HEKİMLERİN HUKUKİ SORUMLULUĞU BAKIMINDAN DEFANSİF TIP UYGULAMALARI

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 73 - 108, 21.03.2024

Gözde Çağlayan Aygün , Refia Tayyibe Önder

https://doi.org/10.58733/imhfd.1451574

Öz

Tıbbi malpraktis olarak adlandırılan hatalı tıbbi uygulamalar, hasta ile hekim arasındaki ilişkinin her aşamasında söz konusu olabilmektedir. Komplikasyonlar ise hekimden bağımsız olarak ortaya çıkmakta olup hekimin sorumluluğunu doğurmamaktadır. Hekimler hukuki sorumluluktan kaçınmak için defansif tutumlar sergileyebilmektedirler. Defansif tıp uygulamaları olarak nitelendirilen bu tutumlar, pozitif ve negatif defansif tıp olmak üzere iki farklı şekilde ortaya çıkabilmektedir. Pozitif defansif tıp, gereğinden fazla ve bazen de faydasız tıbbi prosedürler uygulama şeklinde kendini gösterir. Riskli görülen hastalardan kaçınma yönündeki davranışlar ise negatif defansif tıbbı oluşturmaktadır. Hekimleri defansif tıp uygulamalarına başvurmaya iten çeşitli sebepler vardır. Bu sebeplerin başında en çok davaya taraf olma korkusu, bilgi ve beceriden yoksun olduğunu düşünme gibi sebepler gelmektedir. Dolayısıyla hekimlerin sergilediği gerek pozitif gerekse negatif defansif davranışlar hem ülke ekonomisi hem sağlık hizmetleri bakımından bazı tehdit ve tehlikeler yaratmaktadır. Defansif tutumlar sergileyerek hukuki sorumluluktan kurtulmak isteyen hekimler, aslında davranışları nedeniyle daha ağır hukuki ve cezai sorumlulukla karşı karşıya kalmaktadırlar. Hekimlerin kendilerini korumak amacıyla geliştirdikleri ama maalesef onları daha büyük sorumluluğa iten defansif davranışların ortadan kaldırılarak hem hastaların hem de hekimlerin kendilerini güvende hissetmelerinin sağlanması gerekmektedir. Böylelikle sağlık hizmetlerinin de güvenli ve doğru sunulmasına zemin hazırlanacaktır. Çalışmamızda önce malpraktis ve defansif tıp kavramı açıklanmakta; daha sonra ise defansif davranışlarının ne şekilde ortaya çıktığı, elde edilen veriler ışığında değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hasta, Hekim, Tıbbi Malpraktis, Hekimin Hukuki Sorumluluğu, Defansif Tıp

Defensive Medicine Practices in Terms of the Legal Responsibility of Physicians

Öz

Faulty medical practices, called medical malpractice, can occur at every stage of the patient and physician relationship. Complications occur independently of the physician and do not result in the physician‟s responsibility. Physicians may exhibit defensive attitudes to avoid legal liability. These attitudes, described as defensive medicine practices, can occur in two different ways: positive and negative defensive medicine. Positive defensive medicine manifests itself in performing excessive and sometimes useless medical procedures. Behaviors aimed at avoiding patients deemed at risk constitute negative defensive medicine. Various reasons push physicians to resort to defensive medicine practices. The most common reasons for this are fear of being a party to a lawsuit and thinking that one lacks knowledge and skills. Therefore, both positive and negative defensive behaviors exhibited by physicians create threats and dangers in the country‟s economy and health services. Physicians who want to avoid legal liability by exhibiting defensive attitudes face heavier legal and criminal liability due to their behavior. It is necessary to ensure that patients and physicians feel safe by eliminating the defensive behaviors that physicians develop to protect themselves, but unfortunately, push them to greater responsibility. In this way, the basis will be laid for the safe and accurate provision of health services. In our study, the concept of malpractice and defensive medicine is first explained; Then, how their defensive behavior occurs is evaluated in the light of the data obtained.

