Bağlılık Kuralı Kapsamında Nitelikli Hallerin Suç Ortaklarına Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 573 - 608, 30.09.2023

Ali Pehlivan

https://doi.org/10.58733/imhfd.1358039

Öz

Suçların çok büyük bir kısmı tek kişi tarafından işlenebilir. Bununla birlikte fail tarafından işlenen suça başka kişilerin de maddi veya manevi katkıda bulunması mümkündür. İşte böylesi bir durumda iştirak hükümleri gündeme gelir. İştirak hükümleri sayesinde, failin fiiline katkıda bulunan suç ortaklarının katkısı, suç tanımında gösterilen fiilin gerçekleştirilmesi niteliğinde olmasa da cezalandırılabilmektedir. Bu nedenle iştirak hükümlerinin gündeme gelebilmesi için failin kasten ve hukuka aykırı bir fiili işlemesi gerekir. Suç niteliğindeki bu fiil, suç ortaklarının sorumluluğunun dayanağını oluşturmaktadır. Suç ortaklarının, failin fiiline bağlı olarak cezalandırılmasını sağlayan kurala bağlılık kuralı denilmektedir. Ancak fail veya suç ortaklarının herhangi birisiyle ilgili kusuru kaldıran veya azaltan bir neden; kendisinde bu neden bulunan kişiyle sınırlı bir etki yaratacak, diğerlerinin sorumluluğunu etkilemeyecektir. Bağlılık kuralı, TCK m.40’ta açıkça düzenlenmiş ve koşulları gösterilmiştir. Kanun koyucu tarafından bağlılık kuralının açıkça düzenlendiği gerekçesiyle suçun temel şeklini değiştirmemekle birlikte, cezayı ağırlaştıran veya hafifleten kişisel nitelikli hal ve nesnel (maddi) nitelikli hal ayrımına yer verilmemiştir. Bu ayrıma yer verilmemesine bağlı olarak kişisel ve nesnel nitelikli hallerin suç ortaklarına etkisine dair bir düzenleme de yapılmamıştır. Bu durum, özellikle kasten öldürme suçlarında fail veya suç ortaklarında bulunan kişisel ağırlaştırıcı hallerin diğer suç ortaklarına etkisine ilişkin öğretide ve uygulamada görüş ayrılıklarına yol açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Suça iştirak, fail, suç ortağı, bağlılık kuralı, nitelikli haller, nitelikli hallerin suç ortaklarına etkisi

THE EFFECT OF QUALIFIED CASES ON ACCOMPLICES WITHIN THE SCOPE OF THE DEPENDENCY RULE

Öz

A very large portion of offences may be committed by singular persons. However, it is possible that other persons contribute morally or materially to the offence committed by the offender. It is in these cases that involvement provisions come into consideration. By means of these involvement provisions, the contribution of the persons who participated in an offence may be sentenced to a penalty even though the said participation does not qualify as the commitment of an act shown in the definition of an offence. Therefore, in order for involvement provisions to come into consideration, the offender must have intentionally committed an unlawful act. This act, which constitutes an offence, forms the basis of the responsibility of parties to the offence. The rule that ensures an imposition of penalty on joint offenders depending on the act of the offender is called the dependency rule. However, any reason that eliminates or reduces a fault related to the offender or any of the accomplices will have an effect limited to the person who possesses this reason and will not affect the responsibility of others. The dependency rule is regulated explicitly in article 40 of Turkish Penal Code and its conditions have been stated. A distinction has not been made between personal qualified versions of an offence and objective (material) qualified versions of an offence which aggravate or mitigate a penalty although this does not alter the basic version of an offence as the dependency rule is explicitly regulated by the lawmaker. Since no distinction as such has been made, there is no regulation in regard to the effect of individual and objective qualified versions on accomplices. This results in differences of opinion both in doctrine and application in regard to individual aggravating conditions found in the offender accomplices especially in intentional homicide.

