Cities of Ebu'l-Beka el-Belevi el-Endelüsî -The İmpressions of Alexandria, Cairo, Mekka and Medina-

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 103 - 130, 25.04.2022

Zehra Gözütok Tamdoğan

Öz

The most important aspect of the Maghrib-Mashriq relations is to perform the pilgrimage and to request ilim from the ulemâ in the centers where Islam was born and sciences developed. Some of the Andalusian and Maghrib pilgrims, who set off to visit the "first House built for people" when the safety on the road routes was ensured, explained these long and arduous journeys both in detail and in a literary way, mostly in the pilgrimage travel books they wrote on the way back. In these travel books, the cities, towns, villages, the material and spiritual elements they have, the scholars encountered, the state dignitaries, various beliefs are explained. Belevî, the subject of our study, went on a pilgrimage when he was 23 years old in 736/1335. Belevî, who stopped by many cities on this long pilgrimage that would take five years, returned to Andalusia and completed his work Tâcü’l-mefrik, in which he described his experiences during the pilgrimage. In this study, the difficulties of both pilgrimage and scientific journey from the eyes of an Andalusian youth in the 14th century, the observation of the cities visited, the hearing of knowledge from the ulama in the cities, the approval of its teaching and narration, the expression of the emotions felt in various places into poetry and an effort will be discussed. In the study, the observations of the African and Maghrib pilgrims, which are among the places visited by the Belevi, in Egypt and therefore in the cities of Alexandria, Cairo, Gaza, Jerusalem, Mecca and Medina will be explained.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Andalus, Belevî, Pilgrimage, Tâcü’l-mefrik, Cairo, Harameyn.

Ebü’l-Bekâ Belevî El-Endelüsî’nin Şehirleri -İskenderiye, Kahire, Mekke ve Medine İzlenimleri

Öz

Mağrib ve meşrık ilişkilerinin içerisinde en önemli iki başlık hac görevini yerine getirmek ve İslâm’ın doğduğu, ilimlerin geliştiği merkezlerde ilim tahsil etmek bulunmaktadır. Yol güzergâhlarındaki emniyet sağlanınca “insanlar için yapılan ilk Ev’i” ziyaret için yola revân olan Endülüs ve Mağrib hacılarından bazıları daha çok dönüşte kaleme aldıkları hac seyahatnameleri ile bu uzun ve meşakkatli yolculukları hem ayrıntılı ve hem de edebî bir şekilde anlatmışlardır. Bu seyahatnâmelerde yol boyunca görülen şehirler, beldeler, köyler, bunların sahip olduğu maddî-mânevî unsurlar, karşılaşılan âlimler, devlet ricâli, çeşitli inanışlar anlatılmaktadır. Çalışmamıza konu olan Belevî ise 736/1335 yılında 23 yaşlarında iken hac yolculuğuna çıkmıştır. Beş yıl sürecek olan bu uzun hac yolculuğunda birçok şehre uğrayan Belevî Endülüs’e döndükten sonra hac yolculuğu esnasında yaşadıklarını anlattığı Tâcü’l-Mefrık adlı eserini gözden geçirerek tamamlamıştır. Bu çalışmada 14. Yüzyıldaki Endülüslü bir gencin gözünden hem haccın hem de ilmî yolculuğun meşakkati, uğranılan şehirlerin müşâhedesi, şehirlerdeki ulemâdan ilmin işitilmesi, tedrisi ve rivâyetine icâzet verilmesi, çeşitli mekânlarda hissedilen duyguların şiire dökülmesi, anlatılan acaib şeylerin kaydedilmesi ve bir uğraşı verilmesi sözkonusu edilecektir. Çalışmada Belevi’nin uğradığı yerler arasında, Afrika ve Mağrib hacılarının toplandığı Mısır ve dolayısıyla İskenderiye ve Kahire, Gazze, Kudüs, Mekke ve Medine şehirlerindeki gözlemleri anlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Endülüs, Belevî, Hac, Tâcü’l-mefrik, Kahire, Harameyn.