Anahtar Kelimeler

Patient, Physician, Medical Malpractice, Legal Liability of Physician, Defensive Medicine

Kaynakça

• ADIR, Esra Kıraç, Ağır Bedensel Zarar Görenin Yakınlarının Manevi Tazminat Talebi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• AKINCI, Seda B./SARICAOĞLU, Fatma/ERDEN, İ. Aydın/KÖSEOĞLU, Ayhan/AYPAR, Ülkü, “Anesteziyologlarda Defansif Tıp Uygulamalarının Araştırılması” Anestezi Dergisi, Y. 2013, C. 21, S. 3, s. 151-156.
• AKİPEK ÖCAL, Şebnem “Hasta Ile Hekim Arasında Kurulan Sözleşmeler Bakımından Tüketicinin Korunması” 4. Tüketici Hukuku Kongresi Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları, Ed. Hakan TOKBAŞ, Fehim ÜÇIŞIK, Bilge Yayınevi, Ankara, 2015.
• AKKANAT, Neslihan Zekiye, “Tıp Etiği Bağlamında Defansif Tıp Uygulamaları” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, 2017.
• AKTAŞ İNCEL, Hatice Nur, Tıbbi Malpraktiste Sorumluluk ve Komplikasyon, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022.
• AKYILDIZ, Sunay/ HAKERİ, Hakan/ÇELİK, Faik /SOMER, Pervin, Tıp Hukuku Atölyesi-I, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013.
• AKYILDIZ, Sunay/ÖZKAN, Hasan, Hasta-Hekim Hakları ve Davaları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.
• ALTINDİŞ, Mustafa, “Tıbbi Etik Malpraktis ve Defansif Tıp” Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, Y. 2014, S. 31, s. 86-91.
• ALTINDİŞ, Selma/COŞAR, Esra/ATASOY, Ali Rıza/AKBABA, Beyza/ŞİMŞİR, İsmail/ÖZ, Semra, “Sağlık Uygulamalarında Defansif Tıp” Balıkesir Medical Journal, Y. 2019, C. 3, S. 1, s. 12-19.
• ARSLAN, Firdevs, “Hekimin Sorumluluğunun Belirlenmesi Bakımından Hekim İle Hasta Arasındaki İlişkinin Hukuki Mahiyeti”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Y. 2020, C. 26, S. 1, s. 400-422.
• ATICI, Elif, “Hasta Hekim İlişkisini Etkileyen Unsurlar” Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Y. 2007, C. 33, S. 2, s. 91-96.
• AYAN, Mehmet, Tıbbi Müdahalelerden Doğan Hukuki Sorumluluk, Kazancı Kitap, Ankara, 1991.
• AYDAŞ, Selma, “Hekimlerde Malpraktis Kaynaklı Defansif Tıp Davranışları” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2014.
• AYKIN, Aykut Cemil/ÇINARLI, Serken, Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• AYNACI, Yusuf, “Hekimlerde Defansif (Çekinik) Tıp Uygulamalarının Araştırılması” (Tıpta Uzmanlık Tezi) Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi, Konya, 2008.
• AVCI, Keziban/ AKTAN, Tolga, “Bir Sistem Sorunu Olarak Tıbbi Hatalar ve Hasta Güvenliği” Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Y. 2015, C. 5, S. 2, s. 48-54.
• BADUR, Emel, Tıbbi Müdahaleye Rızanın Özellik Gösterdiği Haller, SeçkinYayıncılık, Ankara, 2017.
• BALSEVEN ODABAŞI, Aysun/TÜMER, Ali Rıza, “Çekinik (Defansif) Hekimlik; Yeni Türk Ceza Kanunu’nun Uygulanma Aşamasında Toplumu Bekleyen Tehlike” Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, Y. 2006, C. 15, S. 4, s.55-59.
• BANAZ, Merve/ YALÇIN BALÇIK, Pınar, “Hekimlerin Defansif Tıp Tutumlarının İncelenmesi” Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, Y. 2022, C. 25, S. 3, s. 501-516.
• BARLIOĞLU, Hüseyin Cem, Defansif Tıp Unsuru Olarak Tıbbi Malpraktis, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• BAŞARA, Gamze Turan, Kişiliğin İhlalinden Kaynaklanan Maddi ve Manevi Tazminat İle Haksız Kazancın İadesi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2018.