Anahtar Kelimeler

Complicity, principal, accomplice, dependency rule, qualified versions of offences, effect of qualified versions of offences on accomplices

Kaynakça

• AYDIN, Devrim, Türk Ceza Hukukunda Suça İştirak, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009.
• AKBULUT, Berrin, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 9. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022 (AKBULUT, Genel Hükümler).
• AKBULUT, Berrin, “Bağlılık Kuralı”, GÜHFD, Y.2010, C.XIV, S.1, s. 167-214 (AKBULUT, Bağlılık Kuralı).
• ARTUK, M. Emin/GÖKCEN, Ahmet/ALŞAHİN, M. Emin/ÇAKIR, Kerim, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 16. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• BALCI, Meral, Ceza Hukukunda Bağlılık Kuralı Kapsamında Azmettirme, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• BAŞ, Eylem, Ceza Hukukunda Fail ve Mağdur, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• CANOĞLU, Veysel Candan, Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide/ÇAKMUT, Özlem, Türk Ceza Hukukuna Giriş, 11. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 2020 (CENTEL/ZAFER/ÇAKMUT, Giriş).
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide/ÇAKMUT, Özlem, Gerekçeli-Karşılaştırmalı-Tablolu Yeni Türk Ceza Kanunu Ceza Muhakemesi Kanunu Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ve İlgili Mevzuat, 4. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 2005 (CENTEL/ZAFER/ÇAKMUT, Mevzuat).
• ÇAKIR, Kerim, Suça İştirakte Müşterek Faillik, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• ÇELEN, Ömer, Bir İştirak Şekli Olarak Yardım Etme (Aslî Fail–Yardım Eden Ayrımı), 1. Baskı, Adalet Yayınevi, 2020.
• DEMİRBAŞ, Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 17. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2022.
• DEMİREL, Muhammed, Suça İştirakte Bağlılık Kuralı, 1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 20. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003.
• DÖNMEZER, Sulhi/ERMAN, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku Genel Kısım Cilt:II, 11. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 1997.
• EKİCİ ŞAHİN, Meral, “İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Suça Etki Eden Nedenlerin Şeriklere Sirayeti”, AÜHFD, Y.2015, C.64, S.3, s. 637-686.
• ERDEM, Mustafa Ruhan, “Organize Yapı İçerisinde Otoriter İlişkilerden Kaynaklanan Egemenliğe Dayalı Dolaylı Faillik Kurumu ve TCK m.220/5”, CHKD, Y.2014, C.2, S.1-2, s. 11-30.
• EVİK, Vesile Sonay, Suça İştirakte Yardım Edenin Ceza Sorumluluğu, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2011 (EVİK, Yardım Eden).
• EVİK, Vesile Sonay, “Suça İştirakte Suça Etki Eden Nedenlerin Sirayeti Sorunu”, YÜHFD, Özel Sayı: Prof. Dr. Duygun Yarsuvat’a Armağan, Y.2012, Cilt:IX, Sayı:2, s. 287-300 (EVİK, Sirayet Sorunu).
• EVİK, Vesile Sonay, “Suça Etki Eden Nedenler”, MÜHFD, Y.2007, C.6, S.2, s. 119-133 (EVİK, Etki Eden Nedenler).
• HAFIZOĞULLARI, Zeki/ÖZEN, Muharrem, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı, U-S-A Yayıncılık, Ankara, 2010.
• HAKERİ, Hakan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 28. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2023.
• İÇEL, Kayıhan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 7. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 2023.
• İNCİ, Z. Özen, “Objektif Bir Sorumluluk Hali Olan Türk Ceza Kanunu’nun 220/5’inci Maddesi’nin Anayasa’ya Aykırılığı”, İBD, Y.2014, C.79, S.1, 10-33.
• JESCHECK, Hans-Heinrich/SİEBER, Ulrich, Alman Ceza Hukukuna Giriş, Kusur İlkesi, Ceza Hukukunun Sınırları, Tercüme Eden: Feridun YENİSEY, 2. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 2007.
