Sosyal Barışı Bozan Acelecilik, Ön Yargı, Damgalama ve Ayrımcılığın Kur’ân Perspektifinde Sosyo-Psikolojik Boyutu

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 323 - 368, 10.11.2022

Hacı Mehmet Soysaldı Asuman Turğut

Öz

Bu araştırmada toplumsal hayatta çok yaygın bir şekilde karşımıza çıkan ve sosyal barışı bozan acelecilik, ön yargı, damgalama ve ayrımcılık gibi olguların Kur'ân perspektifinde sosyo-psikolojik boyutu incelenmiştir. Araştırmada konuyla ilgili literatüre dayalı nitel araştırma yöntemi kullanılmış olup veriler, metin analizi çerçevesinde elde edilmiştir. Literatür taraması neticesinde ulaşılan verilere göre yerel alan yazınında acelecilik, ön yargı, damgalama ve ayrımcılık ilişkisini Kur’ân-î perspektiften ele alıp sosyo-psikolojik boyutuyla bir arada inceleyen bir araştırmanın mevcut olmaması bu araştırmanın önemini ve özgünlüğünü ortaya koymaktadır. Sosyal barışı bozan acelecilik, ön yargı, damgalama ve ayrımcılık gibi zararlı davranışları tedavi için Kur'ân-ı Kerim, bireysel farklılıkların ilahi hikmetin tecellisi olduğunun bilincini, teenni, hüsn-ü zan, doğru bilgi, muhakeme, sabır, kardeşlik, ünsiyet, güven, hoşgörü ve adâleti önermektedir. Zira sosyal hayatı barış, kardeşlik, birlik ve beraberlik esası üzere tanzim etmek ancak Kur’ân’ın öngördüğü ahlakî ilkeleri uygulamakla mümkündür. Bu araştırmada toplumsal barışı ifsat eden tutum ve davranışların Kur’ân’ın evrensel mesajları ışığında sosyo-psikolojik analizi yapılarak, literatüre ve insanlığa katkı sağlanmış, interdisipliner bir bakış açısı sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sosyo-Psikolojik Analiz, Kur’ân, Acelecilik, Ön yargı, Damgalama, Ayrımcılık, Sosyal Barış

The Socio-Psychological Dimension of Hastiness, Prejudice, Stigma, and Discrimination, That Disturbs the Social Peace Environment, in the Perspective of the Qur'an

Öz

In this research, the socio-psychological dimensions of the phenomena such as haste, prejudice, stigmatization, and discrimination, which are very common in social life and disrupt social peace, were examined from the perspective of the Qur'an. In the research, the qualitative research method based on the literature on the subject was used and the data were obtained within the framework of text analysis. According to the data obtained as a result of the literature review, the absence of a study that examines the relationship of haste, prejudice, stigma and discrimination from the perspective of the Qur'an and examines it together with its socio-psychological dimension reveals the importance and originality of this research. To treat harmful behaviors such as haste, prejudice, stigmatization, and discrimination, which disrupt social peace, the Qur'an raises awareness that individual differences are manifestations of divine wisdom, young people, good thoughts, correct knowledge, judgment, patience, brotherhood, familiarity, and trust promotes tolerance and justice. Because organizing social life based on peace, brotherhood, unity and solidarity can only be possible possible by applying the moral principles envisaged by the Qur'an. In this research, a socio-psychological analysis of attitudes and behaviors that destroy social peace in the light of the universal messages of the Qur'an has been made, contributing to the literature and humanity, and an interdisciplinary perspective has been presented.

Anahtar Kelimeler

Socio-Psychological Analysis, The Qur, Haste, Prejudice, Stigma, Discrimination, Social Peace