• BAŞER, Aysel/ BAŞER KOLCU, Mukadder İnci/KOLCU, Giray/GÖK BALCI, Umut, “Defansif Tıp Uygulamaları Tutum Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlilik ve Güvenilirliği Ön Çalışma” Tepecik Eğitim Hastanesi Dergisi, Y. 2014, C. 24, S. 2, s. 16-24.
• BAYRAKTAR, Köksal, Hekimin Tedavi Nedeniyle Cezai Sorumluluğu, Sermet Matbaası, İstanbul, 1972.
• BİÇEN, Emin, “Tıpta Uzmanlık Öğrencilerinin Defansif Tıp Konusundaki Tutumlarının Araştırılması” (Tıpta Uzmanlık Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi, İzmir, 2018.
• CAN, İsmail Özgür/ ÖZKARA, Erdem/ CAN, Muhammed, “Yargıtay’da Karara Bağlanan Tıbbi Uygulama Hatası Dosyalarının Değerlendirilmesi” Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Faküktesi Dergisi, Y. 2011, C. 25, S. 2, s. 69-76.
• Ercevahir, Mine, “Özel Hastaneye Kabul Sözleşmesi” İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2022, C. 7, S. 13, s. 449-491.
• ÇATAK IRIZ, Betül, Sağlık Hizmetlerinden Kaynaklanan Zararlardan Dolayı İdarenin Sorumluluğu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011.
• ÇINARLI, İnci/ YÜCEL, Halime, “Sağlık İletişiminin Bakış Açısı İle Türkiye’de Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet” Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi Özel Sayı, Y. 2013, S. 3, s. 31-52.
• DEMİR, Mehmet, “Hekimin Sözleşmeden Doğan Sorumluluğu” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2008, C. 57, S. 3, s. 225-252.
• DEMİR, Mehmet, Hekim ve Hastane Yönünden Tıbbi Sorumluluk Hukuku, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• DEMİR, Mehmet, Tıbbi Sorumluluk Hukuku, 2. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara 2020.
• DEMİR, Mehmet/KİRKİT, Ecem, “Komplikasyon Malpraktis Ayrımının Tıbbi Özel Hukuk Sorumluluğuna Etkisi” Çukurova Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Y. 2022, S. 1, s. 58-91.
• DUYSAK, Merve, “Hekimin Tıbbi Uygulama Hatalarından Doğan Cezai Sorumluluğu” Hukuk Gündemi Dergisi, Y. 2009, C. 3, S. 5, s. 25-38.
• ERDOĞAN, İhsan, “Satıcının Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Karşısında Tekeffül Borcu” Türk Hukuk Enstitüsü Dergisi, Y. 1996, C. 1, S. 2, s. 12-18.
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• ERSOY, Yüksel, “Tıbbi Hatanın Hukuki ve Cezai Sonuçları” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y. 2004, S. 53, s. 161-189.
• EŞGÜNOĞLU SAĞIR, Deniz, “Defansif Tıp Uygulamaları İle İhlal Edilen Hasta Haklarının Tıbbi Etik İlkeler Bağlamında Değerlendirilmesi” Terazi Hukuk Dergisi, Y. 2018, C. 13, S. 141, s. 31-38.
• FİDAN, Nurten, “Hekimin Tıbbi Müdahaleleri Nedeniyle Sorumluluğu” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y. 2012, C. 1, S. 3, s. 349-362.
• GÖCEN, Ömer, “Araştırma Görevlisi Hekimlerin Defansif Tıp Uygulamaları Hakkındaki Bilgi ve Tutumları İşe Bağlı Gerginlik ve Tükenmişlik Düzeyleri” (Tıpta Uzmanlık Tezi) Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi, Diyarbakır, 2017.
• GÖKCAN, Hasan Tahsin, Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2013.
• GÜLCEMAL, Emrah/ KEKLİK, Belma, “Hastaların Hekimlere Duydukları Güveni Etkileyen Faktörlerin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma Isparta İli Örneği” Mehmet Akif Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 2016, C. 8, S. 14, s. 64-87.
• GÜNDAY, Rezzan, Tıbbi Müdahale ve Tedavide Malpraktisten Doğan Hukuki Sorumluluk, Adalet Yayınevi, Ankara, 2012.
• HAKERİ, Hakan, “Tıp Hukukunda Malpraktis-Komplikasyon Ayrımı” Toraks Cerrahi Bülteni, Y. 2014, C. 5, S. 1, s. 22-28.
