Vahdî İbrâhîm’in Mensur Hilye Şerhi: Terceme-i Hilye-i Şerîfe

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 353 - 392, 31.12.2021

Zehra Gözütok Tamdoğan

https://doi.org/10.20486/imad.894644

Cited By: 1

Öz

Peygamberlerin sonuncusu ve mührü olan; Allah’ın yeryüzündeki dinini tebliğiyle tamamlayan Hz. Muhammed’in sûretine ve bununla birlikte sîretine dair vasıfların bildirildiği hilyeler hem kalb-i selîmin hem de zevk-i selîmin konusu olmuşlar, yüzlerce yıl manzum-mensur şekilde edebiyatımızı süslemişlerdir. Böylece Müslümanlar yüzlerce yıl O’nu resmetme ihtiyacı bile duymadan bu hilyelerle âdeta terbiye edilmişlerdir. Hilyeler yazılırken Hz. Peygamber’in sûretine ve sîretine dair hadis rivâyetleri esas alınmıştır. Bu rivâyetlerdeki kelimeler o dönemin Arapçasında bile fazla kullanılmayan kelimeler oldukları içindir ki şerhe ihtiyaç duyulmuştur. Yapılan bu şerhlere Osmanlı Türkçesi ile yapılan şerhler ise Türk-İslâm edebiyatında hilye-i şerîfeler olarak bir edebî türe dönüşmüşlerdir. Bugüne kadar hilyelerle ilgili olarak yapılan çalışmalarda daha çok manzum hilyeler üzerinde durulmuştur. Bu çalışmada ise mensur hilye örneklerinden hattat, devlet adamı Vahdî İbrâhîm’e (ö. 1126/1714) ait olan ve tespit edebildiğimiz dört nüshalı Terceme-i Hilye-i Şerîfe şerhi çeviri yazı ile birlikte verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm Edebiyatı, Hz. Muhammed (sas), Şemâil, Hilye, Vahdî İbrahim

Teşekkür

editör ve hakemlerimize teşekkür ederim.

Wahdi İbrâhîm’s Mansur Hilya Commentary

Öz

The hilye in which the attributes of the form of Muhammad also that of his sîret, the last of the prophets was reported, have been the subject of both thoughts, art and literature. The longing and love for him have been expressed in many ways. The distancing stance against painting with the concern of idolizing in Islamic thought was supported by hilyes written in calligraphy. Thus, for hundreds of years, Muslims were educated with these hilyes without even needing to portray him. While writing the hilyes, the hadith narrations about his form were taken as a basis. Since the words in these narratives were not used much even in the Arabic of that period, an annotation was required. The annotations made in Ottoman Turkish to these commentaries have turned into a literary genre in Turkish-Islamic literature as hilye. Calligrapher and statesman Vahdî İbrâhîm, in his prose hilyes, the subject of this article; It included in the sîret along with the Prophet's image. In addition, the hilye writer who is the subject of this study is given information about the life of the statesman Vahdî İbrâhîm, and the prose hilye commentary he wrote is introduced in translation.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literary, Prophet Muhammad, Şemail, Hilye, Vahdî İbrâhîm

