Tevâtür Kavramını Kullanan İlimler

Yıl 2019, Sayı: 11, 91 - 135, 30.06.2019

Osman Bayraktutan

Öz

Hicrî ikinci asırdan sonra İslami ilimler alanında tedvin faaliyeti başlamış, zayıfla kuvvetlinin, doğru ile yanlışın, mütevâtir ile âhâdın, yaygın olanla şâz olanın, zarûrî ile nazarînin birbirlerinden ayrılması için sistematik olarak belli şartlar ortaya atılmaya başlanmıştır. Kesin bilginin kriterleri oluşturularak kimsenin itiraz edemeyeceği, üzerinde ihtilaf edilmeyen, âliminden cahiline herkesin ittifakla kabul edeceği bilginin ne olduğu ve nasıl meydana geldiği üzerine çalışmalar yapılmıştır. Her ilim kesin bilgiye ulaşmak için kendine göre kriter belirlemiş, bu kriterlere uygunluğu bağlamında bilginin doğru ve güvenilir olduğunu, kriterlere uymadığı müddetçe doğru ve güvenilirliğini derece derece kaybedeceğini savunmuştur. Bu bağlamda haber kavramını ilk defa kelâm ilmi kullanmaya başlamış, itikâdî konularda bir bilginin kesin mi zan mı olduğu önemli bir husus olmuştur. Kesin bilgi oluşturan haberler tevâtür kapsamında görülmüştür.
Ardından usûl-i fıkıh kesin bilgi ile amel etmek için kavramı kullanmıştır. Usûl-i fıkıhta bir hukuki hükmün ortaya çıkması ve delillendirilmesi açısından mütevâtir habere büyük bir önem verilmiştir. Hadis ilmi tevâtür kavramını ilk başlarda kullanmamasına rağmen, İbn-i Hacer ile birlikte kavramı kullanmaya başlamış ancak bu tartışma yaratan bir kavram olarak hadis ilminde yerini almıştır. Hadislerin senetleri ve metinleri olduğu ve bunların incelemeye tabi tutulduğu, bir istidlâl eylemi neticesine göre doğruluğuna karar verildiği için mütevâtir kapsamında görülmemiştir. Hadis ilminden etkilenen kırâat ilmi de kavramı kendi ilmi disiplini içerisinde kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur, Kırâat, Mütevâtir, Kelâm, Hadis, Usûl-i Fıkıh

The Disciplines That Use The Concept of Tevatür

Öz

After the second century of Hijri, in the area of Islamic sciences, the science of science began, Certain conditions have been systematically introduced to separate the weak, the right and the wrong, the moderate and the unbelievers, the one who is common and the one who is naughty, and the other. The criteria of definite knowledge are established and studies have been carried out on what kind of information the person can not object to, no one to dispute, the knowledge that will be accepted by not only the scholars but also the illiterate. Each science has defined its own criteria to reach the exact information, and it is argued that the information is correct and reliable in terms of compliance with these criteria and that it will lose its accuracy and reliability gradually unless it meets the criteria. In this context, the concept of Kalam in the news for the first time started using it is you think you're sure of a knowledge of doctrinal issues has been an important issue. Tawatur was seen in the context of yielding precise information news.
Then usul Al-Fiqh used to act with the concept of exact information. The above procedure is a legal condition to be proved to be of great importance to know in terms of what has been given. The concept of Hadith the science of Hadith in the first place despite the decline, along with Ibn Hajar I have started to use the concept of, but this is controversial as a concept in the science of Hadith has taken place. Hadith texts are subjected to the scrutiny of the shares and where the action was used to determine accuracy because the results of istidlal in the context of what has not been seen. The science of hadith from the Quran in their own scientific disciplines also affected the concept of knowledge is used.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Reading, Mutawatir, Kalam, Hadith, The Fiqh of Procedure