Kaynakça

• Açıkgöz, Ümran. Gaziantep’te Öğretmenlerin Gözünden Yerli ve Suriyeli İlişkilerinde Ön Yargılar ve Toplumsal Mesafe. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Adler, Alfred. İnsan Tanıma Sanatı. çev. Kâmuran Şipal. İstanbul: Say Yayınları, 12. Basım, 2010.
• Akçay, Şahander vd. Makro Sosyal Hizmet Çerçevesinde Damgalama Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Enstitüsü, Lisans Tezi, 2020.
• Akyüz, İsmail - Kutlu, İhsan. “Sosyal Etki ve Şiddet Davranışı”. Aile Eksenli Şiddetten Sosyal Travmalara. ed. Mehmet Gür vd.243-251. Ankara: Hegem Yayınları, 2018.
• Allport, Gordon W. Ön Yargının Doğası. çev. Nur Nirven. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Altuntaş, Halil. Adalet. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Aronson, Ellıot vd. Sosyal Psikoloji. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Aşlamacı, İbrahim. “Din Hizmetleri ve Din Eğitimi Politikalarının Birlikte Yaşama Kültürüne Etkisi”. Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Hukuku. 467-481. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Austen, Jane. Gurur ve Ön Yargı. çev. Hamdi Koç. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, ts.
• Aydın, Muhammed. “Toplumsal Eğitimde Kuran-ı Kerim’in Rolü”. IETC-ITEC International Educational Technology Conference (Ağustos 2019), 193-202.
• Ayten, Ali vd. “Ruhsal Rahatsızlıklara Yönelik Bilgi Düzeyi ve Dindarlığın Ruhsal Rahatsızlıklara İlişkin Damgalama ile İlişkisi: Üniversite Öğrencileri Üzerine Nicel Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/2 (2020), 551-571.
• Babahanoğlu, Rasim. Madde Kullanımı Nedeniyle Denetimli Serbestlik Tedbirine Tabi Tutulan Yetişkin Erkeklerde Damgalama ve Aile Aidiyeti Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Baltacı, Ali. “Psikolojik Yıldırma ve Örgütsel Bağlılık İlişkisinde Ön Yargının Aracılık Rolü”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1 (Haziran 2018), 141-161.
• Bayram, Enver. “Kur’ân’a Göre İnsani Şiddete Sevk Eden Zaaflar”. Aile Eksenli Şiddetten Sosyal Travmalara. ed. Mehmet Gür vd. 135-147. Ankara: Hegem Yayınları, 2018.
• Bayyiğit, Mehmet (ed.). Kur’ân Sosyolojisi Üzerine Denemeler. Konya: Yediveren Kitap, 1. Basım, 2003.
• Bilge, Ayşegül - Çam, Olcay. “Ruhsal Hastalığa Yönelik Damgalama ile Mücadele”. TAF Preventive Medicine Bulletin 9/1 (2010), 71-78.
• Ceyhan, Semih. “Ünsiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 2012). 42/348-349.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 38. Basım, 2020.
• Çağlan, Kevser. Psikolojik Hastalıkların Yanlış Yorumlanması ve İnanç Eksikliği Olarak Damgalanması Sürecinde Manevi Destek İhtiyacı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çağrıcı, Mustafa. “Hevâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi(İstanbul: TDV Yayınları, 1988). 17/274-276.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tennî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (İstanbul: TDV Yayınları, 2011). 40/270-271.
• Çağrıcı, Mustafa. “Zan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (İstanbul: TDV Yayınları, 2013). 44/120-122.
• Çağrıcı, Mustafa. “Adâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1988). 1/341-343.
• Çakır, Kader. “Ön yargı”. NetGaste, ts. Erişim 03 Eylül 2022
• Çam, Olcay - Çuhadar, Döndü. “Ruhsal Hastalığa Sahip Bireylerde Damgalama Süreci ve İçselleştirilmiş Damgalama”. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2/3 (2011), 136-140.
• Çobanoğlu, Yavuz - Demir, Murat Cem. “Tunceli’de ‘Öteki’ Olmak: ‘Öteki’nin, ‘Ötekisi’ne Bakışı Üzerine Bir Alan Araştırması”. Turkish Studies 13/8 (Eylül 2018), 509-524.
• Doğan, Mebrure - Gülmez, Çiğdem. “Sabır Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi0/42 (2014), 263-279.