• KARAKEHYA, Hakan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• KAYMAZ, Seydi, “5237 Sayılı Türk Ceza Kanununa Göre İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Nitelikli Hallerin Diğer Suç Ortaklarına Geçişi Sorunu”, AHBVHFD, Y.2021, Cilt:16, Sayı:2, s. 117-167.
• KEÇELİOĞLU, Elvan, “Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Sebeplerle Hukuka Uygunluk Sebepleri Arasındaki Ayrımın TCK’nın Uygulanması Bakımından Pratik Sonuçları”, TBBD, Y.2010, S.87, s. 299-321.
• KOCA, Mahmut/ÜZÜLMEZ, İlhan, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 15. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• MAHMUTOĞLU, Fatih S. “Kusurluluk Prensibi Açısından Azmettirenin Ceza Sorumluluğu”, İÜHFM, Y.2005, C.LXIII, S.1-2, s. 57-112.
• MAHMUTOĞLU, Fatih Selami/KARADENİZ, Serra, Türk Ceza Kanunu Genel Hükümler Şerhi, 2. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2021.
• MERAKLI, Serkan, Ceza Hukukunda Kusur, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020. ÖNDER, Ayhan, Ceza Hukuku Dersleri, 1. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1992.
• ÖNOK, R. Murat, Yapısal Suçlarda Failin Tespiti, Müşterek Suç Girişimi (Joint Criminal Enterprise) ve Örgütsel Hakimiyete Dayalı Dolaylı Faillik Doktrinleri, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• ÖZBEK, Veli Özer/DOĞAN, Koray/BACAKSIZ, Pınar, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 13. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ÖZEN, Mustafa, Öğreti ve Uygulama Işığında Ceza Hukuku Genel Hükümler, 6. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• ÖZGENÇ, İzzet, Suça İştirakin Hukuki Esası ve Faillik, 1. Baskı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hukuk Müşavirliği Yayını, İstanbul, 1996 (ÖZGENÇ, Suça İştirak).
• ÖZGENÇ İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 18. Bası, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022 (ÖZGENÇ, Genel Hükümler).
• ÖZGENÇ, İzzet, “Failliğin Üçüncü Bir Görünüş Şekli Olarak Müşterek Faillik”, SÜHFD, Y.1994, C.4, S.1-2, 159-190 (ÖZGENÇ, Müşterek Faillik).
• ÖZTÜRK, Bahri/ERDEM, Mustafa Ruhan, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, 22. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ÖZYÜKSEL, Özgün, Türk Ceza Hukukunda Dolaylı Faillik, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• SANCAR, Türkan Yalçın, Çok Failli Suçlar, 1. Baskı, Ankara, 1998.
• SINAR, Hasan, “Türk Ceza Hukukunda Dolaylı Faillik”, CHD, Y.2011, C.6, S.15, Nisan 2011, s. 59-86.
• SOYASLAN, Doğan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 10. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022.
• SARIGÜL, Ali Tanju, Suça İştirak, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• SAVAŞÇI TEMİZ, Bilgehan, “İştirak Hükümleri Açısından Bağlılık Kuralı”, AÜHFD, Y.2016, C.65, S.4, s. 2487-2512.
• TANER, M. Tahir, Ceza Hukuku Umumi Kısım, 3. Baskı, İstanbul Üniversitesi Yayımları, İstanbul, 1953.
• TAŞKIN KAPUSUZOĞLU, Beril, Suça İştirakte Bağlılık Kuralı, 1. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• TEZCAN, Durmuş/ERDEM, Mustafa Ruhan/ÖNOK, Murat, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, 19. Baskı, Ankara, 2021.
• TOSUN, Öztekin, Suç Hukuku El Kitabı, 2. Baskı, Ar Basım Yayım, İstanbul, 1982.
• ÜNVER, Yener, “Ceza Hukukunda Objektif Sorumluluk”, Ceza Hukuku Günleri 70. Yılında Türk Ceza Kanunu -Genel Hükümler- (26-27 Mart 1997-İstanbul), 1. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 1998, s. 109-195.
• YILMAZ, Zahit, Türk Ceza Hukukunda İştirakin Bir Türü Olarak Dolaylı Faillik, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• ZAFER, Hamide, “Türk Ceza Hukukunda Kusur Kavramı-Normatif Teorinin Öne Çıkışı-Ceza Hukuku ile Ceza Muhakemesi Hukukunun Ayrılmazlığı”, MÜHFD, Y.2009, C.8, S.2, s. 151-194.
• ZAFER, Hamide, Ceza Hukuku Genel Hükümler TCK m.1-75, 8. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 2021.