İdari Hakimin Kanuna Rağmen Dereceli Yargılamayı Sağlama Direnci: Bölge İdare Mahkemesinin Dosyayı Geri Göndermesi Hakkında Bir Etüd

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 121 - 150, 26.03.2025

Necip Taha Gür

https://doi.org/10.58733/imhfd.1616688

Öz

İstinaf kanun yolunun uygulanmaya başlamasından bugüne, üzerinde tartışmaların sürdüğü bazı konular bulunmaktadır. Bölge İdare Mahkemelerinin istinaf denetiminde kural ilk derece mahkemesi kararını kaldırıp esas hakkında karar vermesi iken kanun genel olarak ilk derece mahkemesinin esasa dair inceleme yapmadığı durumlarda kararı geri göndermesi gerektiği şeklinde düzenlemiştir. Hal böyle iken kanunda yazmayan geri gönderme sebepleri dışında, bölge idare mahkemeleri eliyle kanun yolunu genişletme izlenimi uyandıran uygulamalara rastlanılmaktadır. Bu tür uygulamayla bölge idare mahkemesi ile Danıştay ve İlk Derece Mahkemesi arasında bir gerilim meydana gelmektedir. Hem doktrin hem de yargı kararlarıyla eleştirilen bu uygulamayla ilgili olarak gelinen noktada, İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) 45/5 hükmünün anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurulmuş ancak mahkeme söz konusu hükmü temyize tabi kararlar bakımından anayasaya aykırı görmemiştir. Buna rağmen Anayasa Mahkemesi’nin konuyla ilgili değerlendirmesinin, idari yargı yerleri bakımından itibar görüp görmediğinin incelenmesi gerekmektedir. Dolayısıyla bölge idare mahkemelerinin kanundaki açık hükmü ihmal ederek, dereceli yargılamayı sağlamak gayesiyle geliştirdikleri uygulamanın sürüp sürmediğinin Anayasa Mahkemesi, Danıştay ve Bölge İdare Mahkemeleri kararları ışığında güncel olarak analiz edilmesi, kanun koyucunun yeni bir düzenleme yapma konusunda insiyatif almasını da gerekli kılabilir. Ayrıca dereceli yargılamanın sağlanması amacıyla kanunda belirtilmeyen gönderme sebepleri dışında kararın geri gönderilmesinin diğer yargılama usulü ilkelerine de aykırılık gösterebileceğinin belirtilmesi önem arzetmektedir.

Anahtar Kelimeler

İstinaf, Bölge İdare Mahkemesi, Gönderme Kararı, Dereceli Yargılama, Eksik İnceleme.

The Administrative Judge's Resistance to Provide A Graded Trial Despite the Law: A Study On The Regional Administrative Court's Return of the File

Öz

Since the implementation of the legal remedy of appeal, there are some issues on which discussions continue. While the rule in the appellate review of the Regional Administrative Courts is to lift the decision of the court of first instance and decide on the merits, the law generally regulates that the court of first instance should send the decision back in cases where the court of first instance has not examined the merits. However, there are practices that give the impression of expanding the legal remedy by the regional administrative courts, except for the reasons for sending the decision back, which are not stipulated in the law. Such practices create a tension between the regional administrative court, the Council of State and the Court of First Instance. Regarding this practice, which has been criticized by both doctrine and judicial decisions, the Constitutional Court has been applied to the Administrative Procedure Law (APL) 45/5 with the claim of unconstitutionality, but the court did not find the provision unconstitutional in terms of decisions subject to appeal. Nevertheless, it is necessary to examine whether the Constitutional Court's assessment on the subject is respected in terms of administrative jurisdictions. Therefore, an up-to-date analysis of whether the practice developed by the regional administrative courts with the aim of ensuring a graduated trial by neglecting the explicit provision in the law continues or not, in the light of the decisions of the Constitutional Court, the Council of State and the Regional Administrative Courts, may require the legislator to take the initiative to make a new regulation. In addition, it is important to state that the return of the decision, except for the reasons for the return that are not specified in the law in order to ensure trial by degrees, may also be contrary to other principles of judicial procedure.

Anahtar Kelimeler

Appeal, Regional Administrative Court, Referral Decision, Graded Trial, Incomplete Review.

