were false, and displayed a strict attitude and behavior on this issue. So much so that he could not even tolerate the Asharites having different views from the Maturidis. Lutfi Pasha's strict mystical and fiqh perspective has also been a determining factor in evaluating sects. Lutfi Pasha, who was a firm adherent of the Sunnah, endeavored to determine the scope and limits of this understanding in accordance with the Quran and Sunnah, following the Maturidi tradition. He harshly criticized all actual behavior and thoughts outside the circle of Sunni, and did not evaluate all formations with these beliefs and understandings within the Islamic belief and thought system, and described them as superstitious formations. In this study, Lutfi Pasha's sect definitions and classifications will be evaluated within the framework of the ideas and opinions put forward in his work titled Hayat-i Abadi. When the classification made by Lutfi Pasha was analysed, it was seen that it was within the framework of the Hanafi-Māturīdī theology. Lutfi Pasha made his classification based on the hadith of 73 factions. In his classification, he assumed that each of the 6 major sects had 12 secondary sects. Lastly, he pointed to the Ahl al-Sunnah as the fırka-i nâjiye. In Lutfi Pasha's works, the actions, thoughts and attitudes to be adopted in order to enter the circle of Ahl al-Sunnah are widely covered. The positions and systems of thought of the sects that Lutfi Pasha labelled as Ahl al-bid'at were also examined in his works.

Anahtar Kelimeler

History, Sects, 73 Sects, Ahl al-sunnah, Lutfi Pasha

Kaynakça

• Ak, Ahmet. “Risale fi Beyani Güruhi Ehli’d-Dalal ve Makalatihim Adli Eserin Maturidi’ye Aidiyeti Meselesi ve Risalede Mezhepterin Tasnifi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (15 Aralık 2008), 287-310.
• Aruçi, Muhammed. “Süleyman b. Cerîr”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bağdâdî, Abdulkâhir el-. el-Fark Beyne’l Fırak ve Beyânu’l Fırkati’n-Nâciye. Beyrut: Daru‟l Âfâki‟l-Cedîde, 1977.
• Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Dib Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Eşari, Ebû’l-Hasan. İlk Dönem İslam Mezhepleri Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilafatü’l-Musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı, 1. Basım, 2005.
• Fettâh, İrfan Abdülhamîd. “Cebriyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı, 4. Basım, 2021. http://www.dr.com.tr/Kitap/Gunumuz-Islam-Mezhepleri/Ethem-Ruhi-Figlali/Din-Tasavvuf/Islamiyet/urunno=0001927102001
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâzıyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 19. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Gömbeyaz, Kadir. İslam Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
• Kadı Abdulcebbar, Ahmed. Şerhu’l Usuli’l Hamse Mu’tezilenin Beş İlkesi. ed. Metin Yurdagür. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Pasifik Ofset, 2013.
• Kutlu, Sönmez. “Mürcie”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Lütfi Paşa, Abdul’müin. Hayatü’l Ebedi. İstanbul: Millet Kütüphanesi, 953.
• Malâti, Ebu’l-Hüseyin. et-Tenbîh ve‟r-Red. thk. Muhammed Zâhid b. Hasan el-Kevserî. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, 2007.
• Nesefi, Ebu Muti’ Mekhûl en-. Kitâbu’r-Red ale’l-Ehvâ ve’l-Bid’a. thk. Marie Bernand. Annales İslamologiqes., 1980.
• Önder, Murat. Giritli Sırrı Paşa, Ârâü’l-Milel Adlı Eseri ve Mezhepler Tarihindeki Yeri. Konya: Konya Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2006.
• Öz, Mustafa. “Ahmed b. Hâbıt”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Öz, Mustafa. “Beyhesiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. https://islamansiklopedisi.org.tr/beyhesiyye
• Öz, Mustafa. “Gâliyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Öz, Mustafa. “Muhakkime-i Ûlâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 30. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Öz, Mustafa. “Neccâriyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Râzi, Fahreddîn er-. Î’tikâdâtu Fırakil-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. thk. Ali Sâmi Neşşâr. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1982.
• Semerkandî, Hâkim es-. Terceme-i Sevâdu’l-A’zam,. thk. Abdülhayy Habîbi. Tahran: yy., 1348.
• Seyyid, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Şehristani, Ebu’l-Feth Tâcuddîn Muhammed eş-. el-Minel ve’n-Nihal. thk. Abdulaziz Muhammed el-Vekil. Kahire: Müessesetü’l Hâlebî, 1968.
• Şehristani, Muhammed Abdûlkerim eş-. el-Milel ve’n-Nihal İslam Mezhepleri Tercüme. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2005.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimler Sözlüğü. İstanbul: İsam, 4. Basım, 2010.
• Üzüm, İlyas. “Nusayrîlik”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müşebbihe”. C. 32. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Tekfir”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 40. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.