İbn Asâkir’in Târîhu Dımaşk’ında Hicrî Üçüncü Asra Ait Hadis Kaynakları: Günümüze Ulaşmayan Eserler Özelinde

Yıl 2023, Cilt: . Sayı: 19, 87 - 131, 30.06.2023

Zhanuzak Turan Uulu

Öz

İbn Asâkir’in bu eseri tarih adıyla meşhur olmuştur. Ancak İbn Asâkir Târîhu Dımaşk’ında en çok kullandığı kaynakların birisi hadis kaynaklarıdır. Bu hadis kaynakları arasında 2. asra ait hadis kaynaklarından kendisinin yaşadığı dönemdeki hadis kaynaklarına kadar eserler bulunmaktadır. Bilindiği gibi Hadis Tarihinde üçüncü asır “Altın Çağ” olarak adlandırılmaktadır. İbn Asâkir üçüncü asra ait hadis kaynaklarından çok rivâyet etmiştir. Bu eserler arasında hadis türlerinden olan sahîh, sünen, müsned, muvattâ’, musannef, câmi’ ve Mustahrec gibi temel hadis kaynaklarından kullanmıştır. Ayrıca bunlarla birlikte fevâid, emâlî, hadis cüzleri, nâsihü’l-hadis, erbâîn, mu’cem, gârîbü’l-hadis ve mustalahu’l-hadis gibi eserlerden de faydalanmıştır.
İbn Asâkir başta Buhârî ve Müslim olmak üzere hemen hemen Kütübi’s-Sitte ve Kütübi’t-Tis’a olarak bilinen hemen hemen bütün eserlerden yararlanmıştır. Görebildiğimiz kadarıyla üçüncü asra ait yaklaşık 170 eserden rivâyette bulunmuştur. Bu eserlerin arasında Hadis cüzleri, Vefâyat, Esmâ ve’l-Künâ ve tarih kitapları da mevcuttur. Ayrıca belirtmemiz gerekir ki bu eserlerin bazıları günümüze ulaşmamış bazıları ise kısmen ulaşmıştır. Bu çalışmamızda Târîhu Dımaşk’taki 3. asra ait hadislerinin hepsinin listesini vermeye çalışacağız. Bu kitapta adı geçen Buhârî, Müslim, İmam Şâfiî, Ebû Dâvûd, Tirmizi vb. şahıslar ve onların eserleri üzerinde çalışmalar yapılmış ve hala bu hazineler kazılıp bitmeden üzerinde çalışmalar hala yapılmaktadır. Dolaysıyla bu eserlerin hepsi ayrı ayrı birer çalışma olabileceği için ve bu da bizim çalışmamızın sınırlarını aşacağı için 3. asırdaki eserlerle ilgili genel bilgi verilecek ve üzerinde detaylı durulmayacaktır. Söz gelimi belirtelim ki günümüze ulaşan eserlerle Târîhu Dımaşk’taki rivâyetleri karşılaştırmak mümkündür. Mesela, lafızlardaki hata, kelimelerin yanış okuması, kelime ve cümle satır atlaması veya tekrarı gibi yerleri elimizdeki nüshalarıyla karşılaştıra bileceğiz.

Anahtar Kelimeler

İbn Asâkir, Hadis Kaynakları, Rivayet, Hicrî Üçüncü Asır

Destekleyen Kurum

AYBÜ

Proje Numarası

yok

Teşekkür

Bütün Hocalarıma, ayrıca danışman hocam Ferhat GÖKÇE'ye şükranlarımı bildiriyorum

