İslam Hukuku Açısından Bağımlılık Yapan Maddelerin Aile Bireyleri Arasındaki İlişkilere Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 71 - 103, 31.05.2025

Nurhan Gülden , Alimcan Buğda

Öz

Yüce yaratıcı, insanı erkek ve kadın olarak yaratmış, insan neslinin devamını nikâh bağı ile oluşturulan aile müessesine bağlamıştır. Sosyal yapının temelini oluşturan aile, temiz bir toplumun vücuda gelmesinde büyük katkısı olan en önemli eğitim müesseselerinden biridir. Normal şartlarda dünyaya gelen her çocuk bir aile içine doğar ve hayata hazırlanmasında gerekli olan önemli bilgi ve becerileri aile ortamında öğrenir. Bu müessesenin tehlikelerden korunmasında tüm aile üyelerinin sorumlulukları bulunmaktadır. Ailede olması gereken huzur ortamının bozulmasına sebep olan birçok tehlike mevcuttur. Bu tehlikelerden birisi de aile hayatı etkileyen ve bağımlılık yapıcı özelliği olan maddeler ve sigara, alkol, uyuşturucu gibi bir takım olumsuz alışkanlıklardır. İşte bu sebeple aileye ve içinde yaşanılan topluma zarar vererek onarılması güç yaralar açan bağımlılıklarla mücadele zorunlu hale gelmiştir. Bu konuda ferdî çabalardan ziyade toplumun ve devletin güç birliğine ihtiyaç duyulmaktadır. Kısacası bu konuda ailenin, toplumun kanaat önderlerinin, gönüllü kuruluşların ve devletin ilgili kurumlarının birlikte çalışması zaruridir. Bu çalışmada Tümevarım yöntemi çerçevesinde bağımlılığın tanımı kısaca yapıldıktan sonra bağımlılık türlerine değinilecektir. Ayrıca bağımlılığın İslam hukuku açısından değerlendirilmesi ve aile yaşantısına olan olumsuz etkileri hakkında bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Bağımlılık , iletişim , Aile

The Effect of Addiction Substances on Relationships Between Family Members in Terms of Islamic Law

Öz

The Almighty Creator created human beings as male and female, and tied the continuation of the human generation to the institution of the family, which is formed through the bond of marriage. The family, which forms the basis of the social structure, is one of the most important educational institutions that contribute greatly to the formation of a clean society. Under normal circumstances, every child born into the world is born into a family and learns the important knowledge and skills necessary to prepare for life in the family environment. All family members have responsibilities in protecting this institution from dangers. There are many dangers that disrupt the peaceful environment that should exist in the family. One of these dangers is addictive substances and some negative habits such as smoking, alcohol and drugs that affect family life. For this reason, it has become imperative to fight against addictions that damage the family and the society in which they live and cause wounds that are difficult to repair. In this regard, the unity of power of the society and the state is needed rather than individual efforts. In short, it is imperative that the family, opinion leaders of the society, voluntary organizations and relevant institutions of the state work together. In this study, after briefly defining addiction within the framework of the inductive method, the types of addiction will be discussed. Additionally, information will be given about the evaluation of addiction in terms of Islamic law and its negative effects on family life.

