Kur’an’daki ‘ve-mâ edrâke’ Kalıbı Bağlamında Metafizik Varlıkların Mahiyet Tespitinde Dilin İmkânı

Yıl 2019, Sayı: 51, 83 - 105, 30.06.2019

Muhammed İsa Yüksek

https://doi.org/10.29288/ilted.523247

Öz

Zihinde bulunmayan bir manaya isim
verilemeyeceğinden vaz‘ esnasında öncelikle mananın bulunması gerekir. Bu
bağlamda Kur’ân’ın, kendisini apaçık Arapça bir kelam olarak tanımlaması,
Kur’ân’da geçen bütün kelimelerin ilk muhataplar tarafından bilindiği manasını
çağrıştırmaktadır. Ne var ki Kur’ân’da, ilk muhatapların kullandığı bazı
kelimelerin, muhatapların bilmediği olgulara isim olarak belirlendiği
görülmektedir. On üç âyette وما
أدراك ما
formunda gelen sorular ve peşinden gelen âyetlerde bu sorulara verilen
cevaplar, isim-müsemma, lafız-mana ilişkisine dair en canlı örnekleri teşkil
etmektedir. Muhatabın zihin dünyasında ve tecrübe alanında karşılığı bulunmayan
bu müsemmaların dil üzerinden bilinebilmesi başlı başına bir meseledir. Bu
mesele son tahlilde Kur’ân’ın beyan keyfiyeti ve Kur’ân’da hakikatini sadece
Allah’ın bilebileceği âyetlerle ilişkilidir. Bu çalışmada, Kur’ân’da وما أدراك ما formunda gelen sorular ve cevapları analiz edilmekte;
muhatabın, mahiyete dair sorulan bu sorular ve cevapları üzerinden ilgili
müsemmaların hakikatlerini kavrama imkânları belirlenmektedir. Çalışmada, çoğu
metafizik alana ait olan bu isimlerin mahiyet itibari ile kavranamayacak
olgular olması, müteşabih âyetlerle ilişkilendirilmekte ve sonuçta kategorik
tespitlere yer verilmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Mana, Lafız, Müteşabih, Tevil, Tefsir, Mahiyet

The Possibility of Language in the Determination of the Physical and Metaphysical Assets in the Context of the ‘wa-mâ adrâka’ Expression in the Qur’an

Öz

Since the concepts that do not exist
in the mind cannot be named, it is essentially necessary to find the meaning
during the coining. In this context, Qur’ān describes itself as an obvious
Arabic word, and it alludes to the fact that all the words in Qur’ān are known to the first
interlocutors. However, some of the words used in Qur’ān, were accepted by the first
interlocutors as the words coined to that of terms they did not even know. The
questions in the form of  وما أدراك ما(You do not know that…) in thirteen verses and the answers given
to these questions in the following verses constitute the most vivid examples
of relationship between signifier and signified and also between word and its
meaning. It is a crucial issue to study on the meanings that do not exist in
the human mind and cognitive experience through language. This issue at the
final glance is related to the way of expressions in Qur’ān and to the verses whose verity is
only known by Allah. In this study, the questions in the form of وما أدراك ما and the answers have been analyzed and also the possibility of
figure out the real meaning by the first interlocutors through these questions
and answers has been determined. In this study, the fact that essence of these
names belonging to metaphysics areas cannot be understood has been associated
with the mutašābih verses and consequently categorical determinations have been
included.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Meaning, Wording, Mutašābih, Taʾwīl, Fact, Essence

