Chapters of Edeb al-Muftī and Edeb al-Kādī in Pīrīzāde Ibrahim’s Epistle on al-I‘lām fī al-Muhimmāt Shariyya min al-Ahkām

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 59 - 85, 30.04.2024

Fatıma Sümeyye Kemertaş

Öz

Pīrīzāde Ibrāhīm, who was born in the Ottoman Empire as a member of a family renowned for its scholarship, is one of the important Hanafi scholars who lived in Mecca in the seventeenth century. He wrote more than one hundred works, most of them in the form of treatises. Pīrīzāde Ibrāhīm, who lived in a period of deteriorating stability, drew attention to the negative trend in his treatise al-I'lām fi'l-muhimmāti al-shar'iyya mine al-ahkām, which constitutes the source of our study, and linked the salvation from this situation to the provision of justice. For this reason, he compiled a number of rulings on issues related to the procedure of judgment, especially "edeb al-muftī" and "edeb al-kādī", and presented them in separate chapters in his treatise. The work, which is available in Arabic manuscripts, is also important in terms of recognizing Pīrīzāde's usul. In this study, after giving general information about al-Pīrīzāde's life and his treatise titled al-I'lām fi al-muhimmāti al-shar'iyya mine al-ahkām, the information that al-Pīrīzāde conveyed about "edeb al-muftī" and "edeb al-kādī" in the said treatise will be mentioned and will be subjected to a general evaluation.

Anahtar Kelimeler

Pīrīzāde Ibrāhim, al-I‘lām fi’l-mühimmāt shariyya min al-ahkām, edeb al-muftī, edeb al-kādī, Hanafī sect

Pîrîzâde İbrahim’in el-İ‘lâm fi’l-Mühimmâti’ş Şer‘iyye mine’l-Ahkâm Risâlesinin Edebü’l-Müftî ve Edebü’l-Kâdî Fasılları

Öz

Osmanlı Devleti döneminde, ilimle şöhret bulmuş Mekkeli bir ailenin ferdi olarak Medine'de dünyaya gelen Pîrîzâde İbrahim, 17. yüzyılda Mekke'de yaşamış önemli bir Hanefî âlimidir. Çoğu, risâle türünde olmak üzere yüzden fazla eser telif etmiştir. İstikrarın bozulmaya başladığı bir dönemde yaşayan Pîrîzâde İbrahim, çalışmamızın kaynağını teşkil eden el-İ‘lâm fi’l-mühimmâti’ş-şer‘iyye mine’l-ahkâm isimli risalesinde olumsuz gidişata dikkat çekmiş ve bu durumdan kurtuluşu adaletin sağlanmasına bağlamıştır. Bu sebeple "edebü'l-müftî" ve "edebü'l-kâdî" başta olmak üzere yargılama usûlüne dair konularla ilgili bir takım hükümleri derleyerek risâlesinde ayrı bölümler halinde sunmuştur. Pîrîzâde İbrahim risâlesinde Hanefî fakihlerin eserlerinden çok sayıda tahrîcde bulunmuştur. Nadiren kendi görüşlerini de paylaşmıştır. Arapça olarak telif edilmiş olan eser, Pîrîzâde'nin usûlünü tanıma açısından da önemlidir. Çalışmamızda Pîrîzâde'nin hayatı ve el-İ‘lâm fi’l-mühimmâti’ş-şer‘iyye mine’l-ahkâm isimli risalesi hakkında genel bilgi verildikten sonra Pîrîzâde'nin söz konusu risalesinde "edebü'l-müftî" ve "edebü'l-kâdî" ile ilgili naklettiği bilgiler zikredilerek genel bir değerlendirmeye tâbi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Pîrîzâde İbrahim, el-İʿlâm fi’l-Mühimmâti’ş-Şerʿiyye Mine’l-Ahkâm, edebü’l-müftî, edebü, Hanefî mezhebi

Teşekkür

Kıymetli danışmanım Dr. Sümeyye Onuk Demirci'ye desteği için çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/486-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Atar, Fahrettin. “Kazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/113-117. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Azak, Necmettin. Pîrîzâde’nin Umdetü Zevi’l-Basâir li-Halli Mühimmâti’l-Eşbâh ve’n-Nezâir Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Azak, Necmettin. “Pîrîzâde İbrahim Üzerine Notlar: Ahmed el-‘Ûdî’nin Tercemetü’l-Müellif Adlı Eserinin Tahkik, Tercüme ve Değerlendirmesi”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 5/1 (Haziran 2021), 105-148. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1735954
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Gaznevî, Cemâlüddîn Ahmed. el-Hâvi’l-kudsî fî furû’ı’l-fıkhi’l-Hanefî. 2 Cilt. PDF: Dâru’n-nevâdir, 2011. https://archive.org/details/Al-hawiAl-qudsi/Hawi2/page/n543/mode/2up?view=theater
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd vd. 12 Cilt. Riyâd: Daru Alemi’l-kütüb, 1423/2003.
• İbn Nüceym, Zeyn b. İbrahim el-Hanefî el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-nezâiru’l-fıkhiyye alâ mezhebi’l-Hanefiyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2022.
• İbni Kâdî Simavna, Mahmûd b. İsrâil. Câmiu’l-fusûleyn. 2 Cilt. PDF: el-Mektebetü’ş-Şâmile. https://shamela.org/pdf/a025047bfc543871623493d5bc903caf
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâi. 7 Cilt. Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire, 1356/1937.
• Muhibbî, Muhammed Emîn. Hulâsatü’l-eser fî aʿyâni’l-karni’l-hâdî ʿaşer. 4 Cilt. Beyrut: Dâr-u Sâdır, ty.
• Öğüt, Salim. “Edebü’l-kādî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 10/408-410. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özer, Hasan. Mekke’de Bir Osmanlı Kadısı Pîrîzâde. Konya: Çizgi Kitabevi, 2. Basım, 2019.
• Özer, Hasan. “Pîrîzâde İbrahim ve’ Mezhebi’ l-İmâmi’ l-A‘zam’ İsimli Risâlesinin Tahkik ve Tercümesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 10/19, (Nisan 2012), 327-341. https://isamveri.org/pdfdrg/D02533/2012_19/2012_19_OZERH.pdf
• Pîrîzâde, İbrahim b. Hüseyn b. Ahmed. Mecmûatu resâili Pirizâde fi’l-fıkhi’l-Hanefi ve Fetâvâhu. thk. Hasan Özer ve Mustafa Ateş. İstanbul: İlim Kapısı, 2022.
• Sadru’ş-şehîd, Hüsâmüddîn Ömer b. Abdilazîz. Şerhu Edebi’ l-Kâdî li’ l-Hassâf. 4 Cilt. Bağdat: Matbaatü’l-İrşâd, 1398/1978.
• Saylan, Şenol. “Muhammed ed-Destinâî’nin Âdâbü’l-Müftîn Adlı Risâlesi: İnceleme ve Tahkîk”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/1, (Haziran 2019) 549-574. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/718410 Serahsî, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Daru’l-ma’rife, 1409/1989.