Kaynakça

• Abderî, Ebû Abdullah. Rıhletü’l-Abderî. thk. Ali İbrahim Kürdî. 2. Baskı. Dımaşk: Dâru Sa’deddîn, 2005.
• Abouseif, Doris Behrens. “İbn Tolun Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/ 416-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Allâvî, Ammâr Merdî. “Mısır ve Filistîn fî rıhleti’l-Belevî (t. kable h. 780) Dirâsetün Mükarenetün”. Al Manhal Collections www.almanhal.com User: @ Namık Kemal Üniversitesi. Erişim 12 Kasım 2018.
• Aykaç, Mehmet. “Belevî, Hâlid b. Îsâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/406. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bedri Muhammed Fahd, “Hacc Emirleri Tarihi”. Diyanet İlmî Dergi. çev. Münir Atalar 33/1 (1997), 37-72.
• Belevî, Ebü’l-Beka Hâlid b. İsa el-Kantûrî. Tâcü’l-mefrık fî tahliyeti ulemâi’l-meşrık. thk. el-Hasan es-Sâih. 2 Cilt. Muhammediye: İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, t.y.
• Buharalı, Eşref. “Üç Türk Hükümdarın Yaptırdığı Üç Sağlık Kurumu: Tolunoğulları, Zengiler ve Memlüklerde Sağlık Hizmetleri”. Tarih Araştırmaları Dergisi 25/40 (2006), 29-39.
• Cemâl Bâmî. “Ebü’l-Bekâ Belevî”. Misaku’r-Râbıta. https://www.maghress.com/almithaq/ Erişim 21 Ekim 2011.
• Civil, Zafer. “Din Sosyolojisi Açısından Hac”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2003.
• el-Cuhme, Nevvâf Abdülaziz. “ Vasfü’l-Medîneti’l-Münevvere fi’n-nısfi’l-evveli mine’l-karni’s-sâmini’l-hicrî (m. 14) min hilâli rıhleti’l-Belevî”. Mecelletü Câmiatü’ş-Şârika 13/2 (Aralık 2016), 118-138.
• Em’ît, Nûreddin. “er-Rıhletü’l-Mağribiyye ile’l-Hicâz hilâle’l-asri’l-vasît -Rıhletü’l-Abderî enmûzecen-”. Al Manhal Collections www.almanhal.com User:@ Namık Kemal Üniversitesi. Erişim 2 Kasım 2018.
• Ersöz, Şeyda Nur. “17. Yüzyılda Mağrib’den Bir Seyyah: El-Ayyâşî’nin Seyahatnâmesinde Haremeyn Yolculuğu”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019.
• Eyice, Semavi. “Amr b. Âs Camii”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/81-82. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Faroqhi, Suraiya. Hacılar ve Sultanlar (1517-1638). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1995.
• Gözütok Tamdoğan, Zehra. “Merinîler Dönemi (592-869/1196-1465) Sosyo-Kültürel ve İktisadî Hayat”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
• Gözütok Tamdoğan, Zehra. “Mağrib’den Hicaz’a İki Merinî Emîresinin 14. Yüzyıldaki Hac Yolculukları [The Pilgrimage of the Two Marīni Ladies from Maghrib to Hijaz in the 14th Century]”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal 25/1 (June 2021), 347-367. https://doi.org/10.18505/cuid.885983. Gurâb, Sa’da. “Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/45-46. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Güneş, Hasan Hüseyin. “Kudüs’te Bir Vakıf Mahalle: Sekiz Yüz Yıllık Meğâribe Mahallesi ve Serencamı”. Vakıflar Dergisi 44 (Aralık 2015), 9-35.
• Hakkı Muhammed. “El-Haccü fi’l-Mağrib ve’l-Endelüs fi’l-asri’l-vasit: el-Cidâlü havle istimrâri fardıyyeti’l-hacci”. Usûru’l-Cedîde 7/26 (1438/2016-2017), 84-101. Hamd, İsmail Mecbel. “el-Cevânibü’l-umrâniyye min hilâli rıhleti Ebi’l-Bekâ Belevî (t. Ba’de 767) Tâcü’l-mefrık fî tahliyeti ulemâi’l-meşrık”. Mecelletü Câmiatü’l-Enbâr li’l-Ulûmi’l-İnsâniyye 2 (Haziran 2018), 70-82.
• Hasan, Zeki Muhammed. er-Rahhâletü’l-müslimûne fi’l-usûri’l-vustâ. Beyrut: Dârü’r-Râidi’l-Arabî, 1401/1981.
• el-Herût, Bilâl Sâlim. Sûratü’l-âhar fî edebi’r-rıhelâti’l-Endelüsiyye. Doktora Tezi, Ürdün Câmiatü Mu’te, 2008.
