KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA HÂKİMİN CEZA KOŞULUNU İNDİRME YETKİSİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 12, 109 - 138, 31.03.2022

Hasan Karslıoğlu

Öz

Sözleşmeler hukukunun en tartışmalı konularından biri olan ceza koşulu konusu ve ceza koşulunda hâkimin ceza koşulunu indirme yetkisi, uygulamada da sıkça karşılaşılan bir konudur. Bu nedenle çalışmamızda biz de ceza koşulunun doğumu ve tarihsel gelişimi kapsamında, hâkimin takdir yetkisini, farklı ülkelerdeki uygulama örneklerini ele alarak incelemeyi hedefledik. Bu çalışmamızda, ceza koşulunun sadece kıta Avrupası temelinde yer alan Roma Hukuku kapsamında değil aynı zamanda İngiliz Hukuku’nda da uzun süredir devam eden ceza koşulu uygulamalarının olduğu, bununla birlikte İngiliz Hukuku’nda uygulanan ceza koşulunun Kıta Avrupası ile ortak yanları incelenmiştir. Burada, İngiliz Hukuku’nu esas almamızın en önemli nedenlerinden birisi, örfi hukuku (“common law”) esas alan anlayışın ve kolonileşme dönemi kapsamında dünya üzerinde birçok bölgede uygulanan hukukunun, halen İngiliz Hukuku olmasıdır. İngiliz Hukukunda yer alan ceza koşulunun Amerika Birleşik Devletleri ve Avusturalya da dahil olmak üzere örfi hukuk yargılarında benzer uygulamalar kapsamında benimsendiğini görülmektedir. Roma Hukuku temeli olan İsviçre Hukuku ve Alman Hukuku’na da çalışmamızda yer verilmiştir. Bu çalışmamızda, İsviçre ve Türk Hukuku birlikte karşılaştırılmış olup; İngiliz ve Alman Hukuku kapsamında ceza koşulunun tarihsel gelişimi ve ceza koşulunun hâkim tarafından indirilmesi ele alınmıştır. Bu çalışmamızda yapmış olduğumuz incelemeler ile birlikte, son bölümde milletlerarası hukuk kapsamında ceza koşulunun incelemiş olduğumuz ülkeler bazında nasıl ele alındığı ve kamu düzeni kapsamında değerlendirmeye tâbi tutulup tutulamayacağı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ceza Koşulu, Hakimin Takdir Yetkisi, Ceza Koşulunun İndirilmesi, Ceza Koşulunun İndirilmesinin Hukuki Niteliği, Hakkaniyet İlkesi, Aşırı Ceza Koşulu

DISCRETION OF JUDGE IN REDUCTION OF THE PENALTY CLAUSE IN COMPARATIVE LAW

Öz

The issue of penal clause, which is one of the most controversial issues in the law of contracts, and the judge's right to make adjustments in penal clauses are also frequently encountered issues in practice. For this reason, in our study, we aimed to examine the discretion of the judge within the scope of the birth and historical development of the penal clause by considering the application examples in different countries. In this study, we see that the penal clause was not only derived from under Roman law based on continental European law, but also has long- standing penal clause practices in English law. Also, the penal clause applied in English law has common aspects with continental Europe. One of the most indispensable reasons why we especially discussed English law in this study is that the understanding based on common law (“common law”) and the law applied in many regions around the world within the scope of the colonization are derived from English law. It is seen that the penalty clause in English law is adopted with some variants in all common law jurisdictions, including the United States of America and Australia. In our study, Swiss Law and German Law, which are the basis of Roman Law, are also included. Also, in this study you can find that the Swiss and Turkish Law were compared together. Also, the historical development of the sentence under English and German Law and the reduction of the sentence by the judge are discussed. Along with the examinations we have made in this study, it has been evaluated how the penal clause under international law is handled on the basis of the countries we have examined and whether it can be evaluated within the scope of public order.

Anahtar Kelimeler

Penalty Clause, Judge, The Reduction of the Penalty Clause, The Legal Nature of the Reduction on Penalty Clause, Equity, Excessive Penalty Clause

