Usage and Functionali̇ty of Makna Gandul Style in Malay and Javanese Quran Translations

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 203 - 230, 30.10.2024

Eyyüp Tuncer

Öz

This article focuses on the writing styles of tafsir texts in the Middle East and Southeast Asia. The “below the line” method, common in the Middle East, is enriched in Southeast Asia with different styles, such as Arabic Pegon. This technique, called Makna Gandul, is especially prominent in Malay and Javanese teas. In this study, this writing style is analyzed through two texts, one in Malay (Tafsīr al-Qur'ān Bahasa Melayu) and the other in Javanese (al-Ibrīz), and especially Tafsīr al-Qur'ān Bahasa Melayu is compared with Indonesian, Turkish, and other Malay texts, and the author's approach to exegesis is tried to be revealed. In Tafsīr al-Qur'ān Bahasa Melayu, a meaning-centered approach is adopted and modern translation techniques are used. In Al-Ibrīz, a more sophisticated structure is presented with the pseudonyms Utawi-Iki-Iku, and it is emphasized that this style is aimed at students of knowledge. Makna Gandul's interpretation-oriented structure enabled him to avoid criticism of literal translation. Makna Gandul is also noteworthy as a writing style that is especially useful for those who are new to the science of tafsir. The fact that it is still used by Muslims in Southeast Asia in Pondok Pesantren, the classical madrasas, is a clear indication of this.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Quran, Nusantara, Arab Pegon, Makna Gandul

Makna Gandul Stilinin Malayca ve Cavaca Meal/Tefsir Çalışmalarında Kullanım Biçimi ve İşlevselliği

Öz

Bu makale, Ortadoğu ve Güneydoğu Asya’da tefsir metinlerinin yazım stillerine odaklanmaktadır. Ortadoğu’da yaygın olan “satır altı” yöntemi, Güneydoğu Asya’da Arap Pegon gibi farklı stillerle zenginleştirilmiştir. Makna Gandul adı verilen bu teknik, özellikle Malayca ve Cavaca tefsirlerde öne çıkmaktadır. Bu çalışmada söz konusu yazım stili biri Malayca (Tefsîrü’l-Kur’ân Bahasa Melayu) diğeri Cavaca (el-İbrîz) olmak üzere iki meal/tefsir metni üzerinden incelenmiş, özellikle Tefsîrü’l-Kur’ân Bahasa Melayu Endonezce, Türkçe ve diğer Malayca meallerle mukayese edilmiş, eserin müellifinin tefsire yaklaşım biçimi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tefsîrü’l-Kur’ân Bahasa Melayu’da anlam merkezli bir yaklaşım benimsenmiş; modern çeviri teknikleri kullanılmıştır. El-İbrîz’de ise Utawi-Iki-Iku rumuzlarıyla daha sofistike bir yapı sunulmuş, bu stilin ilim talebelerine yönelik olduğu vurgulanmıştır. Makna Gandul’un yorum odaklı yapısı, literal çeviri eleştirilerinden uzak durmasını sağlamıştır. Makna Gandul özellikle tefsir ilmine yeni başlayan kimselerin çokça yararlanabildikleri bir yazım stili olarak da dikkat çekmektedir. Güneydoğu Asya’daki Müslümanların klasik medreseler olarak bilinen Pondok Pesantrenlerde hâlâ kullandıkları bir yazım stili olması da bunun açık bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Nusantara, Arap Pegon, Makna Gandul

