Eleştirel Söylem Çözümlemesinin Eleştirel Haber Araştırmalarına Katkısı ve Sunduğu Perspektif

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 2, 31 - 46, 19.12.2017

Sibel Karaduman

Öz

Dil ve ideolojik sistem birbiriyle etkileşen ve döngüsel bir yapı içinde birbirinin oluşumunda yer alan kavramlardır. İdeoloji anlamlandırmalarında simgesel düzen kendini dil aracılığıyla ifade ederken, dilin kullanımı ile oluşan söylemin çözümlemesi toplumsal düzenin dinamiklerini anlamada veriler sunmaktadır. Söylem, ideolojilerin oluşumunda kilit bir rol oynar ve toplumsal iktidar söylem tarafından yeniden üretilmektedir. Medya metinlerinin (özellikle anlatı türü olarak haberin) yapısını oluşturan içerikleri ve kullanılan stratejileri ortaya çıkarmada söylem önemli bir çıkış noktası sağlamaktadır. Özellikle 1970’li yıllardan sonra medya çalışmalarında daha sıklıkla yapılan eleştirel haber analizleri, Kültürel Çalışmalar’ın da etkisiyle dil, anlam, ideoloji ve söylem bağlamlarında değerlendirilmeye başlamış, medya metinlerini çözümlerken toplumsal güç ve iktidar ilişkilerinin metin içeriklerinde nasıl inşa edildikleri araştırılmıştır. Haber metinleri dilsel yapılanması ve kurgulanan söylem yapıları, içinde ideolojiyi barındırmaktadır. Haber söyleminin ideolojik olduğundan yola çıkan dilbilimci Teun v. Dijk, haber metin analizlerinde uygulamak için geliştirdiği eleştirel söylem çözümlemesi formülasyonuyla haber söylemi içinde yer alan ideolojik pratikleri, güç ve iktidar ilişkilerini, anlamsal inşayı ortaya çıkarma adına haber araştırmalarına önemli katkılar sağlamıştır. Haber söylemiyle ilgili kavramsallaştırmalar ve bu kavramların oluşturduğu zihinsel harita, eleştirel ha-ber araştırmaları alanını anlamımıza ve bu alanda derinlikli araştırmalar yapabilmemize imkan sağlamaktadır. Dolayısıyla bu çalışma, eleştirel haber araştırmalarında kullanılan Eleştirel Söylem Çözümlemesi yönteminin özellikle Teun v. Dijk’ın açtığı perspektif izleğinden giderek, alana sağladığı katkıları tartışmayı ve ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel söylem çözümlemesi, eleştirel haber araştırmaları, Teun v. Dijk

Kaynakça

• Barthes, Roland (1993) Göstergebilimsel Serüven, Çev: Mehmet Rifat- Sema Rifat, İstanbul: YKY
• Büyükkantarcıoğlu, S. Nalan (2012) “Söylem İncelemelerinde Eleştirel Dilbilimsel Boyut: Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Ötesi”, Haberi Eleştirmek, Ed: Ömer Özer, Konya: Literatürk Yay.
• Cangöz, İncilay (1999) Kitle İletişim Kurumlarında Etki Sorunsalı ve Bir İzleyici Araştırması, Yayınlanmamıs Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir
• Canpolat, Nesrin (2003) “Bilginin Arkeologu Michel Foucault”, içinde, Kadife Karanlık, Haz: N. Rigel, G. Batuş, G. Yücedoğan, B. Çoban, İstanbul: Su Yay.
• Çoban, Barış (2003) “Söylem, İdeoloji ve Eylem: İktidar ve Muhalefet Arasındaki Mücadeleyi Çözümleme Denemesi”, Söylem ve İdeoloji, Haz: Barış Çoban, Zeynep Özarslan, İstanbul:Su Yay.
• Fairclough, Norman (2003) “Dil ve İdeoloji,” Çev: B. Çoban, Söylem ve İdeoloji, Haz: Barıs Çoban, Zeynep Özarslan, İstanbul : Su Yay.
• Fairclough, Norman (2003) “Söylemin Diyalektiği” Çev: B. Çoban, Söylem ve İdeoloji, Haz: Barıs Çoban, Zeynep Özarslan, İstanbul : Su Yay.
• İnal, Ayşe (1995) “Yazılı Basın Haberlerinde Yapısal Yanlılık Sorunu”, Toplum ve Bilim, Sayı: 67, Ankara
• İnal, Ayşe (1996). Haberi Okumak, İstanbul: Temuçin Yayınları
• Mumby,K. Dennis (2004) “İdeoloji ve Anlamın Toplumsal İnşası :Bir İletişim Bakış Açısı”, Çev : Ç. Dursun, Doğu Batı İdeolojiler-3, Sayı:30, Ankara
• Özer, Ömer (1999) “Haber Söylemi: Türk-Yunan İlişkilerine Yönelik Haberlerin Türk Basınında Sunumu“, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Ankara
• Özer, Ömer (2011) Haber Söylem İdeoloji, Eleştirel Haber Çözümlemeleri, Konya: Literatürk Yay.
• Özer, Ömer (2015) “Teun Adrian v. Dijk’ın Örneğinde Eleştirel Söylem Çözümlemesi”, İletişim Araştırmalarında Yöntemler (içinde), Konya: Literatürk Yay.
• Sözen, Edibe (1999) Söylem, Belirsizlik, Mübadele, Bilgi/Güç ve Refleksivite, İstanbul: Paradigma Yay.
• Ülkü, Güler (2004) “Söylem Çözümlemesinde Yöntem Sorunu ve Van Dijk Yöntemi”, Haber Hakikat ve İktidar İlişkisi (içinde), Der: Ç. Dursun, Ankara: Elips
• Üşür, Sancar Serpil (1997) İdeolojinin Serüveni Yanlış Bilinç ve Hegemonyadan Söyleme, Ankara: İmge Kitabevi
• Talimciler, Ahmet (2007) “Türkiye’de Medya ve İdeoloji İlişkisinin Görün(mey)en Yüzü: Futbol-Magazin- Reklamlar ve Diziler”, Medya ve Siyaset Sempozyumu, Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi
• van Dijk, A. Teun (1993) “ Principles of Critical Discourse Analysis” Discourse & Society Sage (London. Newbury Park and New Delhi), vol. 4(2): 249-283
• van Dijk, A. Teun (2003) “Söylem ve İdeoloji Çok Alanlı Bir Yaklaşım,” Çev: N. Ateş, Söylem ve İdeoloji, Haz: Barıs Çoban, Zeynep Özarslan, İstanbul:Su Yayınları
• van Dijk, A. Teun (2012) “Discourse and Knowledge” In James Paul Gee & Michael Handford (Eds.), Handbook of Discourse Analysis. (587-603). London: Routledge
• van Dijk, A. Teun (2015) “Critical Discourse Analysis”, The Handbook of Discourse Analysis, Second Edition. Edited by Deborah Tannen, Heidi E. Hamilton, and Deborah Schiffrin, John Wiley & Sons, Inc. Published.
• Voloşinov, N. Valentin. (2001) Marksizim ve Dil Felsefesi, Çev: M. Küçük, İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Wodak, Ruth (2001)“What CDA is about –a summary of its history, important concepts and its develeopments”, R Wodak- M. Meyer (Ed.), Methods of Critical Discourse Analysis, (1-14)
• Yağcıoğlu, Semiramis (2002) “Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Disiplinlerarası Bir Yaklaşım”, 1990 Sonrası Laik Antilaik Çatışmasında Farklı Söylemler, İzmir: Dokuz Eylül Yay.