Kaynakça

• Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 13 Ağustos 2020. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vahdi-İbrâhîm-vahdi-efendi
• Apak, Adem. “Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Ümmetine Şefkat ve Merhameti”. Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi. tsh. İsmail Derin. 79-91. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Atik, Hikmet. “Hilyelere Göre Hz. Peygamber’in İnsanlara Davranışı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/17 (Ocak-Haziran 2007), 272-283.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1342.
• Erdoğan, Mehtap. "Müellifi Belli OlmayanMensur-Manzum Bir Hilye". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2008), 333-347.
• Erdoğan Taş, Mehtap. “Hoca Sa’deddin Efendi’nin Mensur Hilyesi: Hilye-i Celiyye ve Şemâil-i Aliyye”.Asobid Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/3 (Haziran 2018), 19-60.
• Erdoğan Taş, Mehtap. “Kadı Şâmî’nin Mensur Hilyesi: Şerh-i Hilyetü’ş-Şerîfe”. Estad Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1/1 (2018), 169-186.
• Derman, Uğur. “Hâfız Osman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/98-100. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Derman, Uğur. “Hilye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/47-51. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. 26. Baskı. Ankara:Aydın Kitabevi Yayınları, 2010.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Aranan: Hilye”. Erişim 10 Kasım 2020. https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/
• Durmuş, İsmail. “Vahdî Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/644-645. İstanbul: TDV Yayınları, 2016. Erdoğan Taş, Mehtap. “Hoca Sa’deddin Efendi’nin Mensur Hilyesi: Hilye-i Celiyye ve Şemâil-i Aliyye”, Asobid Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/3 (Haziran 2018), 19-60.
• Eren, Mehmet. “Ümmü Ma’bed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/325-326. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Fayda, Mustafa. “Vefeyât: Prof. Dr. Ali Yardım (1939-2 Ocak 2006)”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (2004/2), 179-183.
• Güngör, Zülfikâr. Türk Edebiyatı'nda Türkçe Manzum Hilye-i Nebevîler ve Nesîmî Mehmed'in Gülistân-ı Şemâil'i”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Güngör, Zülfikâr. "Türk Edebiyatında Hilye-i Nebevî Türünün Doğuşu Gelişimi ve Sebepleri". Tasavvuf, İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (2003), 188-199.
• Kadî Iyâz, Ebü’l-Fazl Iyâz b. Mûsâ el-Yahsubî el-Endelüsî. eş-Şifâ bi-ta’fîf-i hukûki’l-Mustafâ sallallâhu aleyhi ve sellem.nşr. Abdülhamîd Ahmed Hanefî.2 Cilt. Mısır: b.y., ts.
• Kandemir, M. Yaşar. “Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/424.İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kandemir, M. Yaşar. “Şemâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/497. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kara, Ömer. “Neşâtî’nin ‘Hilye-i Enbiyâsı’nın Dînî Kaynakları”. Akademik Araştırmalar Dergisi 12 (2002), 1-48.
• Kazan, Hilal. “Hz. Peygamber’in En Güzel Tasvirleri Hilye-i Şerifelerdir”. Derin Tarih 35 (2015 Şubat), 120- 121.
• Keskioğlu, Osman- Özaydın, A. Taha. “Bulgaristan’da Türk-İslâm Eserleri”. Vakıflar Dergisi (1983), 17/109-141.
• Kubbealtı Lügatı. Erişim 14 Nisan 2020. www.lugatim.com
• Morimoto, Kazuo. “Muhammed Peygamber’in İslâm Tarihindeki Benzerleri”. İslâm’da Hilye Geleneği Uluslararası Sempozyum Bildiri Özetleri (2018), 39-40.
• Mutluel, Osman. “Sanat Felsefesi Açısından Hilyeler”. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/12(2013), 879-888.
• Pala, İskender.Hakânî Mehmet Bey Hilye-i Saadet. İstanbul: Kapı Yayınları, 2013.
• Şaban, İbrâhîm. Türk-Osmanlı Âlimlerinin Arap Belagatine Yaptıkları Katkılar (17-18. Asırlar).İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Hilye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/44-47. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Taşkâle, Faruk. “Hilye-i Şerîfe’lerin Tezyinatı”. İslâm’da Hilye Geleneği, Uluslararası Sempozyum Bildiri Özetleri (2018), 26-27.
• Türk Dil Kurumu. Erişim 17 Nisan 2020. www.tdk.gov.tr
• Uyar, Gülgûn. “Rivâyet’ten Şerh’e: Hilye-i Şerîfe Yazımında Usul ve Muhteva”. İslâm’da Hilye Geleneği, Uluslararası Sempozyum Bildiri Özetleri (2018), 30-31.
• Yavuz, Mehmet. “İbrâhîm Vahdî Efendi (ö. 1126/1714) ve Şevâhid Şerhleri”. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Mecmuası 33 (2018-2), 61-90.
• Yardım, Ali, "Hilye-i Saadet, Peygamber Efendimizin Yaratılış Güzellikleri". Kubbealtı Akademi Mecmuası 7/4 (1978), 12-25.
• Yardım, Ali. “Şemâil Nevinin Doğuşu ve Tirmizî'nin Kitabü'ş-Şemâil'i”.Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983),350-352.