Kaynakça

• AKİL, Cenk, “Bir İstinaf Sebebi Olarak HMK m. 353/1-a-6 Üzerine Değerlendirme”, TAAD, Sa. 38, Nisan 2019, s. 1-18.
• AKKAYA, Tolga, “İstinaf İncelemesi Sonunda İlk Derece Kararının Kaldırılması ve Dosyanın İlk Derece Mahkemesine Gönderilmesi”, MİHBİR Türk Medeni Usul ve İcra İflas Hukukçular Birliği 15. Toplantı, Ankara, 6-7.10.2017, s. 115-181.
• AKYILMAZ, Bahtiyar / SEZGİNER, Murat / KAYA, Cemil, İdari Yargılama Hukuku, 2. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, 2019.
• AVCI, Mustafa, İdari Yargılama Usulündeki Son Yenilikler ve İdari Yargıda İstinaf Kanun Yolu, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
• BİLGİN, Hüseyin, “Bölge İdare Mahkemesi Kararları Arasındaki Aykırılık ve Uyuşmazlığın Giderilmesi Sorunu”, AHBVHFD, C. XXV, Sa. 3, 2021, s. 637-686.
• BİLGİN, Hüseyin, 99 Soruda İdari Yargıda İstinaf Başvurusu Rehberi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• CANDAN, Turgut, “Eksik İncelemeyle Verilen Kararlar Üzerinde İstinaf İncelemesi”, https://turgutcandan.com/2019/10/27/eksik-incelemeyle-verilen-kararlar-uzerinde-istinaf-incelemesi/ E.T. 08.01.2025.
• ÇAĞLAYAN, Ramazan, İdari Yargılama Hukuku, 15. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2023.
• ÇINARLI, Serkan, İdari Yargılamada İstinaf ve Bölge İdare Mahkemeleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• ÇINARLI, Serkan / AZAK, Kerim, “Bölge İdare Mahkemesinin Dosyayı İlgili Mahkemeye Göndermesi Meselesi”, SÜHFD, C. 30, Sa. 2, 2022, s. 571-603.
• Danıştay 2023 Yıllık Rapor, https://www.danistay.gov.tr/assets/images/yayinlar/dergi/2024-05-22-10-52-1289140.pdf , s. 123. E.T. 06.01.2025.
• DURMUŞ, Neslihan Karataş, “Vergi Yargılamasında Bölge İdare Mahkemelerince Verilen Gönderme Kararları Üzerine Bir Değerlendirme”, TAAD, Sa. 56, Ekim 2023, s. 229-262.
• ERASLAN, Yunus, “İdari Yargıda İstinaf Kanun Yolu Aşamasında Verilen Gönderme Kararları Üzerine Bir İnceleme”, AndHD, C. 6, Sa. 1, Şubat 2020, s. 77-132.
• GÜLAN, Aydın, “Ülkemizdeki Kanuni Düzenlemeleri Sonrasında İstinaf Kanun Yolu Hakkında Yeniden ve Farklı Düşünmek”, Danıştay ve İdarî Yargı Günü Sempozyumu: 148. Yıl, Ankara, 2016, s. 19-27.
• GÜNDAY, Metin, İdari Yargılama Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2022.
• GÜNDÜZ Fatma Ebru / GÜNDÜZ, Hakan, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hükmün Denetlenmesini Talep Etme Hakkı”, TAAD, Sa. 49, Ocak 2023, s. 1-28.
• KAYAALP, Mustafa, “Türk İdari Yargılama Hukukunda İstinaf Kanun Yolu”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.
• ÖZEKES, Muhammet / GÜNEYSU, Nilüfer Boran, Deliller ve Hüküm Eksikliği Yönünden İstinaf İncelemesi ve Kararı (HMK m. 353/1-a-6), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• SEZGİNER, Murat, “İdari Yargıda İstinaf İncelemesinin Esasları ile İstinaf Uygulamasında İçtihat Ayrılıkları Sorunu ve Çözüm Yolları”, Danıştay ve İdarî Yargı Günü Sempozyumu: 150. Yıl, Ankara, 2018, s. 111-135.
• TABAK, Onur, “HMK m. 353/1-a Uyarınca Verilen Kararların Kesinliği Meselesi”, AndHD, C. 9, Sa. 1, Ocak 2023, s. 155-168.
• ÜLKÜ, Murat Fatih, “İstinaf Mahkemelerinin Yeniden Karar Vermekten Kaçınmasının Yarattığı Sorunlar Üzerine”, Ankara Barosu Dergisi, C. 81, Sa. Cumhuriyet 100. Yıl Özel Sayısı, 2023, s. 533-556.
• YAZICI, Gün, “İdari Yargıda İstinaf Kanun Yolu”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.