Delil Olması Bakımından Külli Kaideler

Yıl 2024, Sayı: 12, 5 - 16, 30.06.2024

Ayşe Betül Algül

https://doi.org/10.62188/ilahiyat.1379561

Öz

Kaide; fıkhın değişik bölümlerine ait meseleleri kuşatan külli kazıyyedir. Bir diğer deyişle külli kaideler, fıkıh birikiminin sistematize edilerek belli esaslara göre bir araya getirildiği ilkesel prensiplerdir. Bu prensiplerin fıkhi hüküm istinbatında nasıl bir konumda duracağı hususunda farklı yaklaşımlar söz konusudur. Lafzen veya mefhumen muayyen nasslara dayanan, Kitap, sünnet ve icmadan vazıh deliller üzerine bina edilen kaidelerin tek başlarına hükme dayanak olabileceği hususunda ulema ittifak halindedir. Esasında burada hüküm kaideye değil, onun dayandığı muayyen nassa bina edilmektedir. Bunun dışında kalan kaidelerin hükme dayanak olması konusundaki yaklaşımları menfi ve müsbet olarak ikiye, müsbet yaklaşımı da müsbet-mukayyed ve müsbet-mutlak olarak yine ikiye ayırmak mümkündür. Menfi yaklaşım, kaidelerin müstakillen delil olamayacağını, mevcut delilleri destekleyici konumda bulunduğunu savunur. Müsbet-mukayyed görüşe göre kaideler başka şer’i delil olmaması durumunda müstakillen hükme kaynaklık edebilir, aksi takdirde edemez. Müsbet-mutlak görüş ise başka şer’i delil olsa bile, ictihadın kavaide dayalı olarak yapılması gerektiği kanaatindedir. Menfi görüş, hükmü aranan meselede başka delil bulunmaması halinde bile kavaidin müstakil delil olamayacağında ısrar etmenin, meseleyi çözümsüz bırakmak sonucunu doğuracağı gerekçesiyle eleştirilmiştir. Müsbet mutlak yaklaşım ise kavaidin İslam hukuku dışında başka herhangi bir hukuk sitemine de uyarlanabilecek bir yapıda olması gerekçesiyle eleştirilmiştir. Kavaidin bu esnek ve soyut yapısından dolayı sadece külli kaidelere dayanarak hüküm istinbat edilmesi, ulaşılan hükmün şer’iliğini sorgulanabilir hale getirir. Zikredilen yaklaşımlar arasından, başka şer’i delil bulunmadığında kaideleri delil olarak kabul eden, müsbet-mukayyed yaklaşımın kavaidin hücciyeti meselesinde itidali temsil ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

fıkıh, külli kaide, hüküm istinbatı, delil, hücciyet

Universal Principles In Terms Of Being Evidence In The Deduction Of Judgment

Öz

A qāidah is a universal sentence that covers the issues belonging to different parts of fiqh. In other words, universal rules are principles in which the accumulation of fiqh is systematized and brought together according to certain principles. There are different approaches to the position of these principles in the deduction of fiqh rulings. In this article, we will examine the approaches to this issue and discuss their proofs and objections to the opposing views. In this context, scholars agree that the rules that are based on certain texts in terms of wording or meaning, and that are built on clear evidence from the Book, the Sunnah and the Ijma, can be the basis of judgement on their own. In fact, the judgement here is not based on the rule, but on the specific text on which it is based. It is possible to divide the approaches to the use of other than these rules as a basis for judgment as negative and positive and it is possible to divide the positive approach into two as positive- muqayyad and positive-mutlaq. The negative approach argues that the rules cannot be evidence on their own and that they are supportive of the existing evidence. According to the positive- muqayyad opinion, the rules can be a source of judgement independently in the absence of other sharī'ah evidence, otherwise they cannot. The positive-mutlaq view holds that ijtihad should be made based on the rules, even if there is other sharī'ah evidence. The negative opinion has been criticized on the grounds that insisting that the qawa'id cannot be independent evidence, even if there is no other evidence on the issue for which judgment is sought, will result in leaving the issue unresolved. The positive-mutlaq approach was criticised on the grounds that the qawā'id had a content that could be adapted to any other legal system other than Islamic law. Due to this flexible and abstract content of qawā'id, deriving judgments based only on them makes the conformity of the judgement reached with the Shari'ah questionable. Among the approaches mentioned, it can be said that the positive-muqayyad approach, which accepts the qawā'id as evidence when there is no other sharī'ah evidence, represents moderation in the issue of the validity of the qawā'id.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, universal principle, deduction of judgment, evidence, being evidence

