KİTÂBU’L- BEDÎʿ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 285 - 293, 31.10.2023

İbrahim Aydın

Öz

Hicrî 278 yılında İbnü’l-Muʿtez (ö. 296/908) tarafından yazılmış olan Kitâbu’lBedîʿ isimli kitap, belagat alanında kaleme alınmış ilk müstakil eser olma özelliği
taşımaktadır. Eserde, kaynaklarda dağınık halde yer alan belâgat sanatları bir araya
getirildiği gibi kullanımı yaygın olan fakat belirli bir ismi olmayan bazı sanatlar da
kavramlaştırılmıştır. Eserin yazıldığı dönemde Abbâsî şairleri, belagat sanatlarına
büyük önem göstermiş ve bu sanatları şiirlerinde çokça kullanmışlardır. Üstelik
birçok şair, bu sanatların yeni olduğunu ve daha önce şiirlerde kullanılmadığını iddia
etmiştir. Müellif bu iddia üzerine, bu sanatların yeni olmadığı tezini savunmuş, söz
konusu eserinde şiirlerde kullanılan ve yeni olduğu iddia edilen belagat sanatlarının
önceki dönem şiirlerde kullanıldığını kadim şairlerin şiirlerinden örnekler getirmek
suretiyle ispat etmiştir. Ayrıca şiirin yanı sıra ayet, hadis ve sahâbe sözleri ile bu
savını güçlendirmiştir. Eser, şiir tenkidi bakımından da önemli bir konuma sahiptir.
“Bedîʿ [Sanatları]” ve “Mehâsinu’l-Kelâm ve’ş-Şiʿr” şeklinde iki bölümden oluşan
eserde, 18 belagat sanatına yer verilmiştir. Eser, 1982 yılında Beyrut’ta basılmış olup 97 sayfadır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve Belâgatı, İbnü’l-Muʿtez, Kitâbu’l-Bedîʿ, Belagat Sanatları, Edebî Tenkit

Kaynakça

• ʿArîg, el-Mevsûʿatu’l-ʿArîga. “el-Bedîʿ li İbnu’l-Muʿtez”. Erişim 03.01.2021. https://areq.net
• Atik, Abdülaziz. Fî’l-belâgati’l-ʿArabiyye: ‘İlmü’l-Bedîʿ. Beyrut-Lübnan: Dâru’n-Nehzati’l-ʿArabiyye, ts.
• Ceylânî, Tâcussir. el-Beyân fî şiʿri İbnü’l-Muʿtez. Sudan-Hartûm: el-Cezîre Üniversitesi, Arap Dili ve İslami Araştırmalar Bölümü, Doktora Tezi, 2017.
• Cubûrî, Kâmil Selman. Muʿcemu’ş-şuʿarâʾ Mine’l-ʿasri’l-câhilî Hattâ Sene 2002. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Dereli, Muhammet Vehbi. Arap Edebiyatında Bedîiyye Geleneği ve Suyûtî’nin Nazmu’l-Bedî Adlı Eseri. Konya: Palet Yay., 2021.
• Ebû Hilâl el-Askerî, el-Hasan b. Abdullâh b. Sehl. el-Evâil. thk. Muhammed es-Seyyid el-Vekîl. Tanta: Dâru’l-Beşîr, 1987.
• Hafâcî, Muhammed Abdulmunʿîm. İbnü’l-Muʿtez ve Turâsuhû fî’l-edeb ve’nnakd ve’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991. Halebî, Şihâbüddin Ebî’s-Senâ Mahmut b. Süleyman. Kitâbu Husnu’t-tevessül ilâ Sınâʿati’t-terasssül. Mısır: Matbaatu Emin Efendi (h.)1315.
• İbn Ebû’l-İsbâʿ, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm b. Abdilvâhid b. Zâfir el-Mısrî. Tahrîru’t-tahbîr fî Sınâʿati’ş-şiʿri ve’n-nesr ve Beyâni iʿcâzi’lKur’ân, thk. Hafnî Muhammed Şeref. yy.: yy. ts.
• İbn Receb, Refîka. “et-Tefkîru’n-nakdî ve’l-belâgî fî Kitâbi’l-Bedîʿ li İbnu’lMuʿtez el-Abbâsî”. Erişim 7 Haziran 2023. https://www.awraqthaqafya.com/585/ İbnü’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Kitâbu’l-Bedîʿ. nşr. Ignatıus Kratchkovsky. Beyrut: Dâru’l-Mesîra, 3. Baskı, 1982.
• Kayravânî, Ebû Ali el-Hasan b. Reşîk. el-ʿUmde fî Mehâsini’ş-şiʿri ve Âdâbih ve Nakdih. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamit. by.: Dâru’l-Cîl, 1981.
• Mubârek, Mâzin. el-Mûcez fî Târîhi’l-belâga. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1999