SA‘DÎ-İ ŞÎRÂZÎ VE TASAVVUF ANLAYIŞI

Yıl 2024, Sayı: 13, 137 - 150, 31.12.2024

Metin Kayalıoğlu , Halim Gül

https://doi.org/10.62188/ilahiyat.1542785

Öz

Makale, Sa‘dî-i Şîrâzî’nin hayatı, eserleri ve tasavvufi düşüncelerini ihtiva etmektedir. Hayatı ve tasavvufi düşüncelerinden önce makalemizin giriş kısmında, yaşamış olduğu dönemin siyasi, tasavvufi ve ilmî durumlarıyla ilgili bilgi verilerek konunun daha iyi anlaşılması sağlanmıştır. Çünkü müellifin hayatını, yaptığı seyahatleri anlayabilmek için bulunduğu yüzyılın sosyal ve siyasi durumunu araştırmak oldukça önem arz etmektedir. Bu bağlamada Şîraz’da doğup yaşaması hasebiyle o dönemde Şîraz’a hükmeden Salgurlu hanedanıyla olan ilişkilerinden bahsedilmiştir. Sonraki kısımlarda ilk olarak Sa‘dî-i Şîrâzî’nin doğumu, çocukluğu, babasıyla olan anıları, ders aldığı hocaları, ilim tahsili, seyahatleri ve Mevlâna ile görüşmesi ele alınmıştır. Özellikle bu bölümdeki bilgiler müellifin kendi eserlerinde aktardığı bilgilerden hareketle verilmeye çalışılmıştır. Çünkü en sağlıklı ve sahih bilgi bizzat müellifin vermiş olduğı bilgidir. İkinci olarak, Sa‘dî-i Şîrâzî’nin tasavvufi konular hakkındaki görüşleri tasavvufi kavramlar ışığında incelenmiştir. Bunlar tevbe, zikir, nefs, aşk ve rızâ kavramlarıdır. Sa’dî’i Şîrâzî’nin tasavvufi kavramlarla ilgili görüşlerinden önce kavramların sözlük ve ıstılah anlamları verilerek, ayet ve hadis-i şeriflerle desteklenmiş ve konu ile ilgili tasavvuf ehlinin görüşleri kısaca verildikten sonra Şîrâzî’nin konuyla ilgili düşünceleri verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Sa‘dî-i Şîrâzî, Bostân, Sûfî, Gülistân

SOME SUFI CONCEPTS IN SA‘DI SHIRAZI

Öz

The article contains the life, works and Sufi thoughts of Sa’di Shirazi. Before his life and Sufi thoughts, in the introduction part of our article, information about the political, Sufi and scientific situations of the period he lived in was given and a better understanding of the subject was provided. Due to the fact that he was born and lived in Shiraz, his relations with the Salghur dynasty, which ruled Shiraz at that time, were mentioned. In the following sections, Sa’di Shirazi's birth, childhood, memories with his father, the teachers he took lessons from, his science education, his travels and his meeting with Mevlana were discussed. Secondly, Sa’di Shirazi's views on Sufi issues were examined in the light of Sufi concepts. These are the concepts of repentance, dhikr, nafs, love and sustenance. Before Sa'di Shirazi's views on Sufi concepts, the dictionary and Islamic meanings of the concepts were given, supported by verses and hadiths, and the opinions of the people of Sufism and scholars on the subject were included.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Sa‘di Shirazi, Bostan, Sufi, Gulistan