Kaynakça

• Akay, İhsan. “Kavaid-i Fıkhiyye’nin Müstakil Delil Olma Problemi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 31 (2018): 89-120.
• Algül, Adnan. İzzüddin b. Abdisselam’ın İslam Hukuk Bilimindeki Yeri ve Önemi. Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2016.
• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizade. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: DİB Yayınları, 2016.
• Alsaç, Hatice. Kavaid-i Külliye-i Kübra ve Mecelle’deki Tezahürleri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2022.
• Bâhuseyn, Yâkub b. Abdilvehhâb. el-Kavâidu’l-fıkhiyye el-mebadi’ - el-mukavvimât - el-masâdır - ed-delîliyye - dirâsetü’n-nazariyyetün - tahlîliyyetün -ta’sîliyyetün - târîhiyyetün. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998.
• Baktır, Mustafa. İslam Hukukunda Külli Kaideler. Yayınlanmamış Çalışma, Atatürk Üniversitesi, 1988.
• Baktır, Mustafa. “İslam Hukukunun Genel Prensipleri”. Ekev Akademi Dergisi. 34 (2008): 203-210.
• Baktır, Mustafa. “Kaide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24: 205-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Belgesay, Mustafa Reşit. Mecellenin Külli Kaideleri ve Yeni Hukukun Ana Prensipleri. İsmail Akgün Matbaası, 1947.
• Bevernû, Muhammed Sıdkı b. Ahmed. el-Vecîz fî îzahi’l-kavâidi’l-fıkhi’l-külliyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Bigiyef, Musa Cârullah. Kavâid-i Fıkhiyye İslam Hukukunun Genel İlkeleri. Ed. Ferhat Koca - Fatih Karataş - Ahmet Yasin Küçüktiryaki. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır Nâsır. Dâru Tavku’n-Necat, 1422.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. “kaade”. Tâcu’l-luğa ve sıhâh el-arabiyye. Thk. Ahmed Abdulgafur Attar. 525-527. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• Cevziyye, İbnü’l-Kayyım. İ’lâmu’l-Muvakkı’în an Rabbi’l-Âlemîn. Thk. Muhammed Abdüsselam İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Demir, Abdullah. Külli Kaideler Ekolü ve Mecelle. İzmir: Katre Yayınları, 2008.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. Fıkıh ve Fıkıh Tarihi İncelemeleri. Ed. Tuncay Başoğlu. 2. Bs. Ankara: İsam Yayınları, 2018.
• Ebû Yusuf, Yakub b. İbrahim. el-Harâc. Thk. Taha Abdurrauf Sa’d - ve Hasen Muhammed Sa’d. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, t.y.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi Şerhi’l-Kebîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, t.y.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd. el-Müstasfâ. Thk. Muhammed Abdusselam Abduşşâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Gamz-u Uyûni’l-besâir fî şerh-i Eşbâh ve’n-Nezâir. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl. “kaade”. Lisânü’l-arab. 3: 357-361. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İlm-i Hilaf. Thk. Eşref Hazari. İstanbul, 1330.
• Karafî, Şehâbeddin. Envâru’l-bürûk fî envâi’l-furûk. Âlemü’l-Kütüb, t.y.
• Karaman, Hayreddin. “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 1-14. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kartal, Kaya. “İslam Hukukunda ve Mecelle’de Külli Kaideler”. Genç Hukukçular Hukuk Okumaları Birikimler -V-. Ed. Muharrem Balcı. 11-25. İstanbul: Hukuk Vakfı Yayınları, 2016.
• Kızılkaya, Necmettin. Hanefi Mezhebi Bağlamında İslam Hukukunda Külli Kaideler. 3. Bs. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Kızılkaya, Necmettin. Kâsânî’nin Bedâyi’ İsimli Eserinde Kavaid’in Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2005.
• Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil, 1329.
• Muhammed Rifat Bey. Tevâfukât-ı Kavaid-i Külliye. İzmir, 1313.
• Nebhânî, Takıyyüddin. eş-Şahsiyyetü’l-İslâmiyye (Usulü’l-Fıkh). 3. Bs. Beyrut: Dâru’l-Ümme li’t-Tabaât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 2005.
• Nedvî, Ali Ahmed. el-Kavâidu’l-fıkhiyye mefhûmuha,neş’etuha, tatavvuruha, dirasetü müellefatiha, edilletuha, mühimmetuha,tatbîkâtuha. 3. Bs. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1994.
• Okur, Kaşif Hamdi. “İslam Hukuku Alanında Yenileşme Manifestolarından Bir Kesit: Hakikat-i İslam ve Usul-i İctihad”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 3 (2004): 35-54.
• Okur, Kaşif Hamdi. “Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Fıkıh Alanındaki Tartışma ve Yaklaşımlar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/23 (2014): 9-31.
• Said, Mansurizade. Hakikat-i İslam. Aydın: Aydın Vilayet Matbaası, 1329.
• Said, Mansurizade. Usul-i İctihad. İzmir: İzmir Vilayet Matbaası, t.y.
• Suavi, Ali. “Yarım Fakih Din Yıkar”. İslamiyat. Nşr. Mehmet Görmez 1/1 (1998): 89-98.
• Sübkî, Tâcüddin Abdulvehhab. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Süyûtî, Celâleddin. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitâbu’l-Asl. Thk. Mehmet Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Tirmizî, Ebû Îsa. es-Sünen. Thk. Beşşar İvad Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tûfî, Necmeddin. Şerhu Muhtasari’r-Ravda. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin Türkî. Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak Fıkıh Kaideleri Ya Da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife. 1 (2001): 49-75.
• Zerkâ, Muhammed. Şerhu kavâidi’l-fıkhiyye. 2. Bs. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1989.
• Zuhaylî, Muhammed. el-Kavâidu’l-fıkhiyye ve tatbîkâtuha fi’l-mezâhibi’l-erbaa. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2006.