Evaluation of Distinctions Between Absolute-Relative and Material-Formal Unlawful Evidence

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 93 - 120, 26.03.2025

Alaaddin Egemenoğlu

https://doi.org/10.58733/imhfd.1617371

Öz

Conducting a trial and revealing the truth after the act in accordance with the legal definition of the crime is the subject of Criminal Procedure Law. However, the aim here is not to reveal that the crime was committed by the defendant. The main purpose is to reach the material truth through the evidence with a conscientious conviction without being influenced by the statements of the parties.
Criminal proceedings cannot proceed without evidence. However, while accessing the evidence, human rights violations should be taken into consideration and material or formal illegality should be avoided. If evidence is obtained in this way, it will be excluded from the judicial process. Evidence is secured by adopting the understanding of absolute illegality in both the Constitution of the Republic of Türkiye and the Criminal Procedure Code No. 5271.
In a proceeding where the evidence, which is the most important means of proof, is not sufficient for a verdict and the doubt cannot be eliminated, the judge decides on the acquittal of the accused by applying the principle that the accused benefits from the doubt. Today, and especially in the past, the biggest problem is the collection of evidence in accordance with the law. In the doctrine, the distinctions of material-formal and absolute-relative illegality have been developed. Although the absolute prohibition of evaluation is at the forefront in our law, there are opinions in the doctrine and some Supreme Court of Türkiye decisions that allow for the relative prohibition of evaluation, influenced by the German criminal procedure system. The Criminal Procedure Code and the German Criminal Procedure Code accept the absolute prohibition of evaluation. However, the doctrine and the German Federal Court have introduced various criteria and exceptions that allow the use of unlawful evidence. In this study, the concept of evidence in criminal procedure, its characteristics, historical development, evidence prohibitions, and illegal evidence distinctions, and different opinions on whether the evidence obtained illegally can be used in criminal proceedings will be examined in the light of doctrine and judicial decisions, and the legal opinion will be revealed by evaluating the existing understandings on this issue.

Anahtar Kelimeler

Evidence, Proof, Absolute-Relative and Material-Formal Unlawful Evidence, Prohibitions of Evidence, Principle of Freedom of Evidence

Hukuka Aykırı Delillerde Mutlak-Nispi ve Maddi-Şekli Hukuka Aykırılık Ayrımlarının Değerlendirilmesi

Öz

Suçun kanuni tanımına uygun olan eylemin gerçekleştirilmesinden sonra yargılama yapılması ve gerçeğin ortaya çıkarılması Ceza Muhakemesi Hukuku bilim dalının konusunu oluşturmaktadır. Ancak burada amaç kati olarak suçun sanık tarafından işlendiğini ortaya çıkarmak değilidir. Asıl amaç tarafların söylemlerinden etkilenmeden vicdani kanaat ile deliller vasıtasıyla maddi gerçeğe ulaşmaktır.
Delil olmadan ceza muhekemesi ilerleyemez. Ancak delillere ulaşırken insan hakları ihlallerine dikkat edilmeli, maddi veya şekli hukuka aykırılıktan kaçınılmalıdır. Bu şekilde delil elde edilmesi halinde muhakeme sürecinden dışlanacaktır. Deliller, gerek Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında gerekse 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda mutlak hukuka aykırılık anlayışı benimsenerek güvence altına alınmıştır.
En önemli ispat vasıtası olan delillerin hüküm verilebilmesi için yeterli olmadığı ve şüphenin giderilemediği bir muhakemede hakim, şüpheden sanık yararlanır ilkesini uygulanarak sanığın beraatine karar vermektedir. Günümüzde ve özellikle geçmişte en büyük problem hukuka uygun yollarla delil toplanmasıdır. Doktrinde maddi-şekli ve mutlak-nispi hukuka aykırılık ayrımları geliştirilmiştir. Kanunumuzda mutlak değerlendirme yasağı ön planda olsa da doktrinde ve bazı Yargıtay kararlarında Alman ceza muhakemesi sisteminden etkilenerek nispi değerlendirme yasağına imkan tanınan görüşler ortaya çıkmaktadır. CMK ve Alman Ceza Muhakemesi Kanunu mutlak değerlendirme yasağını kabul etmektedir. Ancak doktrin ve Alman Federal Mahkemesi hukuka aykırı delillerin kullanılmasına imkan veren çeşitli kriterler ile istisnalar getirmiştir. Bu çalışmada, ceza muhakemesinde delil kavramı, özellikleri, tarihsel gelişimi, delil yasakları, ve hukuka aykırı delil ayrımları ile hukuka aykırı elde edilen delillerin ceza muhakemesinde kullanılıp kullanılmaması konusundaki farklı görüşler, doktrin ve yargı kararları ışığında incelenecek ve bu meseleye dair mevcut anlayışlar değerlendirilerek hukuki kanaat ortaya koyulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Delil, İspat, Mutlak-Nisbi ve Maddi-Şekli Hukuka Aykırı Delil, Delil Yasakları, Delil Serbestisi İlkesi

