Hukukun Mâhiyeti Problemi Ekseninde Şerî Hüküm Kavramının İslam Hukuk Düşüncesi Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 85 - 111, 01.05.2023

Rahime Altaş

Öz

Pozitif bilim yaklaşımının da etkisiyle hukuk olgusu, öteden beri genel-geçer bir açıklamaya sahip olmamakla eleştirilmiştir. Gerçekten de bu olgunun, geçmişten günümüze uzanan süreçte birbirinden farklı şekillerde açıklanmış olduğu görülmektedir. Hukukun kültürel bir gerçeklik olmasının doğal sonucu olan bu durum hukuk olgusunun parçalı, dolayısıyla da eksik algılanmasına, hatta kimilerince belli belirsiz bir hayal olarak görülmesine neden olmakla birlikte hukuk, mahiyeti hakkında yapılmış farklı açıklamaların yan yana getirilmesiyle oluşturulan tasvirler neticesinde belirli bir formda resmedilebilecek bir gerçekliktir. Bu araştırmada, sözü edilen tasvir faaliyetine itibarla hukuk olgusunun mahiyeti ve İslam hukuk düşünürlerinin bu gerçekliği nasıl açıkladıkları sorgulanmıştır. Hukukun bu araştırmada ilişkili olduğu sosyal grup, dil, din, siyaset ve felsefe gibi kültür ögeleri dikkate alınarak bütüncül ve kültürel nitelikli bir perspektifle tasvir edilmesi ve İslam düşüncesinde hukuk olgusunun nasıl açıklandığı probleminin bu bütüncül çerçeve içinde tartışılması, araştırmanın literatüre olası katkılarını artıracaktır.

Anahtar Kelimeler

Hukuk, Kültür, Hukuk Felsefesi, İslam Hukuk Düşüncesi, Şer‘î Hüküm

Evaluation of the Shari'a Judgment Concept in Light of Islamic Legal Thought on the Axis of the Problem of the Nature of Law

Öz

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Düreru’l-hükkâm şerh-u Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. çev. Raşit Gündoğdu - Osman Erdem. İstanbul: DİB Yayınları, 2. Baskı, 2017.
• Altaş, Rahime. İslam Hukuk Düşüncesinde Vaz’î Hüküm Teorisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 1. Baskı, 2021.
• Aral, Vecdi. “Hukuka İlişkin Değişik Görüşler ve Bunların Değerlendirilmesi ile Birlikte Doğru Görülebilecek Bir Hukuk Anlayışı”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 39/1-4 (1973), 305-351.
• Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 7. Baskı, 2012.
• Aral, Vecdi. Hukuk Felsefesinin Temel Sorunları. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 3. Baskı, 2012.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Ali b. Tayyib. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Beccaria, Cesare. Suçlar ve Cezalar Hakkında. çev. Sami Selçuk. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, 2013.
• Can, Cahit. Hukuk Sosyolojisinin Antropolojik Temelleri ve Genel Gelişim Çizgisi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 3. Baskı, 2011.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillah b. Yusuf. Kitâbü’t-Telhîs fî usûli’l-fıkıh. thk. Abdullah en-Neybâlî - Şebbîr Ahmed el-Ömerî. Beyrut: Dârü’l- Beşâiri’l-İslamiyye, 2. Baskı, 2007.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillah b. Yusuf. el-Burhân fî Usûli’l-Fıkıh. tlk. Salâh b. Muhammed b. Uveyda. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1997.
• Çağıl, Orhan Münir. Hukuk Başlangıcı Dersleri. 2 Cilt. İstanbul: İÜHF Yayınları, 1963.
• Çeçen, Anıl. “Hukukta Norm ve Adalet”. AÜHF Dergisi 32/1- 4 (1975), 71-115.
• Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelâm Problemi: Hüsün Kubuh”. MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 16- 17 (1998- 1999), 55-90. Del Vecchio, Giorgio. Hukuk Felsefesi Dersleri. çev. Suut Kemal Yetkin. İstanbul: Maarif Matbaası, 1. Baskı, 1940.
• Dönmezer, Sulhi. Sosyoloji. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 10. Bası, 1990.
• Farabî. İdeal Devlet. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 13. Basım, 2021.
• Gazzâlî, İmâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Bulak: Matbaa-i Emîriyye, 1. Baskı, 1322.
• Gözübüyük, Şeref. Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Turhan Kitabevi, 32. Bası, 2010.
• Güriz, Adnan. Hukuk Felsefesi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 8. Baskı, 2009.
• Hirş, Ernest. Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri. çev. Selçuk Baran Veziroğlu. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 3. Baskı, 2001.
• İbn Hâcib. Muhtasaru’l-Müntehâ, tsh. Ahmet Ramiz. 2 Cilt. Hasan Hilmi Rizevî Tab’ı, 1307. Îcî, Ebu’l-Fazl Adudüddin Abdurrahman b. Ahmed. Şerh alâ Muhtasari’l-Müntehâ. tsh. Ahmet Ramiz. 2 Cilt. Hasan Hilmi Rizevî Tab’ı, 1307. Krichmann, Julius Hermann V. “İlim Olmak Bakımından Hukukun Değersizliği”. çev. Coşkun Üçok. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 6/1 (1949), 181-212.
• Mehmed Seyyid, Usûl-i Fıkıh Dersleri, haz. Selçuk Camcı - Haydar Yıldırım (İstanbul: Akademi Yayınları, 2011).
• Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Baskı, 1988.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. Felsefî Anthropologi. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Öktem, Niyazi - Türkbağ, Ahmet Ulvi. Felsefe, Sosyoloji, Hukuk ve Devlet. İstanbul: Der Yayınları, 5. Basım, 2012.
• Özbilgen, Tarık. Eleştirisel Hukuk Sosyolojisi Dersleri. 2 Cilt. İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları, 1971.
• Özcan, Mehmet Tevfik. İlkel Toplumlarda Toplumsal Kontrol. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2. Baskı, 2012.
• Özcan, Mehmet Tevfik. Hukuk Sosyolojisine Giriş. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 5. Baskı, 2012.
• Özlem, Doğan. Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi. İstanbul: Notos Kitap, 7. Basım, 2015.
• Semerkandî, Ebû Bekir Alâüddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânü’l-Usûl fî Netâici’l-Ukûl. nşr. Muhammed Zeki Abdülber. Katar: Matbaatü’d-Devha’l-Hadîse, 1984.
• Seydişehrî, Mahmut Esat bin Emin. Tarih-i İlm-i Hukuk. Ankara: Yetkin Yayınları, 2012.
• Uyanık, Mevlüt. Felsefî Düşünceye Çağrı. Ankara: Elis Yayınları, 1. Basım, 2003.
• Üsmendî, Muhammed b. Abdülhamid. Bezlü’n-Nazar fi’l-Usûl. nşr. Muhammed Zeki Abdülber. Kâhire: Mektebet-ü Dâri’t-Türâs, 1. Baskı, 1992.
• Yıldırım, Celal. Bilim Felsefesi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 18. Basım, 2014.