• HAKERİ, Hakan, Tıp Hukuku, 17. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• HANCI, İsmail Hamit, Malpraktis Tıbbi Girişimler Nedeniyle Hekimin Ceza ve Tazminat Sorumluluğu, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006.
• HIZAL ARSLAN, Sevinç, “Tıbbi Müdahalelerde Olası Kast ve Bilinçli Taksirin Ayırımı” Ceza Hukuku Dergisi, Y. 2012, S. 18, s. 225-256.
• IŞIK, Oğuz / AKBOLAT, Mahmut / ÇETİN, Mehmet / ÇİMEN, Mesut, “Hemşirelerin Bakış Açısıyla Tıbbi Hataların Değerlendirilmesi” TAF Preventive Medicine Bulletin, Y. 2012, C. 11, S. 5, s. 421-430.
• İNAL, Hamdi Tamer, Borca Aykırılık Dönme ve Fesih, 7. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• KAYA, Kenan/KÖKEN TOK, Özgenur, “Sağlıkta Şiddetin Bir Başka Yüzü: Medya Etkisi” Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Y. 2021, C. 18, S. 2, s. 217-220.
• KICALIOĞLU, Mustafa, Doktorların ve Hastanelerin Tıbbi Müdahaleden Kaynaklan Hukuki Sorumlulukları, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011.
• KILIÇ GÜNEŞ, Bahu, Hekimin Hukuki Sorumluluğu, Legal Kitabevi, İstanbul, 2016.
• KILIÇARSLAN, Menekşe/NARCI, Muhammed Talha, “Hekimlerin Defansif Tıp Farkındalık Düzeylerinin, Pozitif ve Negatif Defansif Tıp Tutumlarına Etkilerinin Görev Yaptıkları İşletmelerde İsraf Faktörü ve Hekim Tutumları Açısından İncelenmesi” Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Y. 2022, S. 33, s. 184-191.
• KILIÇOĞLU, Mustafa, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Uyarlı Tazminat Hukuku, 4. Baskı, Bilge Yayınevi, Ankara, 2014.
• KIRCA, Çiğdem, Bilgi Vermeden Dolayı Üçüncü Kişiye Karşı Sorumluluk, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2004.
• KİRKİT, Ecem, Tıbbi Müdahalenin Hukuka Uygunluğu, Adalet Yayınları, Ankara 2016.
• KORU, Onur, “Tıbbi Müdahalenin Hukuka Uygunluğu: Endikasyon Şartı” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2021, C. 12, S. 2, s.491-500.
• MANSUR, Fatma/ CEYLAN, Ömer, “Defansif Tıp ve Defansif Tıp Konusunda Yapılan Akademik Çalışmalar Üzerine Bir Derleme” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y. 2021, C. 23, S. 3, s. 721-744.
• OĞUZ, N. Yasemin, “Klinik Uygulamada Hekim Hasta İlişkisi” Türkiye Klinikleri Dergisi, Y. 1995, C. 2, S. 3, s. 59-65.
• OVALI, Fahri, “Hasta Güvenliği Yaklaşımları” Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, Y. 2010, C. 1, S. 1, s. 33-43.
• ÖRNEK BÜKEN, Nüket/BÜKEN, Erhan, “Tıbbi Malpraktis Konusunda Tartışmalar” Türkiye Klinikleri Tıp Etiği Hukuk Tarih Dergisi, Y. 2003, C. 11, S. 2, s. 140-147.
• ÖZATA, Musa/ÖZER, Kubilay/AKKOCA, Yusuf, “Konya İl Merkezinde Çalışan Hekimlerde Defansif-Çekinik Tıp Uygulamalarının Araştırılması” Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Y. 2018, C. 7, S. 1, s. 132-139.
• ÖZCAN, Zeynep/ÖZCANOĞLU, Ayşe Betül, “Yargıtay İçtihatları Işığında Malpraktis Komplikasyon Ayrımına Bağlı İspat Sorunları” Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Y. 2020, C. 8, S. 16, s. 289-315.
• ÖZÇETİN, Selvi/BALABAN, Murat, Sağlık Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2015.
• ÖZDEMİR, Hayrünnisa, “Hekimin Hukuki Sorumluluğu” Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2016, C. 11, S. 1, s. 33-81 (Sorumluluk).
• ÖZDEMİR, Hayrünnisa, Özel Hukukta Teşhis ve Tedavi Sözleşmesi, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2004 (Teşhis ve tedavi).
• ÖZER, Özlem/ TAŞTAN, Kenan/ SET, Turan/ ÇAYIR, Yasemin/ŞENER, Mustafa, “Tıbbi Hatalı Uygulamalar Malpractise” Dicle Tıp Dergisi, Y. 2015, C. 42, S. 3, s. 394-397.
