Osmanlı Devletinin İlk Modern Mekteplerinden: Dâru’l-Maârif

Yıl 2021, Sayı: 15, 77 - 94, 30.06.2021

Selda Nur Mermertaş

Öz

Osmanlı Devleti’nde bugünkü sosyal devlet anlayışına göre devletin görevleri arasında yer alan birçok kamu hizmeti vakıflar aracılığıyla yürütülmüştür. Eğitimden sağlığa ulaşımdan ticarete birçok alandaki farklı eser vakıflar aracılığıyla halkın hizmetine sunulmuştur. Bu eserlerden birisi de Bezmiâlem Valide Sultan’ın vakfettiği Dâru’l-Maârif Mektebi’dir. Osmanlı Devleti’nin modern tarzda inşa edilen ilk mektep binası, ilk idâdîsi ve ilerleyen yıllarda ilk kız ortaöğretim kurumu olmasıyla Dâru’l-Maârif Mektebi, Osmanlı eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptir. Tarihi seyrinde ismi ve eğitim kademesi değişse de okul olarak kullanılmaya devam eden mektep binası, günümüzde Cağaloğlu Anadolu Lisesi olarak eğitime devam etmektedir. Çalışmamız 19. yüzyıl Osmanlı eğitim sisteminde önemli bir yere sahip olan Dâru’l-Maârif Mektebi’nin tarihî sürecini, mektep personelini, mektebin devamı için vakfedilen mülkleri, mektepte okutulan dersleri ve mektep kütüphanesini konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dâru’l-Maârif Mektebi, Eğitim, Tanzimat Dönemi, Vakıf, Osmanlı Eğitim Sistemi, Bezmiâlem Valide Sultan.

One Of The First Modern Schools Of The Ottoman State: Dâru’l-Maârif

Öz

In the Ottoman Empire, many public services, which are among the duties of the state according to today's social state understanding, were carried out by foundations. Services related to many fields such as education, health, transportation and trade were offered to the public through foundations. One of these artifacts is the Dâru'l-Maârif School, dedicated by Bezmiâlem Valide Sultan. Dâru'l-Maârif School has an important place in the history of Ottoman education, as it was the first school building of the Ottoman Empire built in a modern style, the first high school and the first secondary school for girls in the following years. The school building, which continues to be used as a school, holding its education today as Cağaloğlu Anatolian High School, although its name and education level have changed in its historical course. Our study focuses on the historical process of Dâru'l-Maârif School, which has an important place in the 19th century Ottoman education system, the teaching staff, the properties dedicated to the continuation of the school, the courses taught in the school and the school library.

Anahtar Kelimeler

Dâru, Education, The Tanzimat Period, Foundation, Ottoman Education System, Bezmiâlem Valide Sultan

Kaynakça

• Ahmed Sadık Ziver Paşa. Âsâr-ı Ziver Paşa: Divan ve Münşeat. Bursa: Matbaa-i Vilayet, 1313.
• Albayrak, Muzaffer – Şeker, Kevser. Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2014.
• Atuf, Nafi. Türkiye Maarif Tarihi (Bir Deneme). İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, 1931.
• Bilsel, Cemil. İstanbul Üniversitesi Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Osmanlı Arşivi (COA), Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [HR.MKT.], 843, 20.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 44, 180.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 3, 16.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 17, 10.
• Osmanlı Arşivi (COA), Sicill-i Ahval Defterleri [ŞD.], 205, 50.
• Osmanlı Arşivi (COA), Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı [A.}MKT.MHM.], 99, 38.
• Osmanlı Arşivi (COA), Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [HR.MKT.], 490, 63.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 8, 159.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi [MF.MKT.], 65, 94.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi [MF.MKT.], 16, 15.
• Osmanlı Arşivi (COA), Sicill-i Ahval Defterleri [ŞD.], 2858, 38.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 71, 98.
• Osmanlı Arşivi (COA), Sadaret Nezair ve Devair Evrakı [A.}MKT.NZD.], 369, 90.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 17, 148.
• Osmanlı Arşivi (COA), Meclisi Vâlâ Riyaseti Belgeleri [MVL], 1031, 82.
• Osmanlı Arşivi (COA), Sicill-i Ahval Defterleri [ŞD.], 207, 2.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 4, 25.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maârif Nezâreti Tedrîsât-ı İbtidaiyye Kalemi [MF.İBT.], 7, 42.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 181, 7.
• Osmanlı Arşivi (COA), Maarif Nezareti Mektubî Kalemi Belgeleri [MF.MKT.], 2, 154.
• Osmanlı Arşivi (COA), Meclisi Vâlâ Riyaseti Belgeleri [MVL], 870, 85.
• Osmanlı Arşivi (COA), Sadaret Nezair ve Devair Evrakı [A.}MKT.NZD.], 287, 46.
• Kara Pilehvarian, Nuran. “Divan Yolu Valide Mektebi/ Darülmaarif 1266/1850”. Osmanlı: Kültür ve Sanat 10 (1999): 490-496.
• Mahmud Cevad b. Şeyh Nafi’. Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1338.
• Şentürk, M. Hüdai. “Bezmiâlem Valide Sultanın Hayatı ve Eserleri”. İstanbul Araştırmaları 6 (1998): 7-69.
• Şentürk, M. Hüdai. “Dârülmaârif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8:548-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Terzi, Arzu. Bezmiâlem Valide Sultan. İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Terzi, Arzu. “Bezmiâlem Valide Sultanın Vakıf Kütüphanesi”, Yüzüncü Yılında Millet Kütüphanesi Ve Kurucusu Alî Emîrî Efendi’ye Armağan, haz. Günay Kut- Bedri Mermutlu, 2:261-296. Harvard: Harvard Üniversitesi, 2017.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Bezmiâlem Valide Sultan Vakfiyesi, 1464.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Bezmiâlem Valide Sultan Defter, 634.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Bezmiâlem Valide Sultan Defter,