Anahtar Kelimeler

Addiction , Family , Responsibility , İslamic Law

Kaynakça

• Ahatlı, Erdinç. “Uyuşturucu ve Bağımlılık Yapan Maddeler Konusunda İslam’ın Bakışı”, Diyanet İlmi Dergi, 37/3 (Temmuz- Ağustos- Eylül 2001), 117-128.
• Ahmed bin Hanbel. el- Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Baskı, 1992.
• Bardakoğlu, Ali. “Kumar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/364-367. Ankara: Türkiye Di-yanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1986.
• Boran, Mustafa. “Tütün/ Sigara ve Kât Gibi Zararlı Maddelerin Dini Hükmü”, İslam Hukuku Araştırma-ları Dergisi 29 (Nisan 2017), 425-455.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail el-. Sahîh-i Buhârî, İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1981.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail el-. Sahîh-i Buhârî Tercümesi. çev. Mehmet Sofuoğlu, İs-tanbul: Ötüken Neşriyat, 1987.
• BAM, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, “Bağımlılıkla Mücadele” (Erişim 15 Aralık 2024). https://bam.mehmetakif.edu.tr.
• Cessâs İmam Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Razi, Ahkâmu’l Kur’an, çev. Mehmet Keskin, 6. Cilt. Ankara: İ’tisam Yayınları, 2018.
• Davudoğlu, Ahmet. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1973.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslam Hukuku Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras, İstanbul: İslam Hukuku Külliyatı Yayınları, 2. Basım 1983.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Sedd-i Zerâi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/277-282. İstan-bul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî el-Ezdi. es-Sünen, 1-5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Ba-sım, 1992.
• Karadâvî, Yusuf. Çağdaş Meselelere Fetvalar. İstanbul: Tahir Yayıncılık, 2. Cilt, 1994.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 7. Basım 2019.
• Gökler, Rıza- Koçak, Recep. “Uyuşturucu ve Madde Bağımlılığı”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 3/1 (01 Ocak 2008), 89-104.
• Gümüş Böke, Emine. “Madde Bağımlılığı ve Ailelerin Bağımlılara Yaklaşımı”. Diyanet Aylık Dergi 374 ( Şubat 2022), 72-73.
• Kahveci, Nuri. İslam’a Göre Aile Bireylerinin Sorumlulukları. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Karadeniz, Kibar. Bağımlılık Yapan Madde Kullanma Suçlarının İslam Hukuk Sosyolojisi Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, mas-terThesis, 2009. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/30035
• Karaman, Fikret. “İslam Dini Açısından Tütün ve Sigara Üzerine Bir İnceleme”, Diyanet İlmi Dergi 35/3 (Eylül 1999), 117-128.
• Karaman, Hayrettin vd.. İlmihal II İslam ve Toplum. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 9. Basım, 2006.
• Karaman, Hayrettin. İslam’ın Işığında Günün Meseleleri, 2 Cilt. (İstanbul: Yeni Şafak/ İz Yayıncılık, 1992.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiʿu’s-Senâiʿ fî Tertîbi’ş-Şerâʾiʿ, Beyrut, ts. 2002.
• Köroğlu, Tevfik. Üniversite Gençliğinin Evlilik, Aile ve Boşanma Konusundaki Düşünce ve Görüşleri Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 9. Basım, 2009.
• Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir, Esed, Muhammet vd.. İstanbul: İşaret Yayınları, 6. Basım, 1999
• Kur’an Meal- Tefsir, Okuyan, Mehmet. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 5. Basım, 2021.
• Kurtubî, Muhammed bin Ahmed. el-Cami‘li- Ahkami’l-Kur’an, nşr. E.İ. İbrahim, Kahire, 1966/1967.