Kaynakça

• AKYÜREK, Güçlü, “Ceza Yargılamasında Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2012, S. 101, s. 61-82.
• ARTUK, Mehmet Emin / GÖKCAN, Ahmet / ALŞAHİN, Mehmet Emin / ÇAKIR, Kerim, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 18. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2024.
• AYDIN, Devrim, Ceza Muhakemesinde Deliller, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• BİRTEK, Fatih, AİHM Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay Kararları Işığında Ceza Muhakemesinde Delil ve İspat, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• BOZBAYINDIR, Gülşah Bostancı, “Karşılaştırmalı Hukukta Delil Değerlendirme Yasakları”, Terazi Hukuk Dergisi, Eylül 2019, C. 14, S. 157, s. 1746-1765.
• CENTEL, Nur / ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, 19. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• ÇINAR, Ali Rıza, “Hukuka Aykırı Kanıtlar”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2004, S. 55, s. 31-64.
• DÖNMEZER, Sulhi / ERMAN, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku Cilt II, 14. Baskı, Der Yayınları, İstanbul, 2019.
• DÜLGER, Murat Volkan, Ceza Muhakemesi Hukukunda Dışlama Kuralı ve Hukuka Aykırı Delillerin Uzak Etkisi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014.
• EISENBERG, Ulrich, Beweisrecht der StPO, 8. Auflage, C.H.Beck Verlag, München, 2012.
• ELLERBROK, Torben / HARTMANN, Lucas, “Die Fernwirkung des öffentlich-rechtlichen Reaktionsrechts auf die strafprozessualen Beweisverwertungsverbote”, C. 134, S. 3, De Gruyter, 2022, s. 708-746.
• ERYILMAZ, Ali, Ceza ve Disiplin Hukukunda Hukuka Aykırı Delil, HUKAB Yayınları, Ankara, 2013.
• GEDİK, Doğan, “Ceza Muhakemesinde Hakimin Delilleri Değerlendirme Serbestliği (CMK m. 217)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, 2019, C. 21, Özel Sayı, s. 913-963.
• GEDİK, Doğan / TOPALOĞLU, Mahir, Ceza Muhakemesinde İspat ve Şüphenin Sanık Lehine Yorumlanması, Adalet Yayınevi, Ankara, 2014.
• GÖKCEN, Ahmet / ÇAKIR, Kerim, “Ceza Muhakemesinde Delil, Delillerin Muhafazası, Toplanması, Değerlendirilmesi ve Delil Yasakları”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağanı, 2019, C. 21, Özel Sayı, s. 2911-2951.
• GÜLŞEN, Recep, “Yargıtay Kararları Işığında Hukuka Aykırı Aramada Elde Edilen Delillerin Ceza Muhakemesinde Değerlendirilmesi”, Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, Adalet Yayınevi, 2015, C. 3, S. 2, s. 227-251.
• İPEKÇİOĞLU, Pervin Aksoy, “Gözaltında Alınan İfadenin Önemi ve Delil Değeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008, C. 57, S. 3, s. 51-82.
• KARABULUT, Ferhat / KARAPAZARLIOĞLU, Ersin / TOSUN, Hamza, “Ceza Muhakemesinde Delil Kavramı ve Kovuşturma Sürecinde Hâkimlerin Delil Algısı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2015, S. 120, s. 386-422.
• KARAKEHYA, Hakan, “Ceza Muhakemesinin Amacı”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2007, C. 65, S. 2, s. 121-142.
• KATOĞLU, Tuğrul, Ceza Hukukunda Hukuka Aykırılık, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2003.
• KAYA, Köroğlu, “İnsan Haklarının Korunması ve Ceza Politikası Bağlamında İşkence Yasağı ve Hukuka Aykırı Deliller”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Ocak 2016, Y. 7, S. 24, s. 461-512.
• KAYMAZ, Seydi, Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Deliller, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2007.
• KOCA, Mahmut, “Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi Yasağı”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2000, C. 4, S. 1-2, s. 105-146.
• KRETSCHMER, Joachim, “Die Lehre Der Strafprozessualen Beweisverwertungsverbote in Deutschland im Konflikt Zwischen Freiheit Und Sicherheit, Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019, C.1, S. 1, s. 17-37.