• ÖZTÜRK, Mustafa, Taksirden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk, Kazancı Hukuk Yayınevi, İstanbul, 1995.
• PAKİŞ, Işıl, “Tıbbi Uygulama Hatalarında Bilirkişilik” Adli Bilimler Dergisi, Y. 2014, C. 13, S. 3, s. 51-59.
• PETEK, Hasan, “Tıbbi Müdahalelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un Uygulanması” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2013, C. 15, s. 969-1017.
• PİROL, Mahfure, “Hekimlerin Karar Verme Algılarının Defansif Tıp Tutumları Üzerine Etkisinin Araştırılması” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2018.
• POLAT, Oğuz, Tıbbi Uygulama Hataları, Seçkin Yayınları, Ankara, 2005.
• POLAT, Oğuz/PAKİŞ, Işıl, “Tıbbi Uygulama Hatalarında Hekim Sorumluluğu” Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Y. 2011, C. 2, S. 3, s. 119-125.
• SAVAŞ, Halide, Yargıya Yansıyan Tıbbi Müdahale Hataları Tıbbi Malpraktis Tıbbi Davaların Seyri ve Sonuçları, Seçkin Yayıncılık, 3. Baskı, Ankara, 2013.
• SEÇER, Öz, “Hekimin Hukuki Sorumluluğu” Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2013, C. 12, S. 1, s. 107-148.
• SELÇUK, Mehmet, “Çekinik (Defansif) Tıp” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İzmir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2015.
• SEZER KARA, Kübra, “Edirne’deki Birinci Basamak Hekimlerin Defansif Tıp Uygulamaları Hakkında Bilgi ve Tutumları ve Bunun Klinik Pratiklere Etkisi” (Tıpta Uzmanlık Tezi) Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Edirne, 2020.
• ŞAHİN, Büşra/ALCALI, Özgü, “Defansif Tıp Kavramı ve Defansif Tıbbi Uygulamaların Hekimin Hukuki Sorumluluğu Kapsamında Değerlendirilmesi” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y. 2020, C. 11, S. 41, s. 483-510.
• ŞATIR, Nejdet, Emsal Kararlar Işığında Kamu ve Özel Hastanelerde Çalışan Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu Yargıtay-Danıştay İçtihadları, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2015.
• ŞENOCAK, Zarife, Özel Hukukta Hekimin Sorumluluğu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No:529, Ankara, 1998.
• TACİR, Hamide, Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• TEKBEN, Tuğçe, “Hekim ile Hasta İlişkisinin Vekalet Sözleşmesi Hükümleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi” Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y. 2001, C. 8, S. 2, Özel Sayı: Prof. Dr. Erhan Adal’a Armağan, s. 859-906.
• TORAMAN, Aynur/ÇARIKÇI, İlker Hüseyin, “Defansif Tıbbın Nedenlerinin Hekim Gözüyle Değerlendirilmesi” Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Y. 2019, C. 10, S. 23, s. 40-51.
• TUĞCU, Harun/ YORULMAZ, Coşkun/KOÇ, Sermet, “Hekim Sorumluluğu ve Tıbbi Malpraktis” Klinik Gelişim Dergisi, Y. 2009, S. 22, s. 6-10.
• TUNÇER, Polat, Sağlık Hukuku Temel Bilgileri, 4. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• TUTUMLU, Mehmet Akif, Tüketici Yargılaması Hukuku, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019 s.141 (Yargılama).
• TUTUMLU, Mehmet Akif, “Kamu ve Özel Hastanelere Karşı Açılan Tazminat Davalarında Görevli Mahkeme” Terazi Hukuk Dergisi, Y. 2016, C. 11, S. 9, s. 286-290 (Tazminat).
• TÜRE, M. Gökhan/TÜRE, Oğuzhan, “Hekimin Hizmetten Çekilme Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y. 2017, S. 131, s. 295-346.
• TÜRKMEN, Ali, Hasta ve Hekim Hukuku, Adalet Yayınları, Ankara, 2013.
• TÜZÜNER, Özlem/ DUYMUŞ, Erkam Talat, “Yargıtay Kararları Işığında Hemşirenin Hukuki Sorumluluğu” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y. 2021, C. 2021, S. 157, s. 407-444.