Kaynakça

• Abdurrahman-ı Câmî. Evliyâ Menkıbeleri: Nefahâtü’l-Üns. ed. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara. çev. Lâmiî Çelebi. İstanbul: Marifet Yayınları, 2008.
• Akdağ, Eyyup. Kazancizâde Emi̇n Edîb Efendi̇’ni̇n Hayati, Eserleri̇ Ve Tasavvufî Görüşleri̇. Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Altuntaş, Halil - Paçacı, İbrahim. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2009.
• Avcıoğlu, Gamze Gizem. Sa‘di-yi Şîrâzî’nin Hayatı, Eserleri ve Türk Edebiyatındaki Yeri. İstanbul: İstanbul Ünivesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Aybey, Salih. “Sadî Şi̇razî’ni̇n ‘Bostan’ Ve ‘Güli̇stan’ Adli Eserleri̇ni̇n Di̇n Eği̇ti̇mi̇ndeki̇ Yeri̇ Ve Önemi̇”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 18/69 (15 Ocak 2019), 425-437.
• Ayten, Ali - Düzgüner, Sevde. Tasavvuf Psikolojisine Giriş: Bireysel Arınma ve Güzel Ahlak. İstanbul: Sufi Kitap, 1. baskı., 2017.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, Genişletilmiş 2. basım., 2004.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Tarifat Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf el-. et-Ta’rifat. Beyrut-Lübnan: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1. Baskı., 1983.
• Çanga, Mahmut. Kur’an-ı Kerim Lügati İlâvelerle Mu’cemü’l Müfehres. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
• Çiçekler, Mustafa. “Sa‘dî-i Şîrâzî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 35/405-407. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Eflâkî, Ahmed. Âriflerin Menkıbeleri. çev. Tahsin Yazıcı. 2 Cilt. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1. Baskı., 1973.
• Fîrûzâbâdî, Muḥammed. El-Okyânûsul-Basît Fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît: Kâmûsul- Muhît Tercümesi. çev. Mütercim Âsım Efendi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. baskı., 2013.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dar’ül Marife, 2010.
• Göktaş, Vahit - Tenik, Ali. Zikir. İstanbul: Erkam Yayınları, 2015.
• Gözel, Uğur. Şeyh Abdullah Si̇râceddi̇n Ve Suri̇ye’ni̇n Kuzeyi̇nde Tasavvuf. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Gül, Halim. Mesnevi’de Kur’ânî Referanslar ve Kur’an Ayetlerine Getirilen İşârî Yorumlar. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Hücvîrî, Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb. Kahire: Mektebetüs Sekafetid Diniyye, 1. Baskı., 2007.
• İbn Atâullah el-İskenderî. Tasavvufi Hikmetler: Hikem’ül Atâiyye. çev. Selahattin Hacıoğlu. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2009.
• İbn Ḥazm. Güvercin Gerdanlığı: Sevgiye Ve Sevenlere Dair. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Baskı., 1993.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. 9 Cilt. Lübnan-Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 1999.
• Karaismailoğlu, Adnan. “Bostân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 6/307-308. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kayalıoğlu, Metin. Sa‘dî-i Şîrâzî’ni̇n Hayatı Ve Tasavvuf Anlayışı. Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Taʿarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, ts.
• Kurnaz, Cemal. “Bülbül”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. https://islamansiklopedisi.org.tr/bulbul
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. 2 Cilt. Kahire: Dar’ül Meârif, 2010.
• Merçil, Erdoğan. Fars Atabegleri Salgurlular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. baskı., 1991.
• Merçil, Erdoğan. “Salgurlular”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/29-31. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Şîraz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/182-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 27. basım., 2016.
• Râgıb el-İsfehânî. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Dımaşk-Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyetü, 1. Baskı., 1991.
• Sa’dî-yi Şirazî. Sa’dî-yi Şirazî Divanı. çev. Nimet Yıldırım. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Baskı., 2022.
• Safa, Zebîhullâh-i. İran Edebiyatı Tarihi. çev. Hasan Almaz. 2 Cilt. Ankara: Nüsha Yayınları, 2002.
• Semerkandî, Devletşah. Devletşah Tezkiresi. çev. Necati Lugal. 3 Cilt. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1977.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma. Darül kütübil-hadis, 1960.
• Sühreverdî, Şehâbeddin. Avârifü’l-maʿârif. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü′s-Sekafeti′d-Diniyye, 1. Baskı., 2006.
• Şirâzî, Sadî. Bostan ve Gülistan. çev. Osman Koca. İstanbul: Beyan Yayincilik, 1. edition., 2009.
• Şirâzî, Sa’dî-yi. Hükümdarlara Öğütler. çev. Turgay Şafak. İstanbul: Büyüyen Ay, 1. baskı., 2016.
• Teni̇k, Ali - Göktaş, Vahit. “Tasavvufi̇ Düşüncede Zi̇ki̇r Ve Zi̇kri̇n Benli̇k İnşâsına Etki̇si̇”. Toplum Bilimleri Dergisi 8/15 (ts.).
• Yılmaz, H. Kâmil. “Sühreverdî, Şehâbeddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/40-42. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Zavotçu, Gencay. “Sa‘dî, Düşüncesi ve Etkileri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 16/40 (01 Mart 2010), 47-58.