• Durmaz, Azize. Alevi ve Sünnilerde Sosyal Kimlik ve Ön Yargı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Düzgüner, Sevde. “Pro-Sosyal Davranışlarda Diğerkâmlığın (Özgecilik) Tanımı ve Konumu”. bilimname: Düşünce Platformu 11/4 (2019), 351-373.
• Buhârî. Sahîh-î Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh. çev. Abdullah Feyzi Kocaer. 2 Cilt. Konya: Hüner Yayınları, 2009.
• Erdoğan, Çetin. İlköğretim Okullarında Güven Kültürü ve Ön Yargı ile İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Erdoğan, Emine. Tanrı Algısı, Dini Yönelim Biçimleri ve Dindarlığın Psikolojik Dayanıklılıkla İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Erdoğan, Mehtap. Bireysel ve Toplumsal Bir Durum Olarak Türkiye’de Ön yargı ve Ayrımcılık. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Ergeshov, Ermamat. Sosyal Yaşamda Ön Yargıların Aşılmasında Din Öğretimi Program Geliştirme Çalışmaları (Rusya Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Ferâhidî, Halil ibn Ahmed. Kitabu’l Ayn. thk. Abdülhamid Hindavî. 4 Cilt. Beyrut Lübnan: Dâru’l Kütübü’l İlmiyye, 1424/2003.
• Fıchter, Joseph H. Sosyoloji Nedir. çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Anı Yayıncılık, 4. Basım, 2019.
• Gedikli, Fikret. “Sosyo Psikolojik Açıdan Kur’ân’da İnsan Onuru ve Ön Yargı İlişkisi”. “Hz. Peygamber ve İnsan Onuru” Sempozyumu. 180-194. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Goffman, Erving. Damga: Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar. çev. Ş. Geniş vd. Ankara: Heretik Yayıncılık, 1. Basım, 2014.
• Göregenli, Melek. “Temel Kavramlar: Ön yargı, Kalıpyargı ve Ayrımcılık”. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar. ed. Kenan Çayır - Müge Ayan. 294. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Gürel, Nil. “Kişilik Psikolojisi, Ön Yargının Psikolojisi ve Kamuoyu Gordon Allport ve Walter Lippmann’ın Görüşleri Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/2 (2011), 100-133.
• Gürses, İbrahim. “Ön Yargının Nedenleri”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2005), 143-160.
• Hewitt, John P. - Shulman, David. Benlik ve Toplum. çev. Büşra Aktaş. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat, 1. Basım, 2019.
• İbn Kesîr, Ebi’l Fidâ İsmaîl. Tefsîru’l Kur’âni’l Azîm. 8 Cilt. Riyad: Dâru’t Tayyibeti lin’Neşr ve’t Tevzî’, 2. Basım, 1999.
• İbn Manzûr. Lisânu’l Arab. 9 Cilt. Kahire: Dâr’ul Hadîs, 1434/2013.
• İsfehani, Râğıb. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Günümüzde İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınları, 13. Basım, 2012.
• Karacoşkun, M. Doğan. “Kur’ân Bağlamında Olumsuz Davranışlara Psikolojik Yaklaşımlar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2005), 87-100.
• Karakuş, Abdulkadir. “Kur’ân’a Göre Birlikte Yaşamanın İlkeleri”. Siirt Üniversitesiİlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 167-191.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2012.
• Karasakal, Şaban. Kur’ân ve Sosyal Psikoloji. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “İnkâr ve Acelecilik Karakteri”. Kelam Araştırmaları 4/1 (Şubat 2006)91-112.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’ân’da Adalet Psikolojisi: Adaleti Engelleyen Psiko-Sosyal Faktörler”. Hikmet YurduDüşünce - Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi5/10 (2012), 61-105.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’ân’da İman Psikolojisi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Kılıç, Sadık. “Acil Varoluşsal Eylem: İlahi Ebedi Öz’ü Güncellemeye Koşalım!” İlahiyat Akademi Dergisi 3 (2016), 1-7.
• Kırlıoğlu, Mehmet. “Ön Yargılar ve Sosyal Hizmet: Sosyal Hizmet Bölümü Öğrencilerinin Kadına Karşı Ön yargıları”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi22/1 (Nisan 2019) 25-41.