• KRETSCHMER, Joachim / FERENDECİ, Özden Özkaya, “Alman Ceza Yargılamasında Delillerin Kullanılması Yasağı – Anlamı, İşlevi ve Şartları”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Haziran 2018, C. 24, S. 1, s. 440-445.
• KÜPPER, Georg, “Tagebücher, Tonbänder, Telefonate – Zur Lehre von den selbständigen Beweisverwertungsverboten im Strafverfahren”, Juristen Zeitung, Mayıs 1990, C. 45, S. 9, s. 416-424.
• LIESCHKE, Michelle Nicole, Ausgewählte Beweiserhebungs- und Beweisverwertungsverbote im Strafprozess, Diplomarbeit an der Hochschule für öffentliche Verwaltung und Rechtspflege, Fortbildungszentrum des Freistaates Sachsen Fachbereich Rechtspflege, Meißen, 2021.
• LÜCKING, Erika, “Die strafprozessuale Überwachung des Fernmeldeverkehrs”, Max-Planck-Institut für Ausländisches und Internationales Strafrecht, Freiburg im Breisgau, 1992.
• MERAKLI, Serkan, Ceza Hukukunda Kusur, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
• OSMANOĞLU, Kerem, “Ceza Muhakemesi Açısından Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi”, Ceza Hukuku Dergisi, Nisan 2012, S. 18, s. 137-172.
• ÖNDER, Ayhan, Ceza Hukuku Genel Hükümler C. II, Beta Yayıncılık, İstanbul, 1989.
• ÖZBEK, Veli Özer, “Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil Yasakları”, Alman Türk Karşılaştırmalı Ceza Hukuku, C. III, Prof. Dr. Köksal Bayraktar’a Armağan, İstanbul, 2010.
• ÖZBEK, Veli Özer / DOĞAN, Koray / BACAKSIZ, Pınar, Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• ÖZBOYACI, Alper, Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil Yasakları, Kazancı Hukuk Yayınevi, İstanbul, 2008.
• ÖZDEMİR, Sibel Damla, “Hukuka Aykırı Delillerin Uzak Etkisi (Zehirli Ağacın Meyvesi Zehirli Olur Kuralı)”, Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’ye 80. Yıl Armağanı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018, s. 569-589.
• ÖZTÜRK, Bahri / TEZCAN, Durmuş / ERDEM, Mustafa Ruhan / GEZER, Özge Sırma / KIRIT, Yasemin Saygılar / ALAN, Esra / ÖZAYDIN, Özdem / TÜTÜNCÜ, Efser Erden / VİLLEMİN, Derya Altınok / TOK, Mehmet Can, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 18. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024.
• ÖZTÜRK, Berna, “Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi Sorunu”, Ankara Hukuk Fakültesi Öğrencilerinin Fakültelerine Armağanı, Ankara, 2008.
• ÖZTÜRK, Mustafa Kağan, “Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delillerin Değerlendirilmesi Yasağı”, Terazi Hukuk Dergisi, Temmuz 2021, C. 16, S. 179, s. 1339-1353.
• ROXIN, Claus / SCHÜNEMANN, Bernd, Strafverfahrensrecht, C.H.Beck Verlag, 30. Auflage, München, 2022.
• RÖSSNER, Dieter, 30 Probleme aus dem Strafprozessrecht, 2. Auflage, Hermann Luchterhand Verlag, 2007.
• SCHAAL, Ingrid Maria, Beweisverwertungsverbot bei informatorischer Befragung im Strafverfahren, Tenea Verlag, Berlin, 2002.
• SCHWABEN, Sylvia, Die personelle Reichweite von Beweisverwertungsverboten, Cuvillier Verlag, Göttingen, 2005.
• SOYASLAN, Doğan, “Hukuka Aykırı Deliller”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Aralık 2003, C. 7, S. 3-4, s. 9-26.
• ŞAHİN, Cumhur / GÖKTÜRK, Neslihan, Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Bası, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024.
• ŞENOL, Cem, Teori ve Uygulamada Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delillerin Kullanılması ve Değerlendirilmesi Yasağı, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• ÜNVER, Yener / HAKERİ, Hakan, Ceza Muhakemesi Hukuku Cilt III, 20. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• YENİSEY, Feridun / NUHOĞLU, Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku, 10. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.