Kaynakça

• AKSOY, Hüseyin Can, Rethinking the Relationship between the Enforceability of Penalty Clauses and the Debtor’s Fault in Breach, CEJSH, C. 11, S. 2, (Çevrimiçi) http://yoksis.bilkent.edu.tr/pdf/files/14894.pdf, E.T. 02.01.2022.
• ARAZ, Nilgün DİNÇER, Roma Hukukunda Ceza Koşulu (Stipulatio Poenae), Doktora Tezi, 2018.
• ARKAN, Sabih, Ticari İşletme Hukuku, 24. Basım, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2018.
• BIANCALANA, Joseph, The Development of the Penal Bond with Conditional Defeasance, JoLH, 2005, C. 26, University of Cincinnati Public Law Research Paper No. 06-14 ( Çevrimiçi) https://ssrn.com/abstract=918531 E.T. 28.12.2021.
• BİLGE, Necip, Cezai Şart, Y. 1958, Ahmet Esat Arsebük’e Armağan, AHFY, (Çevrimiçi)https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/9142/arma%C4%9Fan.pdf?sequence=1&isAllowed=y E.T. 01.12.2021.
• CAN, Hacı/ TOKER, Ali Gümrah, Milletlerarası Özel Hukuk (Ders Notları), Adalet Yayınevi, Ankara, 2015.
• ÇINAR, Ömer, Türk Borçlar Kanunu ve Alman Medeni Kanunu’na Göre Cezai Şartın İndirilmesi, İTÜSBD, Y. 2009, Cilt 8, Sayı 16, Çevrimiçi) http://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423904956.pdf E.T. 20.12.2021.
• ELDRIDGE, John, The New Law of Penalties: Mapping the Terrain, JoBL, Sydney Law School Research Paper, Y. 2018, C. 8, S. 18/56 (Çevrimiçi) https://ssrn.com/abstract=3251706 E.T. 20.01.2022.
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 20. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• GÖKSOY, Yaşar Can, Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Etme Yükümlülüğü (TTK M. 18) Bağlamında Covid-19 Pandemisinin Tacirlerin Sözleşmeden Doğan Yükümlülükleri Üzerindeki Etkileri, YHD, Y. 2020, C. 2, S. 2, (Çevrimiçi) https://dergipark.org.tr/en/pub/yhd/issue/57555/817135 , E.T.18.01.2022.
• HALSON, Roger/ Liu, Qiao, Agreed Damages, the Penalty Rule, and Unfair Terms: An Anglo-Australian and Chinese Comparison, TCJoCL, Y. 2019, C. 7, S.1, (Çevrimiçi) https://doi.org/10.1093/cjcl/cxz003 E.T. 15.12.2021.
• KARAGÖZ, Veli, Işverenin Tacir Olması Durumunda Cezai Şartin Indirilmesi, EÜHFD,Y. 2014, C. 18, S. 3–4 (Çevrimiçi) https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1834465 E.T. 18.01.2022.
• KIRKBEŞOĞLU, Nagehan, Türk Özel Hukukunda Kısmi Hükümsüzlük, Doktora Tezi, İstanbul, 2010, (Çevrimiçi) http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/47148.pdf E.T. 10.02.2022.
• KOCAAĞA, Köksal, Ceza Koşulu (Sözleşme Cezası), 2. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• KOLLER, Alfred, Konventionalstrafe für Bauverzögerungen (Verspätungsstrafe), In Bau- und Bauprozessrecht: ausgewählte Fragen. St. Gallen : Vereinigung für Baurecht, 1996, (Çevrimiçi) http://alfredkoller.ch/sites/default/files/2017-11/Konventionalstrafe_fuer_Bauverzoegerungen.pdf E.T. 28.12.2021.
• NOMER, Haluk, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 15. Basım, Beta Basım Yayın, İstanbul, 2017.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler CİLT II, 10. Basım, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2013.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ ÖZ, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler CİLT II, 15. Basım, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2020.
• RIZA, Ayhan/ HAYRETTİN, Çağlar/ ÖZDAMAR,Mehmet, Ticari İşletme Hukuku Genel Esaslar, 14. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• REBMANN, Kurt, Saecker Franz-Jürgen, Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, C.H.Beck’sche Verlagsbuchhandlung, München, 1979.
• SCHELHAAS, Harriet N., Concluding Comparative Remarks in Relation to UK Supreme Court Cases on Penalty Clauses, ERoPL, Y.2017, C.25, S.1, (Çevrimiçi) https://repub.eur.nl/pub/106671/Repub_106671.pdf E.T. 18.01.2022.
• SCHOCH, Walter, Begriff, Anwendung und Sicherung der Konventionalstrafe nach Schweizerichem Recht, Staempfli & Cie., Bern, 1935.
• SİPAHİ, Tolgahan, Ceza Koşulunun İndirilmesi, İstanbul, 2020. (Çevrimiçi) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=wf-FPgY-5qjHEzEoOgvMs_Z2dsHE4pPkzkBYFwGL-Prj-rPmyLyJvWM9hVO7IOdn E.T.18.02.2022.
• STAGL, Jakob Fortunat, Vertragsstrafe und Pauschalierter Schadensersatz im Deutschen Recht, SUBJ, Y. 2014, S. 2, (Çevrimiçi) https://heinonline.org/HOL/P?h=hein.journals/stubabe2014&i=284 E.T.29.01.2022.
• PELLANDA, Roth Katja, Obligationenrecht Handkommentar zum Schweizer Privatrecht Obligationenrecht - Allgemeine Bestimmungen , Art. 1-183 OR, Hrsg. Andreas FURRER/Anton K. SCHNYDER, 3. Basım, 2016 (SwissLex).
• ROWAN, Solene, The Legitimate Interest In Performance In The Law On Penalties, CUJ, Y. 2019, C. 78, S. 1, (Çevrimiçi) https://doi.org/10.1017/S0008197318000958 E.T. 20.01.2022.
• TEKİNAY, Selahattin Sulhi/ AKMAN, Sermet/ BURCUOĞLU, Haluk/ ALTOP, Atilla, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt I, 5. Basım, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1985.
• TEKİNAY Sulhi/ AKMAN Sermet/ BURCUOĞLU Haluk/ ALTOP Atilla, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993.
• TUNÇOMAĞ, Kenan, Türk Hukukunda Cezai Şart, Baha Yayınları, İstanbul, 1963.
• VITKUS, Simas, Penalty Clauses Within Different Legal Systems, STICS, Y. 2013, S. 1, (Çevrimiçi) http://stics.mruni.eu/wp-content/uploads/2013/06/153-162.pdf, E.T. 29.01.2022.
• VOGEL, Dominic, Vertragliche Pflichten des professionellen Mannschaftssportlers und Sanktionierung von Vertragsverletzungen durch Konventionalstrafe oder disziplinarische Versetzung, Schulthess Verlag, Zürich, 2018 (SwissLex).