• İbn Battûtâ, Ebû Abdullah Muhammed. İbn Battûta Seyahatnamesi. çev. A. Sait Aykut. 2. Bs, 2 Cilt. İstanbul: YKY Yayınları, 2004.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
• İzgi, Cevat. “Herevî, Ali b. Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/ 221-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kandemir, M. Yaşar. “Kelâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/193-194. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kopraman, Kâzım Yaşar. “Baybars I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/221-223. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kur’ân Yolu. https://.kuran.diyanet.gov.tr
• Küçükaşçı, Mustafa-Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Nebevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/281-290. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kürdî, Ali İbrahim. Edebü’r-ııhal fi’l-Mağrib ve’l-Endülüs. Dımaşk: Vezâretü’s-Sekâfe, 2013.
• el-Mezrû’, Vefâ bint Abdullah Süleyman. “İshâmü’r-Rahalâti ve’l-Mücâvirîne’l-Endelüsiyyîn ale’l-Hayâti’l-İlmiyye bi-Mekketi’l-Mükerreme-mine’l-Karni’s-Sânî hattâ Nihâyeti’l-Karni’s-Sâdisi’l-Hicrî”. Mekketü’l-Mükerreme Âsımetü’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye Sempozyumu (1426/2005), 64-101.
• Midilli, Muhammed Enes. Ulemânın Memlük Coğrafyasına Yönelmesi ve Memlükler Döneminde Kahire İlim Kurumları”. İslâm Tetkikleri Dergisi 10/1 (2020), 389-412.
• Nüvvâb, Avâtıf Muhammed Yûsuf. er-Rahalatü’l-Mağribiyye ve’l-Endelüsiyye. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1417/1996.
• Özaydın, Abdülkerim. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/399-400. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Özaydın, Abdülkerim. “el-Melikü’l-Muzaffer er-Resûlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/74-76. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Özel, Ahmet. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/413-416. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Öztekin, Mehmet. “İbn Cübeyr Seyahatnamesi (Terceme ve Tahlil)”. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2001.
• Sâlih, Osman Abdülaziz- el-Muhammedî, Hamd Muhammed Nasîf. “Eserü’l-Beleviyyîn el-Fikrî fi’l-Endelüs”. Mecelletü Dibâlî 61 (2014), 270-299.
• Şeşen, Ramazan. “İmâdüddin el-İsfahânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/174-176. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Şeyban, Lütfi. Reconquista- Endülüs’te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri-, İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• et-Tâzî, Abdülhâdî. Rıhletü’r-rahalâti Mekke fî mie rıhletin ve Mağribiyyetin ve rıhleten. 2 Cilt. Riyâd: Müessesetü’l-Furkan li’t-Türâsi’l-İslâmî, 1426/2005.
• et-Temgrûtî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali. en-Nefhatü’l-miskiyye fi’s-sefâreti’t-Türkiyye: 1589. thk. Muhammed es-Salihî. Ebûzabî: Dârü’s-Süveydî, 2007. et-Tinbüktî, Ahmed Bâbâ. Neylü’l-ibtihâc bi-tatrîz’d-dibâc. tkd. Abdülhamid Abdullah el-Herrâme. 2. Bs. Trablus: Dârü’l-Kâtib, 2000.
• Touati, Houari. Ortaçağda İslam ve Seyahat-Bir Âlim Uğraşısının Tarihi ve Antropolojisi-. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• el-Yâkût, Abdullah b. Osman. “Edebü’r-rıhleti’l-Hicâziyye ınde’l-Endelüsiyyîn mine’l-karni’s-sâdis hattâ sukûti Gırnâta”. Doktora Tezi, Suudi Arabistan: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1422/2001.
• ez-Zebûn, Rağde Ali. “Beytü’l-Makdis fi edebi’r-rahalâti’l-Mağribiyye/ Rıhletü’l-Belevî enmûzecen”. IUGJHR Mecelletü’l-Câmiati’l-İslâmiyyeti li’d-Dirasâti’l-İnsâniyye. Islamic University of Gaza, 25/1 ( 2019): 221-242.