Kaynakça

• Abay, Muhammet. “Türkçedeki Kur’an Meâllerinin Tarihi ve Kronolojik Bibliyografyası”. Türkiye Araştırma-ları Literatür Dergisi 10/19 (2012), 232–303.
• Aydar, Hidayet. Kur’ân-ı Kerim’in Tercümesi Meselesi. İstanbul: Kur’an Okulu Yayıncılık, 1996.
• Aydar, Hidayet. “Türklerde Kur’an Çalışmaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 159–235.
• Azra, Azyumardi vd. Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan Nusantara Abad XVII dan XVIII. Jakarta: Kencana, 2013.
• Baidan, Nashruddin. Perkembangan Tafsir di Indonesia. Solo: Tiga Serangkai, 2003.
• Beyzâvî, Nâsiruddîn Kâdı. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Abdurrahman el-Meraʿşelî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Bikâî, Burhaneddîn. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Burhanudin, Jajat. Ulama Kekuasaan Pergumulan Elite Muslim dalam Sejarah Indonesia. Jagakarsa: Mizan, 2012.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Ervan, Nurtawab. “Qur’anic Readings and Malay Translations in 18th-Century Banten Qur’ans A.51 and W.277”. Indonesia and the Malay World 48/141 (2020), 169–189. https://doi.org/10.1080/13639811.2020.1724469
• Gusmian, Islah. Khazanah Tafsir Indonesia: Dari Hermeneutika hingga Ideologi. Yogyakarta: LKİS, 1. Basım, 2013.
• Halim, Amran (ed.). Sanskrit Loan Words in Indonesian: An Annotated Check-list of Words from Sanskrit in Indonesian and Traditional Malay. Cakarta: Badan Penyelenggara Seri NUSA, 1997.
• Hamidy, Z. Zainuddin – Fachruddin, Hs. Tafsir Quran. Malezya: Klang Book Centre, 2. Basım, 1988.
• Hamimi, Kamarul Afendey. Kaum Muda Penggerak Kesedaran Kemerdekaan Tanah Melayu 1906-1957. Ma-lezya: Universiti Pendidikan Sultan Idris, Doktora tezi, 2018.
• Hassan, Ahmad Bandung. Al-Furqan Tafsir Qur’an. Surabaya: Penerbit Al-Ikhwan, 1956.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselam Ab-düşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Şirketu Dâri’l-Erkam, 1416.
• Kemenag RI. Ensiklopedi Islam Nusantara. Cakarta: Kementerian Agama RI, 2018.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî – İbrahim Atfiş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Maharani, Mazida Hannina. Konstruksi dan Lokalitas pada Penafsiran Q.S. Al-Fatihah dalam Terjemah Tafsir Jawi: Analisis Tafsir Kuran Jawi, Al-Ibriz dan Al-Huda. Malang: Universitas Islam Negeri Maulana Malik Ibra-him, Skripsi, 2023.
• Mustofa, Bisri. Al-Ibriz li Ma’rifah Tafsir Al-Qur’an Al-‘Aziz. Rembang: Menara Kudus, 1960.
• Permana, Rizqi. İstihdâmü delil “Keyfiyetü’l-maânî bi’l-ihtisâr” li Ahmed Hafnî Rezzâk fî ta‘limi’l-kütübi’t-türâs bi’l-Ma‘hadi’l-Envâri’l-Hüdâi’l-İslâmiyye Malang. Malang: Universitas Islam Negeri Maulana Malik Ibrahim, el-Bâhsü’l-câmiî, 2017.
• Pusat Bahasa. Kamus Bahasa Indonesia. Cakarta: DPN, 2008.
• Putra, Apria – Ahmad, Chairullah. Bibliografi Karya Ulama Minangkabau Awal Abad XX Dinamika Intelektual Kaum Tua dan Kaum Muda. Padang: Indonesia Heritage Centre, 2011.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1410/1989.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 33 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Semîn Halebî, Ebü’l-Abbâs. ed-Dürrü’l-masûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem.
• Sinkilî, Abdürraûf Fansurî. Tercümânü’l-müstefîd. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 4. Basım, 1370/1951.
• Şevkânî, Ebû Abdullâh. Fethu’l-Kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. Suriye: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Şirbînî, Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iʿâne ʿalâ maʿrifeti baʿzı meʿânî kelâmi Rabbine’l-Hakîmi’l-Habîr. 4 Cilt. Kahire: Bolak Matbaası, 1285/1868.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Suriye: Müesse-tu’r-Risâle, 2000.
• Tefsîrü’l-Kur’ân Bahasa Melayu. Royal Asiatic Society, [RAS Arabic 04] al-Qurʼān. https://royalasiaticcollections.org/ras-arabic-4/
• Thalib, Al-Ustadz Muhammad. Al-Qur’an’ul Kârîm Tarjamah Tafsiriyah Memahami Makna Al-Qur’an Lebih Muda Cepat dan Tepat. Yogyakarta: Ma’had An-Nabawy, 2. Basım, 2011.
• Thalib, Al-Ustadz Muhammad. Koreksi Tarjamah Harfiyah Al-Qur’an Kemenag RI Tinjauan Aqidah Syari’ah Mu’amalah Iqtishadiyah. Yogyakarta: Ma’had An-Nabawy, 2011.
• Tuncer, Eyyüp. “Malay Dünyasında Reformist Bir Hareket Olarak Kaum Muda: Endonezya ve Malezya Örne-ği”. Tetkik 2 (2022), 337–379. https://doi.org/10.55709/tetkikdergisi.2022.2.74
• Tuncer, Eyyüp. Malezya’da Tefsir Çalışmaları. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Tuncer, Eyyüp. “Endonezyalı Tefsir Tarihçisi Islah Gusmian’ın Tefsirleri Sınıflandırma Meselesine Yeni Bir Yaklaşım Önerisi”. Batman Akademi Dergisi 7/1 (2023), 5–22. https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1247486
• Van Bruinessen, Martin. Kitab Kuning, Pesantren, dan Tarekat: Tradisi-tradisi Islam di Indonesia. Bandung: Mizan, 3. Basım, 1999.
• Yunus, Mahmud. Tafsir Al-Quran Kârîm. Malezya: Klang Book Centre, 7. Basım, 2003.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meali Şener, Abdulkadir vd. İzmir: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2014.
• Zemahşerî, Cârullah. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1986.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl. 4 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazim. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, 2. Basım, ts.