• Martı, Huriye. “Dinî ve Ahlâkî Boyutlarıyla Teknoloji Bağımlılığı”. Diyanet ilmi Dergisi 54/3 (15 Eylül 2018), 107-120.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî el-. Te’vilâtül- Kur’an Tercümesi, çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Ensar Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2021
• Menekşe, Ömer. Madde Bağımlılığı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Mutlu, Ercan. “Madde Bağımlılığında Ailenin Rolü”, Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi 2 (01 Aralık 2013), 13-17.
• Müslim, Ebu Huseyn el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim ve Tercemesi, çev. Mehmed Sofuoğlu, İstanbul: İrfan Yayınevi, 1981.
• NP, Amatem Bağımlılık Merkezi, “Bağımlılık nedir?”. Erişim 12 Mayıs 2021 https://npistanbul.com.
• NP, Amatem Bağımlılık Merkezi, “Kumar Bağımlılığı” , Erişim 07 Mart 2024, https://npistanbul.com.
• Ögel, Kültegin vd.. Bağımlılık: İyileşmek İçin 66 İlke. İstanbul: Uçurtma Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Ögel, Kültegin. İnsan, Yaşam ve Bağımlılık Tartışmalar ve Gerçekler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncı-lık, 1. Basım 2001.
• Ögel, Kültegin. Sigara, Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları: Tanı, Tedavi ve Önleme. İstanbul: Yeni-den Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Özdemir, Şuayip. “Alkol ve Uyuşturucunun Zararları ve Gençliğin Alkol ve Uyuşturucudan Korunmasın-da Alınması Gerekli Önlemler”. Diyanet ilmi Dergisi 40/4 (Ekim- Kasım- Aralık 2004), 99-112.
• Özen, Şükrü. “Tütün”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/5-9, İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Özyazıcı, Alparslan. Alkollü İçkiler, Sigara ve Madde Bağımlılığı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, 12. Basım, 2017.
• Siberay, “Teknoloji Bağımlılığı” Erişim 15 Aralık 2024. https://www.siberay.com
• Serahsî, Ebû Bekir. el-Mebsût, 1-30 Cilt. Beyrut: Daru’l Hadis, 2001.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân an Te’vîli âyi’l-Kur’an. çev. Abdullah b. Abdul-muhsin et-Türkî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Tarhan, Nevzat – Nurmedov, Serdar. Bağımlılık Sanal ve Gerçek Bağımlılıkla Başa Çıkma, İstanbul: Ti-maş Yayınları, 2021.
• Tmsclinic. “İnternet ve Teknoloji Bağımlılığı”. Erişim 15 Aralık 2024. https://www.tmsclinic.org
• TCK, Türk Ceza Kanunu, Resmi Gazete (5237). 25611 (12/10/2004),Erişim: 24 Şubat 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5237&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırması TBNA 2014, ed. Mustafa Turgut, Ankara: Çizge Tanıtım, 1. Basım, 2015.
• TÜİK Kurumsal, Türkiye İstatistik Kurumu. "İstatistiklerle Aile". (Erişim 15 Aralık 2024). https://data.tuik.gov.tr.
• TÜİK Kurumsal, Türkiye İstatistik Kurumu. “Türkiye Aile Yapısı Araştırması”. (Erişim 15 Aralık 2024). https://data.tuik.gov.tr.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• YEDAM, Yeşilay Danışmanlık Merkezi. “Neden Bir Kereden Bir Şey Olur?”. Erişim 14 Aralık 2024. https://www.yedam.org.tr.
• Yeşilay, “Sigara ve Alkol Bağımlılığı İle Madde Bağımlılığı Arasında Nasıl Bir Bağ Vardır?”. (Erişim 15 Aralık 2024). https://www.yesilay.org.tr.
• Yeşilay, Türkiye Yeşilay Cemiyeti. “Teknoloji Bağımlılığı ve Telefon Bağımlılığı”. Erişim 26 Şubat 2024. https://www.yesilay.org.tr.
• Yılmaz, Muhammet vd.. “Tefsir ve Fıkıh Kaynaklarında Sigara Konusuna Yaklaşımlar”, Akademik-Us 15-16 (30 Kasım 2024), 1-33.
• Zuhaylî, Vehbi. “Kumar”. İslam Fıkıh Ansiklopedisi, Erişim: 07.08.2024. https://www.islamiokul.com.
• Zuhaylî, Vehbi. Tefsîru’l-Munîr. trc. Heyet, İstanbul: Bilimevi Yayınları, 2003.
• ZUM, Zeynep Ünal Murat Hukuk ve Danışmanlık. “2023 Yılı Türkiye Boşanma İstatistikleri”. Erişim: 16 Aralık 2024, https://www.zeynepunal.av.tr.