• ÜNAL, Özgün, “Defansif Tip Uygulamaları Öncülleri ve Sonuçları” (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü, Sakarya, 2020.
• ÜNAL, Özgün/ DURMUŞ, Ayhan/YILDIZ, Zehra Betül, “Hasta Hekim İletişiminin Hastanın Şikâyet Etme Niyetine Etkisi” Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, Y. 2021, C. 7, S. 3, s. 680-694.
• ÜNDER, Yıldız Ertuğ, “Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet Olgusu” İstanbul Barosu Sağlık Hukuku Makaleleri-II, İstanbul Barosu Yayınları Genel Yayın Sıra No:208, İstanbul, 2012, s. 265-275.
• ÜNVER, Yener, “Doktorların Malpraktis Nedeniyle Ceza Hukuku Sorumluluğu ve Malpraktis- Komplikasyon Ayırımı” Tıbbi Müdahaleden Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk Sempozyumu Mersin 16-17 Ocak 2009, Mersin Barosu Yayını, s. 149-177 (Malpraktis).
• ÜNVER, Yener, Tıbbi Malpraktis ve Ceza Hukuku, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2008 (Tıbbi).
• YAVUZ İPEKYÜZ, Filiz, Türk Hukukunda Hekimlik Sözleşmesi, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2006.
• YEŞİLOVA, Bilgehan, “6502 Sayılı Yeni Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a Göre Tüketici Uyuşmazlıklarının Çözümü Usulü ve Yargılama Kuralları” Terazi Hukuk Dergisi, Y. 2014, C. 9, S. 99, s.107-143.
• YEŞİLTAŞ, Aysun, “Şiddet ve Defansif Tıp Üzerine Nitel Bir Çalışma” (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2018.
• YEŞİLTAŞ, Aysun/ERDEM, Ramazan, “Defansif Tıp Uygulamalarına Yönelik Bir Derleme” Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Y. 2019, C. 10, S. 23, s. 137-150.
• YILMAZ, Necla, “Tıpta Uzmanlaşma Üzerine Nitel Bir Araştırma” (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2016.
• YILMAZ, Kerem, Defansif Tıbbi Uygulamaların Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi, Seçkin Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• YILMAZ, Emine Neval, “Karşılaştırmalı Hukukta Hekimin Malpraktisten Doğan Sorumluluğunun Tespitinde Kullanılan Yöntemler” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2018.
• YILMAZ, Kerem Can/POLAT, Oğuz/KOCAMAZ, Begüm, “Defansif Tıp Uygulamalarının Hukuksal Açıdan İncelenmesi” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Y. 2014, C. 5, S. 16, s. 19-51.
• YÜCEL BEYAZTAŞ, Fatma, “Dört Olgu Nedeniyle Tıbbi Yanlış Uygulama” Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Y. 2001, C. 23, S. 1, s. 49-53.
• YÜKSEL, Sera Reyhani, “Hekimin Uyguladığı İlaç Tedavisinden Doğan Zararlardan Hastanın Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Kapsamında Korunması” 5. Tüketici Hukuku Kongresi Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları, Ed. Hakan TOKBAŞ, Fehim ÜÇIŞIK, Bilge Yayınevi, Ankara, 2016, s. 360-380.
• https://karararama.yargitay.gov.tr (Erişim Tarihi: 05.10.2023)
• https://lonang.com/library/reference/blackstone-commentaries-law-england/bla-001/ (Erişim Tarihi: 05.10.2023)
• https://www.ttb.org.tr/kutuphane/etik_bldgeler2010.pdf (Erişim Tarihi: 12.10.2023)
• Tasarının tam metni için bkz. https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-3052.pdf (Erişim Tarihi: 12.10.2023)
• https://www.ttb.org.tr/kutuphane/hizmetzarar.pdf (Erişim Tarihi: 29.10.2023)
• ÖSYM 2021 1. ve 2. Dönem TUS değerlendirme raporu için bkz. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2021/GENEL/tusdonem1-2degrapor_29122021.pdf (Erişim Tarihi: 05.02.2024)