Kaynakça

• Albayrak, Ali. Buhârî Sonrası el-Câmi’u’s-Sahîh Nüsha Farklılıkları, Hatalar, Tashihler. İstanbul: MÜİF Yay., 2018.
• Bağdâdî, Hatîb. Târîhu Ba ğdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dârü’l-Garabi’l-İslâmiyye, 2002.
• Bilgin, Mustafa. “Ahmed b. Muhammed b. Mesrûk”. DİA. İstanbul: TDV Yay., 1989.
• Çeker, Orhan. “Bekkâr b. Kuteybe”. DİA. İstanbul: TDV Yay., 1992.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-Mu’telif ve’l-Muhtalif. thk. Muvafik b. Abdillah b. Abdülkâdir. Beyrut: Dârü’l-Garabi’l-İslâmî, 1986.
• ed-Da’canî, Tallâl b. Saûd. Mevâridü İbn Asâkir fî Tarîhi Dımaşk, Medine: el-Câmi’atü’l-İslâmiyye, 1425/2004.
• el-Halîlî, Ebû Ya’lâ. el-İrşâd fî Ma’rifati Ulemâ’i’l-Hadîs. thk. Muhammed Saîd Ömer İdrîs. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• el-İrâkî, Zeynüddîn b. Abdürrahmân b. Ebî Bekr b. İbrahîm. el-Mugnî an Hamile’l-Esfâri fi’l-Esfâr. Lübnân: Dârü İbn Hazm, 2005.
• el-Mısrî, Abdullah b. Muhammed b. Saîd b. Ebî Meryem. Mâ esnede Sufyân b. Saîd es-Sevrî. Dımaşk: Zâhiriye Kütüphanesi, 9.
• es-Sarîfînî, Takyüddîn. el-Muntehab min Kitâbi Siyâk li Târîhi Nîsâbûr. thk. Hâlid Haydar. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1414.
• Gökçe, Ferhat. İsnâdlarda Saklı Eserler. Ankara: İlâhiyât Yay., 2019.
• İbn Asâkir. Târîhu Dımaşk. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• İbn Cevizye, Câmi’ü’l-Mesânid. thk. Ali Hüseyn el-Bâb. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• İbn Ebî Garaze, Cüz’ün fîhi Müsned Abis el-Gıffârî ve Cemâ’atü mine’s-Sahâbe. thk. Gâlib b. Muhammed Ebü’l-Kâsım el-Hâmidî. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1998.
• İbn Ebî Ya’lâ, Ebü’l-Huseyn. Tabakâtü’l-Hanâbile. thk. Muhammed Hâmid. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, t.y..
• İbn Hacer el-Askalânî, el-Mu’cemü’l-Mufehris. thk. Muhammed Şakûr el-Miyâdinî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• ______, Mu’cemü’l-Muesses li’l-Mucemi’l-Mufefris. thk. Yusuf Abdürrahmân el-Mara’şalî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1992.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sikât. Haydarabad: Meclîsü Dâiratü’l-Ma’ârifu’l-Osmâniyye, 1973.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Ali Şîrî. Lübnan: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, 1988.
• İbn Nedîm. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1997.
• İbn Recep el-Hanbalî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mecdî b. Abdülhâlik eş-Şâfiî. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1996.
• İbnü’l-İmâd, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri min Zeheb. thk. Mahmûd el-Arnavût. Dımaşk: Dârü İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Müftî. Ulûmu’l-Hadîs. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1998.
• İsfâhânî, Sadruddîn Ebû Tâhir es-Selefî Ahmed b. Muhammed. Meşihatü’ş-Şeyh Ebû Abdillah er-Râzî. sad. Hâtim b. Ârif el-Avnî. Riyad: Dârü’l-Hicra, 1994.
• İsmail Paşa el-Bağdâdî, Hediyyetü’l-Ârifîn. Lübnan: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, 1955.
• Kâdî İyâz, Tertîbü’l-medârik ve Tekrîbü’l-Mesâlik. thk. Abdülkâdir es-Sehrâvî. Magrib: Matba’atü Fidâla, 1970.
• Kandemir, “Ebû Nuaym, Fazl b. Dükeyn”. DİA. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• ______, “Ebû Zür’a ed-Dımaşkî”. DİA. İstanbul: TDV Yay., 1994.
• Koçkuzu, Ali Osman. “Firyâbî, Muhammed b. Yûsuf”. DİA. İstanbul: TDV Yay., 1996.
• Mogoltây, Alâeddin. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl, thk. Âdil b. Usame ve Usâme b. İbrâhîm. B. y. el-Fârûkü’l-Hadîseti li’tibâ’a ve’n-Neşr, 2001.
• Özkan, Halit. “Yahyâ b. Yahyâ el-Minkarî”. DİA. İstanbul: TDV Yay., 2013.
• Rûdânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Süleymân. Sılatü’l-Halef bi-Mavsûli’s-Salef. thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dârü’l-Garabi’l-İslâmiyye, 1988.
• Sem’ânî, Abdülkerîm. Ensâb. thk. Abdürrahmân b. Yahyâ el-Meallimî el-Yamanî. Haydarabad: Meclisü Dâiratü’l-Ma’arifü’l-Osmâniyye, 1962.
• Sem’ânî, Muntehab min Mu’cemi Şuyûhi Sem’ânî. thk. Muvafik b. Abdillah b. Abdülkâdir. Riyad: Dârü’l-Âlamü’l-Kütüb, 1996.
• Sem’ânî, Tahbîr fî Mu’cemi’l-Kebîr. thk. Munîra Nâcî Sâlim. Bağdad: Riâsatü Dîvânü’l-Evkâf, 1975.
• Sezgin, Fuad. Târîhu’t-Turâsi’l-Arabiyye. çev. Mahmûd Fahmî Hicâzî. Riyad: Cami’atü’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmî.
• Şahyar, Ataullah. “Bid’at Ehlinden Hadis Rivayeti Kapsamında Mihne Sürecinin Cerh ve Ta’dile Etkisi” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2013). 12/24.
• Tülücü, Süleyman. “Ma’mer b. Müsennâ”. DİA. Ankara: TDV Yay., 2003.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyerü A’lâmi’n-Nüvelâ. thk. Şuyab el-Arnavût. Beyrut: Müessesâtü’r-Risâle, 1996.
• ______, Târîhu’l-İslâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dârü’l-Garabi’l-İslâmiyye, 2003.
• ______, Tezkiratü’l-Huffâz. thk. Abdürrahman b. Yahya el-Muallimî. Haydarabad: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1374.