Kaynakça

• Aba, Veli, Mütekaddimûn Hadis Usûlü Eserlerinin Mukâyesesi, Gümüşhane ÜİFD, c. 2, Sayı: 4, Gümüşhane 2013.
• Ahfeş, Said b. Mes’ad el-Belhî, Meâni’l-Kur’ân, (Thk. Abdülemir Muhammed Emen el-Verd), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1985.
• Akbaş, Bahattin Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Hadis Kültüründeki Yeri, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2008.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Sâlim, Ebkârü’l- Efkâr fî Usûli’d-Dîn, (Thk. Ahmed Muhammed Mehdi), Dârü’l- Kütüb ve’l-Vesâikü’l-Kavmiyye, Kahire 2002.
• Askalânî, İbn Hacer, Hadis Istılahları Hakkında Nuhbetu’l Fiker Şerhi (Çev. Talat Koçyiğit), Ankara 1971.
• Aydın, Ahmet, İbnü’s-Sââtî Öncesi Hanefî Usûl Eserlerinde Manevî inkıta Kavramı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), MÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Usûlü, 2. bsk., İFAV Yayınları, İstanbul 2013.
• Bağdadî, Ebû Mansûr Abdülkâhir, Usûlu’d-Dîn, Beyrut 1981, s. 37.
• Bahrânî, el-Hadâiku’n-Nâdıra, (Thk. Muhammed Tâkî el-İrevânî), Kum trz.
• Biltâcî, Muhammed, Menâhicü’t-Teşrîi’l-İslâmî fi’l Karni’s-Sâni’l-Hicrî, Dâru’s-Selâm, Kahire 2004.
• Bozkurt, Mustafa, Fahrettin Râzî’de Bilgi Teorisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
• Buhârî, Abdülazîz, Alauddin Abdülaziz b. Ahmed. b. Muhammed, Keşfü’l-esrâr ala Usûli’l-Pezdevî, (I-IV), (Tashih: Hasan Hilmi Rizevî) İstanbul 1307.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed İbn İsmâil, el-Câmi’us-Sahîh, İstanbul 1992.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, Kitâbu’l-Hucce fî Tespîtin-Nübüvve (Resâilu’l-Câhız içinde), (I-IV), (Thk. Abdusselâm M. Hârun), el- Mektebetu’l-Hancî, Mısır 1399.
• Câhız, Risâletu’l-Usmâniyye (er-Resâilu’s-Siyâsiyye içinde), (Nşr. Alî Ebû Mulhim), Dâru’l-Hilâl, Beyrut tsz.
• Câhız, Risâleu’l-Ma’âş ve’l-Ma’âd, (Resâilu’l-Câhız içinde), (Thk.Abdusselâm M. Hârun), el-Mektebetu’l-Hancî, Mısır 1399.
• Cessas, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Muhtasaru İhtilâfi’l-Ulema, (Thk. Abdullah Nezir Ahmed), Dâru’l-Beşeri’l-İslâmiyye, Beyrut 1995.
• Cessas, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Muhtasaru İhtilâfi’l-Ulema, (Thk. Abdullah Nezir Ahmed), Dâru’l-Beşeri’l-İslâmiyye, Beyrut 1995.
• Cezâirî, Tâhir b. Salih, Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser, Medine tsz.,
• Coşkun, İbrahim, Nazarî Bilgi ve Fahreddin er-Râzî’nin Bilgi Sisteminde Nazarî Bilginin Yeri (Kelâmda Bilgi Problemi Sempozyumu), Arasta Yayınları, Bursa 2003.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf, el-İrşâd ila Kavâtıi’l-Edilleti fî Usûli’l-İ’tikâd, (Thk. Muhammed Yusuf Musa), Mektebetü’l-Hancî, Kahire 1950. Çağlayan, Harun, Kelâmda Bilgi Kaynaldan, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2009.
• Dârîmî, Abdullah b. Abdurrahman es-Semerkandî, Sünenü’d-Dârimî, İstanbul 1992.
• Ednevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtü’l-Müfessirîn, (Thk. Muhammed b. Salah Hızzî), Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 1997.
• Ekinci, Özden Kanter, Haberin Bilgi Değeri, Kelam Araştırmaları 7/1, Ocak 2009.
• el-Bakillânî, Kâdî Ebu Bekir Muhammed b. Tayyib, et-Temhîdu’l-Evâîl fî Telhisi’d-Delâil, (Thk. İmâduddin Ahmed Haydar), Müessesetu’l- Kutubi’s-Sikafiyye, Beyrut 1987.
• en-Nisâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed el-Hâkim, Kitâbu Marifeti Ulûmi’l-Hadîs, 2. bsk., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1977.
• Erdemci, Cemalettin, “Kelâm İlminde Haberin Epistemik Değeri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. 6, Sayı: 1, 2006.
• Erkmen, Sebahattin, Hanefî ve Şâfiî usûlcülerin Sünnet Anlayışı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çorum 2013.
• Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed, el-Mustesfâ min İlmi’- Usûl, Daru İhyai’t-Turasi’l Arabi, Beyrut 1997.
• Haktepe, İshak Emin, Erken Dönem Hukukçularının Sünnet Anlayışı, 2. bs., İnsan Yayınları, İstanbul 2010.
• Halîlî, Ebû Ya’la el-Halil b. Abdullah b. Ahmed, Kitâbu’l-İrşâd fî Ma’rifeti Ulemâi’l-Hadîs, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1989.
• Hallaq, Wael b., “Nebevî Hadisin Sıhhati: Yapay Bir Problem”, (Çev. Hüseyin Hansu), Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 5, sayı: 1, 2006.
• Hansu, Hüseyin, Mütevâtir Haber, Bilge Adamlar Yayınları, Van 2008.
• Hassân, Ahmed İlk Dönem İslâm Hukukunun Gelişimi, (Çev. Haluk Songur), Rağbet yayınları, İstanbul 1999.
• Hâşimî, es-Seyyid Haşim, “Dirâse Havle Haberi’l Mütevâtir”, (Nşr. Müessesetu Ali’l-Beyt li İhyai’t-Turas), Mecelletu Turâsuna, c. 16, sayı 3, 1409.
• Hûî, Ayetullah Ebü’l-Kâsım b. Ali Ekber b. Haşim, el-Beyân fî Tefsîri’l- Kur’ân, Dâru’z-Zehra, Beyrut 1975.
• İbn Ebi’l-İzz, el-Hanefî, el-Akîdetü’t-Tahâviyye ve Şerhi, (Çev. M. Beşir Eryarsoy), Guraba Yayınları, İstanbul 2008.
• İbn Hallikan, Ebû Abbas Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. ebû Bekir, Vefeyâtu’l-Ayan ve Enbau Ebnâi’z-Zaman, (Thk. M. Abdulhamid), Mektebetü’l-Mısriyye, Kahire 1948.
• İbn Hazm, Ebû Muahammed Ali b. Ahmed el-Kurtubî, İhkâm fi Usûli’l- Ahkâm I-II, Beyrut 1985.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, (Thk. M. Fuâd Abdülbâkî ), İstanbul 1992.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Usman, Ulûmu’l-Hadîs, (Thk. Nureddin Itr), Dârü’l-fikr, Beyrut 1998.
• Kalyoncu, Halil, Harputlu İshale Efendi’nin Eserlerinde Hz. İsa’nın Çarmıha Gerilme Meselesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs, Nefâisü’l-Usûl fî Şerhi’l-Mahsûl, (Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvid), Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1999.
• Kâsımî, Cemaleddin Muhammed b. Muhammed Saîd Cemaleddin, Mehasinü’t-Te’vîl, (Tsh. Muhammed Fuad Abdülbâki), Dârü’l-Fikr, Beyrut 1978.
• Kettânî, Muhammed b. Ca’fer, er-Risâletü’l-Müstatrafe li-Beyâni Meşhûri Kütübi’s-Sünneti’l-Müşerrefe, Dâru Kahraman, İstanbul 1986.
• Kırbaşoğlu, Mehmed Hayri, İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1999.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Rehber Yayınları, Ankara 1985.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd, (Neşr. Fethullah Huleyf), İstanbul 1979.
• Mecdî Vehbe-Kâmil el-Mühendis, Mu‘cemu’l-Mustalahâti’l-‘Arabiyye fi’l-Lugati ve’l-Edeb, 2. bsk., Mektebetü Lübnan, Beyrut 1984.
• Muslim, b. el-Haccac, Ebü’l Hüseyin el-Kureyşî en-Nisâbûrî, Kitabu’t- Temyiz, Vezaretü’l Maârif, Riyad 1982.
• Nâim, Ahmed, Sahih-i BuhaA Muhtasarı Tecrid-i Sarîh Tercemesi, Ankara 1982.
