İmam Mâtürîdî’ye Göre Ahlaki Değerlerin Gelişmesinde Peygamberlik Müessesesinin Rolü

Yıl 2021, Sayı: 16, 63 - 91, 31.12.2021

Nimet Ateş

Öz

İnsan, diğer varlıklardan ayrılmasını sağlayan akıl ve temyiz yeteneği nedeniyle ahlaki açıdan sorumlu bir varlık olarak yaratılmıştır. Akıl ve temyiz yeteneği haricinde yaratılışında bulunan tabiat ve nefs gibi özellikler sayesinde in-san, bazı değerlendirmelerde bulunur. Fakat bu değerlendirmeler kimi zaman ortak bir bakış açısını yansıtırken kimi zaman da bireysel boyutta kalır. Bazen bu değerlendirmeler iyi ve doğru iken bazen de yanlış olur. Dolayısıyla insan, yapısında bulunan hırs ve diğer duygular nedeniyle savunduğu düşünce doğrultusunda amansız bir mücadeleye girebilir. Böylece insanın değerli olmasına sebep olan ahlaki değerlerin ortadan kalkması ve insanın değersizleşmesi hatta insanın yok olması gibi bir sonuç ortaya çıkabilir.
Bu nedenle bir kısım düşünür tarafından insanın yaratılış özelliklerinden yola çıkarak bütün insanları kapsayıcı soyut değerlerin var olduğu ve insanlık için bu değerlerin hayata geçirilmesinde bir rol modelin olması gerektiği savunul-muştur. Bu makalede mutlak ve göreli değerlerden hareketle İmam Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) peygamberliğin ahlaki değerlerle ilişkisini nasıl değerlendirdiğine dair bir inceleme sunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtürîdî, Ahlak, Değerler, Peygamber, Hikmet, İnsan

The Role of Prophecy Institution in Development of Moral Values According to Imam Maturidi

Öz

Man was created as a morally responsible creature because of his reason and appeal skill that enable him to be different from other creatures. Except from reason and appeal, man assess things thanks to features like his nature and nafs. However, these assessments sometimes reflect a shared view and sometimes stay at personal level. These assessments are sometimes decent and right, some-times wrong. Because of this, man would enter a bitter struggle for the idea that he defends due to greed and other emotions. Therefore, a result like the disappe-arance of moral values that make man valuable and man’s loss of dignity and even the destruction of man, woulld come out.
Because of this it is defended by some philosophers based on the creational features of man that there are some values including all people and in order to realize these values there needs to be a role model. In this paper, it is aimed to present an analysis based upon absolute and relative values how Imam Maturidi (d. 333/944) assess the relationship between prophecy and moral values.

Anahtar Kelimeler

Kalâm, Maturidi, Moral, Values, Prophet, Wisdom, Human

Kaynakça

• Yayınları, 2001. Cevizci, Ahmet. “Ahlâkî Mutlakçılık”. Felsefe Ansiklopedisi,. ed. Ahmet Cevizci. 1: 143. İstanbul: Etik Yayınları, 2003.
• Cevizci, Ahmet. Etik-Ahlak Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Cevizci, Ahmet. Ortaçağ Felsefesi Tarihi. Bursa: Asa Kitabevi, 2001.
• Cevizci Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed. Kitâbü’t-ta‘rîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelam Problemi-Hüsün-Kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16, sy. 17 (1998-1999), 55-121.
• Demir, Ramazan, “Arap Dilbilimcilerine Göre Dillerin Kaynağı Meselesi”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
• Ebu Ali Hüseyin b. Abdillah b. Ali b. Sînâ. Kitâbü’n-necât. thk. Macid Fahri. Beyrut: Dârul-Afakı’l-Cedîd, 1982.
• Ebu Bekr Abdürrezzak b. Hemmam. el-Müsannef. thk. Habibü’r-Rahmân el-Âzami. Pakistan-Karaçi, 1983.
• el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmaîl b. Ebi Bişr İshâk b. Sâlim. Makalâtü’l-İslâmiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’n-Nahdeti’l-Mısriyye, 1950. İbn Miskeveyh. Tertîbu’s-sa’âdât ve menâzilu’l-ulûm. çev. Hümeyra Özturan. İstanbul: Klasik, 2019.
• İbrahim Mustafa, Ahmed Hasan ez-Zeyyad, Hamid Abdülkâdir, Muhammed Ali en-Neccâr. el-Mu’cemü’l-vasıd. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Ḳur'ân. thk. Safvân Adnân Dâvudî. Dımeşk: Dârul-Kalem, 2009.
• Kazanç, Fethi Kerim. “İlk Dönem Eş’arî Kelam Ekolünde Ahlaki Önermele-rin Kaynağı Sorunu”. İslam Düşüncesinde Ahlaki Önermelerin Kaynağı. ed. Eşref Altaş, Merve Nur Yılmaz. Ankara: Nobel Yayınları, 2016.
• Kılıç, Recep. Ahlakın Dini Temeli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Kuçuradi, İoanna. İnsan ve Değerleri. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2013.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Tefsiru’l- Kur’ani’l-azim el-müsemmâ te’vilâtü ehli’s-sünne. thk. Fatıme Yûsuf el-Hıyemî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b Muhammed b. Mahmut. Kitâbü’t-tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Beyrut&İstanbul: Dâru Sâdır, 2001.
• Özlem, Doğan. Etik-Ahlak Felsefesi. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 2004.
• Özturan, Hümeyra. Ahlak Felsefesinin Temel Problemleri. İstanbul: İlem Yayınları, 2019.
• Özturan, Hümeyra. Akıl ve Ahlak Aristoteles ve Fârâbî’de Ahlakın Kaynağı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Pazarlı, Osman. İslam’da Ahlak. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1972.
• Razî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. el-Metâlîbü âliye min ulûmi’l-ilâhiyye,. thk. Ahmet Hıcâzi’s-Sefâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-Arabi, 1407.
• Seyyid Bey. Usûl-i Fıkh Dersleri, İrade, Kaza ve Kader. İstanbul: Dersaadet, Kader Matbaası, 1338.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed. Nihâyetü’l-ikdâm. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyyeti, 2009.
• Şeyhzâde, Abdürrahim b. Ali. Nazmü’l-feraid ve cem’u’l-fevâid. Mısır: Matbaatü’l-Edebiyye, 1317.
• Ülken, Hilmi Ziya. Ahlak. İstanbul: Ülken Yayınları, 2001.