• Koç, Mustafa. “Psikolojik ve Pedago-Sosyo-Teolojik Açıdan Güven: Din ve Değerler Psikolojisi Perspektifinden Analizler”. Hz. Peygamber ve Güven Toplumu Sempozyumu. 47-78. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Köroğlu,Nuri.“Nefsin Hastalıkları:Acelecilik”.nurikorogluErişim 06 Eylül 2022. https://nurikoroglu.com
• Kut, Caner. “Ön Yargı”. Genç Yorum Aylık Aktüel Gençlik Dergisi. Erişim 06 Eylül 2022. https://www.gencyorumdergisi.com
• Müslim, Ebü’l Hüseyin Müslim b. Sahîh-î Müslim. çev. Muhammed Fâriyâbî Ebû Kuteybe. 2 Cilt. Riyad: Dâr’ut Tayyibe, 1. Basım, 1427.
• Müslim, Ebü’l Hüseyin Müslim b. Haccâc. Sahîhi Müslim. çev. ebû Sahîb Kermî. Riyad: Beytü’l Efkâri’d Düveliyye, 1419/1998.
• Myers, David G. Sosyal Psikoloji. çev. Serap Akfırat. Ankara: Nobel Yayıncılık, 10. Basım, 2019.
• Narol, Süleyman. “İnsan Kelimesinin Kur’ân’daki Kullanımları Bağlamında Meallere Eleştirel Bir Yaklaşım”. Bilimname: Düşünce Platformu 35/1 (Nisan 2018), 477-504.
• Özafşar, Mehmet Emin vd. (ed.). Hadislerle İslâm. 7 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Özdemi̇r, Metin. “İslâm’ın Barış Dini Olmasının Kur’ân-î Temelleri”. International journal of Science Culture and Sport(Ağustos 2015), 72-80. https://doi.org/10.14486/IJSCS359
• Özmen, Sümeyye - Erdem, Ramazan. “Damgalamanın Kavramsal Çerçevesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 23/1 (2018), 185-208.
• Peker, Murat. “Psikolojik Açıdan Ön Yargı ve Ayrımcılık”. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar. ed. Kenan Çayır - Müge Ayan. 294. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t Tefâsîr: Tefsirlerin Özü. çev. Sadrettin Gümüş - Nedim Yılmaz. 7 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1. Basım, 2003.
• Sağıroğlu, Ali̇ Zafer. Türkiye’de Etnisite, Din ve Ön Yargı: Üniversite Öğrencileri Örneği. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Sönmez, Burçak. Bekârlara Yönelik Kalıpyargıların Kalıpyargı İçeriği Modeli ile İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Tarhan, Nevzat. “Kardeşliği Aralayacak Kapı: Diyalog”. Hz. Peygamber ve Kardeşlik Hukuku. 67-76. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2012.
• Taş, Mehmet Ali - Tortumlu, Muhammet. “Sabır Eğiliminin Kariyer Kaygısı Üzerindeki Etkisinde Kararlılığın Aracılık Rolü”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 14/1 (Ocak 2021), 1-17.
• Tel, Havva - Ertekin Pınar, Şükran. “Ayaktan İzlenen Psikiyatri Hastalarında İçselleştirilmiş Damgalama ve Benlik Saygısı”. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 3/2 (2012), 61-66.
• Toper, Mustafa - Cengiz, Aytül Ayşe. “Kişilik, Sosyal Baskınlık ve Ön Yargı: Eski Hükümlülere Yönelik Bir İnceleme”. Çalışma ve Toplum Dergisi62/3 (Ocak 2019), 30.
• Tuna, Cem - Yıldırım, Yusuf. “Yunus Emre’nin Risaletü’n Nushiyye Adlı Eserinde Sabır Eğitimi”. Vefatının 700. Yılında Bizim Yunus Sempozyumu. ed. Ramazan Ata vd. 1/33-42. Aksaray: Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, 2021.
• Yaman, Erkan - Güngör, Halime. “Damgalama Eğilimine İlişkin Öğretmen Görüşleri”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi0/18 (2014), 823-851. https://doi.org/10.14520/adyusbd.780
• Yıldırım, Duran Ali. “Farklılık ve Birlikte Yaşama Kültürünün Kur’ânî Temelleri”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 17/34 (2019), 209-241.
• Yıldız, Mustafa. “Komplike Bir Varlık Olan İnsanın Hasletleri: (Aceleci Olma Yanı)”. Her Taraf Erişim 03 Eylül 2022. https://hertaraf.com
• Yılmaz, Yavuz vd. “Covid-19 ve Damgalama”. Kocaeli Medical 1 (2021), 47-55.
• Zorlu, Mihrican - Çalım, Selda İldan. “İşyerinde Damgalama ve Ayrımcılık Faktörü Olarak HIV/AIDS”. Çalışma ve Toplum Dergisi0/35 (2012), 165-188.
• Sos. Sosyoloji. “Aranan: Toplumsal Etkileşim”. Erişim 26 Ağustos 2022. https://Dygkaya.Wordpress.Com
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 24 Ağustos 2022. https://sozluk.gov.tr
• Kur’ân Yolu. Erişim 08 Eylül 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr