ÇEVRE HAKKININ ANAYASA MAHKEMESİ ÖNÜNDE İLERİ SÜRÜLMESİNDEKİ ZORLUKLAR: MEHMET KURT BAŞVURUSU

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 11, 1 - 27, 30.09.2021

Feyzan Olgunsoy

Öz

Şirketlerin artan endüstriyel faaliyetleri, beraberinde çevresel tahribata yol açan birçok vahim olayın meydana gelmesini tetiklemiştir. Artan miktarlardaki sera gazları, biyolojik çeşitliliğin kaybolması, doğal kaynakların tüketilmesi ve zararlı maddelerin salınımı, meydana gelen olaylardan sadece birkaç tanesidir. İnsan yapımı çevre felaketlerinin mağdurları çevre haklarının korunması adına yasal telafi yollarını aramaktadırlar. Yasal yollardan bir tanesi de anayasa mahkemeleri huzurunda bireysel başvuruda bulunma gibi hak temelli yollara başvurmaktır. Türk Anayasa Mahkemesi'nin de temel haklar ve özgürlüklere ilişkin bireysel başvuruları inceleme yetkisi bulunmaktadır. 1982 Anayasasının 56. maddesinde sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı tanınmıştır. Bu kapsamda çevresel meselelere ilişkin bireysel başvurularda 56. maddenin etkili biçimde uygulanıp uygulanmayacağı sorusu ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma, Mehmet Kurt başvurusu özelinde, Türkiye'de çevresel hakların korunmasında bireysel başvurunun potansiyelini ve eksiklerini ortaya koymayı hedeflemektedir. Çevresel meselelerle öne çıkan başvurulardan biri olan Mehmet Kurt başvurusu, bireysel başvurunun sorunlu alanlarını ortaya koymakta ve devletin çevresel meselelerdeki pozitif yükümlülüklerini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı, Anayasa Mahkemesi, Bireysel başvuru, Çevre davaları, Pozitif yükümlülükler

CHALLENGES OF INVOKING ENVIRONMENTAL RIGHTS BEFORE THE TURKISH CONSTITUTIONAL COURT: MEHMET KURT CASE

Öz

The increased industrial activities of corporations have triggered the occurrence of many major incidents that have led to concomitant environmental degradation. The increasing amount of greenhouse gases, the loss of biodiversity, the exploitation of natural resources and the dispersal of hazardous substances are just a few of the incidents that have occurred. Victims of man-made environmental disasters seek legal remedies for a greater protection of environmental rights. One possible legal response is to rely on human rights litigation such as filing individual applications before constitutional courts. The Turkish Constitutional Court has jurisdiction to review individual applications regarding the fundamental rights and freedoms. In Article 56, the 1982 Constitution of Turkey recognizes the right to live in a healthy and balanced environment; however, a question arise as to whether the implementation of individual application allows to invoke Article 56 effectively in environmental matters. This study aims to demonstrate the potential and pitfalls of individual application to protect environmental rights in Turkey with specific reference to Mehmet Kurt case. A prominent environmental litigation in Turkey, Mehmet Kurt Case illustrates the challenges of individual application and highlights the positive obligations of the state regarding environmental matters.

Anahtar Kelimeler

Right to live in a balanced and healthy environment, The Turkish Constitutional Court, Individual application, Environmental litigation, Positive obligations

Kaynakça

• ANTON, Donald K., SHELTON Dinah L., Environmental Protection and Human Rights, New York, CUP, 2011.
• ATAPATTU, Sumudu, SCHAPPER Andrea, Human Rights and the Environment: Key Issues, Routledge, New York, 2019.
• BAKAN, Joel, The Corporation: the Pathological Pursuit of Profit and Power, 2. Edition, Cornstable 2005.
• BIRNIE, Patricia/ BOYLE, Alan/ REDGWELL, Catherine, International Law and the Environment, 3. Basım, OUP, Oxford, 2009.
• ERDOĞAN, Mustafa, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, 7. bs., Hukuk, Ankara, 2019.
• EREN, Abdurrahman, "Bireysel Başvuru Mekanizmasının Temel Hak Ve Özgürlükler Rejimine Etkisi" , Y eniyüzyıl Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol.1, Issue 1, 2013, pp. 173-194.
• ERSON ASAR, Bilge, "Uluslararası Hukuk Bağlamında Devler-Dışı Aktörlerin Çevresel Sorumluluğu: Uluslararası Örgütler, Hükümetdışı Örgütler ve Ticari Kuruluşlar," Uluslararası Çevre Hukuku Ve Politikaları Dünden Bugüne ve Geleceğe, Ed. Zerrin Savaşan, Hakan Ünay, Yetkin, Ankara, 2021, pp. 639-682.
• GEMALMAZ, Mehmet Semih, "Bir İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı ve Türk Düzenlemesi" İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Vol. 52, Issue. 1-4, 1987, pp. 233-278.
• GÜNEŞ, Ahmet M. "Çevre Hakkının Bireysel Başvuruya Konu Edilebilirliği Üzerine" Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Vol. 5, Issue 16, 2014, pp. 79-103.
• GÜNEŞ, AHMET M., Çevre Hukuku, 3. Edition, Adalet, Ankara, 2020. GÜVEYİ, Ümit, "1982 Anayasası Kapsamında Çevre Hakkının Karşılaştırmalı Kısa Bir Tahlili", MÜHF-HAD, Vol. 24, Issue 2, 2018, pp. 633-659.
• HALATÇI ULUSOY, Ülkü, "Türk Çevre Hukuku Politikaları Açısından Ticaret Ve Çevre İlişkisi," Türk Çevre Hukuku ve Politikaları: Dünden Bugüne Ve Geleceği, Ed. Zerrin Savaşan, Hakan Ünay, Seçkin, Ankara, 2021, pp. 271-296.
• KABOĞLU, İbrahim, Çevre Hakkı, İletişim, İstanbul, 1992.
• KANADOĞLU, Korkut, Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru, On İki Levha, İstanbul, 2015.
• LAMBERT, Elisabeth, The Environment And Human Rights: Introductory Report to the High-Level Conference: Environmental Protection and Human Right," (Çevrimiçi) https://rm.coe.int/report-e-lambert-en/16809c827f Access Date: 09.09.2021.
• MORGERA, Elisa, Corporate Accountability in International Environmental Law, Oxford, OUP, 2009.
• ÖZDEK, E. Yasemin, İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı, Todaı̇e Yayınları, Ankara, 1993.
• SAVAŞAN, Zerrin, "Çevre Hakları: İnsan Hakları İle Korumadan Asli Korumaya," Çevre Hukuku ve Politikaları: Kavramlar, Teoriler ve Tartışmalar, Ed. Zerrin Savaşan, Çağlar Söker, Fırat Hakan Yılmaz, Seçkin, Ankara, 2021, Pp. 49-82
• SEMİZ, Yasemin, "Anayasa Mahkemesi'nin Çevre Hakkı Perspektifi", Hacettepe HFD, Vol. 4, Issue 22, 2018, Pp. 9-46.
• SHELTON, Dinah L., "Human Rights, Environmental Rights, and the Right to Environment", Stanford Journal of International Law, 1991, Vol. 28, Pp. 103- 138
• SUNAY, Reyhan, "İnsan Haklarının Yatay Etkisi ve Devletin Sorumluluğu," Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol.23, Issue 1, 2015, pp. 9-52.
• UYGUN, Oktay, Devlet Teorisi, 7. Basım, On İki Levha, İstanbul, 2020.
• VALOR, Carmen, "Corporate Social Responsibility and Corporate Citizenship: Towards Corporate Accountability" Business and Society Review, Vol.110, 2005, pp. 191-212.
• YANCI ÖZALP, Nihan, "Çevresel Haklara İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Yaklaşımı" Anayasa Hukuku Dergisi, Vol.2, Issue.3, 2013, pp. 53-93.
• YILMAZ TURGUT, Nükhet, Çevre Politikası ve Hukuku, 2. Edition, İmaj, Ankara, 2012.
• YOKUŞ SEVÜK, Handan, Çevre Hukuku-Doğal Çevrenin Korunması, 2. Edition, Adalet, Ankara, 2017.
• YÜZER ELTİMUR, Dilara, "AİHM Ve Anayasa Mahkemesi İçtihatları Işığında Çevrenin Korunmasında Devletin Pozitif Yükümlülükleri," Terazi Hukuk Dergisi, Vol.13, I.45, 2018, pp.94-113.