Kaynakça

• Ahmedzade, Faig. Kâdî Abdulcebbâr’ın Müteşâbih Âyetlere Yaklaşı-mı. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi, 2006.
• Âlûsî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Mahmud. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. 30 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâit’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İḥkâm fî uṣûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2003.
• Begavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd. Meʿâlimü’t-tenzîl. Thk. Muhammed Abdullah en-Nemr v.dğr. 8 Cilt. Riyad: Dârü Tayyibe, 1409.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebü’l-Hayr Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bikâî, Burhânüddîn Ebü’l-Hasen İbrahim b. Ömer. Naẓmü’d-dürer fî tenâsü-bi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâb el-İslâmi, ts.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûḥu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. İstanbul: Osman Bey Matbaası, 1928.
• Cündioğlu, Dücane. Anlamın Buharlaşması ve Kur’ân. İstanbul: Kapı Yayın-ları, 2015.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvid. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebü’l-Leys es-Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim. Baḥrü’l-ʿulûm. Thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdül-mevcûd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1993.
• Ebüssuûd, Ebüssuûd b. Muhammed el-İmâdî el-Hanefî. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Thk. Abdülkadir Ahmed Atâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, ts.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. Sad. İsmail Karaçam - Emin Işık - Nusrettin Bolelli - Abdullah Yücel. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
• Eren, Recep. İmam Mâtürîdî’nin Müteşâbih Âyetlere Yaklaşımı. Yüksek Li-sans, Cumhuriyet Üniversitesi, 2017.
• Gökkır, Necmettin. Kur’ân Dilinin Sosyo-Kültürel Bağlamı. İstanbul: İFAV, 2014.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunis: ed-Dârü’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. Thk. Abdüsselam Abdü’ş-Şâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cevzî, Ebü’l-Ferec Camâlüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebü’l-Fidâ İsmail b. Kesîr. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. Thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed v.dğr. 15 Cilt. Cîze: Müessesetü Kur-tuba, 2000.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdürrahîm b. el-Hasan. Nihâyetü’s-sûl fî şerḥi minhâcü’l-uṣûl. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Kâfiyecî, Muhyiddîn Muhammed b. Süleyman. et-Teysîr fî ḳavâʿidi ʿilmi’t-tefsîr. Thk. Enver Mahmud el-Mürsî. Tanta: Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2007.
• Karaca, Gülsüm. Râzî'nin Müteşâbih Ayetleri Yorumlama Yöntemi. Yüksek Lisans, Selçuk Üniversitesi, 2011.
• Kāsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Mehâsinü’t-teʾvîl. 17 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Bey-rut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Teʾvîlâtü Eh-li’s-sünne. Thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mekkî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebû Tâlib el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî. 13 Cilt. İmârât: Câmiatü’ş-Şârika, 2008.
• Öz, Selahattin. Kâdî Abdülcebbâr ve Kâdî Beyzâvî’nin Müteşâbih Ayetlere Yaklaşımının Mukayesesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.
• Pişgin, Yasin. “Kur’an’a Göre Akıl-Gayb İlişkisi Bağlamında Mana Yönün-den Müteşabih Ayetlerin Tevili Meselesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/2 (2012): 105-136.
• Râgıb el-İsfehâni. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. Thk. Safvan Adnan Dâvûdî. Dimeşk: Dârü’l-Kalem, 2002.
• Râgıb el-İsfehânî. Muḳaddimetü Câmiʿi’t-tefâsîr maʿa tefsîri’l-Fâtiḥa ve meṭâliʿi’l-Baḳara. Thk. Ahmed Hasen Ferhât. Kuveyt: Dârü’d-da’ve, 1984.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer el-Huseyn. el-Maḥṣûl fî ʿilmi uṣûli’l-fıḳh. Thk. Tâhâ Cabir Feyyaz el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer el-Huseyn. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1981.
• Seâlibî, Abdurrahman b. Muhammed b. Mahlûf Ebû Zeyd. el-Cevâhirü’l-ḥisân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Thk. Ali Muhammed Muavvid - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdülcebbâr. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. Thk. Yasir b. İbrahim, Guneym b. Abbâs. 3 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1997.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed el-Kannevcî. Fetḥu’l-beyân fî maḳāṣıdi’l-Ḳurʾân. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr. Thk. Abdurrah-man Umeyra. 5 Cilt. Mansure: Dârü’l-Vefâ 1997.
• Şeyhzâde, Muhammed b. Muslihiddîn Mustafa Muhyiddîn. Ḥâşiye ʿalâ Envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-teʾvîl. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dârü Hicr, ts.
• Urmevî, Ebû Abdillâh Safiyyüddîn Muhammed b. Abdirrahîm b. Muham-med. Nihâyetü’l-vüṣûl ilâ ʿilmi’l-uṣûl. Thk. Salih b. Süleyman el-Yusuf - Sa’d b. Salim es-Süveyh. 9 Cilt. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1999.
• Yıldırım, Zehra. Mukâtil b. Süleyman’ın Müteşâbih Kabûl Edilen Âyetlere Yaklaşımları. Yüksek Lisans, Hitit Üniversitesi, 2013.
• Zemahşerî, Cârullah Ebü’l- Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳi’t-tenzîl. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Mu-avvid. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1998.