• Nesefî, Ebû’l-Mu’în Meymun b. Muhammed, Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, (I-II), (Thk. Claude Salame), Dımeşk 1992.
• Nevevî, Muhyiddîn Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şerefuddîn, et-Takrîb ve’t- Teysîr li-Ma’rifeti Süneni’l-Beşîri’n-Nezîr, (Thk. Abdullah Ömer el- Bârûdî), Dâru’l-Cinân, Beyrut 1986.
• Okumuş, Mesut Kur’an İmlâsının Gelişim Süreci Üzerine Bazı Tespit ve Değerlendirmeler, Hitit ÜİFD, c. 9, Sayı: 17, Çorum 2010.
• Pezdevî, Ebû’l-Yüsr Muhammed, Ehl-i Sünnet Akaidi, (Terc. Şerafeddin Gölcük), Kayahan Yayınları, İstanbul 1988.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn, el-Mahsûl fî İlmi Usûli’l-Fıkh, (Thk. T. Cabir Feyyad Ulvani), Risale Yayınları, Beyrut 1992.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr, Kitâb el-Bidâye mine’l-Kifâye fi’l-Hidâye fî Usûli’d-Dîn, (Thk. Fethullah Huleyf), Dâru’l-Meârif, Kahire 1969.
• Sem’ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed, Kavâti’ul-Edille fî’l- Usûl, el-Mektebetü’l-asriyye, Beyrut 2011.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekir b. Ahmed b. Ebî Sehl, Usûlü’s- Serahsî I-II, (Thk. Ebu’l Vefâ el-Efgânî) İstanbul 1982.
• Şafiî, (Şerh ve Thk. Abdurrahman Umayrâ), Âlemü’l-kütüb, Beyrut 1989.
• Şafiî, Muhammed b. İdrîs, el-Ümm, (Thk. Rifat Fevzî Abdulmüttalib), Dâru’l-vefâ, Beyrut 2001.
• et-Taftazânî, Sadüddin Mesud b. Ömer, Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi, Şerhu’l-Akâid, (Haz. Süleyman Uludağ), İstanbul 1980.
• et-Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, Şerhu Müşkili’l-Âsâr I- XVI, (Thk. Şuayb el-Arnaut), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1994.
• et-Teftâzânî, Sa’dettin Mes’ûd b. Ömer, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye, (Thk. Muhammed Adnan Derviş), Mektebetu’l-Hanîfe, İstanbul tsz.
• Tuğ, Salih, Zuhey İbn Haris ve Kitâbu’l-İlm Adlı Eseri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1984.
• Tuğlu, Nuri, Mâturîdî Kelâm Ekolü Çerçevesinde Kelâmî Hadislerin Değerlendirilmesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Isparta 2003
• Yıldırım, Zeki, Kur’an Aydınlığında Bilgi Kavramı, Avrasya Yayınları, Ankara 2008.
• Yılmaz, Ali, Nüzûl Döneminde Kur’ân Tilâvet Biçimi ve Modern Dönemle Mukayesesi, Geçmişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Amasya 2017, (s. 233-246).
• Yılmaz, Ali, Kur’ân’ı Salt Okumanın Değeri, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 21, Erzurum 2004, (s. 63-105).
• Zebîdî, Zeynu’d-Dîn Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Letîf, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, (Çev. Ahmed Nâim-K. Mîras), Ankara 1961.
• ez-Zerendî, Ebü’l-Fazl Mîr Muhammed, Buhus fî Tarîhi’l-Kur’an, Kum 1420.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l Kur’an, (Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Dâru’l-ma’rife, Beyrut 1990.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi’l- Kur’ân, Dâru’l-Hadis, Kahire 2006.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahadır, el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, (Thk. Muhammed Muhammed Temir), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2000.
• Zeydân, Abdulkerîm, Fıkıh Usûlü, 1.bsk., (Trc. Rûhî Özcan), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1979.