İslam Hukukunda Dâr/Ülke Kavramının Tarihsel Gelişimi: Dârülislâm ve Dârülharb Ayrımı Üzerine Eleştirel Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 1025 - 1051, 30.09.2025

Cemal Kalkan

https://doi.org/10.58733/imhfd.1707917

Öz

Bu çalışma, klasik İslam hukuk doktrininde yer alan dârülislâm ile dârülharb/dârülküfür ayrımının dönemin toplumsal şartları çerçevesinde şekillendiğini ileri süren yaklaşımları merkeze almaktadır. Söz konusu kavramların tarihsel bağlamdan soyutlanarak mutlak ve değişmez hükümler şeklinde ele alınmasının ise metodolojik sorunlara neden olabileceğini savunmaktadır. Dârülislâm, İslam hukuk düzeninin uygulandığı ve müslümanların güven içinde bulundukları bölgeler olarak tanımlanırken dârülharb ise hukuk sistemi gayriislamî olup İslam’ın siyasi hakimiyeti dışında kalan yerler şeklinde tarif edilmektedir. Bu iki kavramın tanımında fakihlerin farklı kriterlere dayanan yorumları karşılaştırılmakta ve bu tasniflerin tarihsel bağlamlarına dikkat çekilmektedir. Özellikle Ebu Hanîfe’nin (ö. 150/767) dârülislâmın dârülharbe dönüşmesi için ileri sürdüğü üç temel şartın modern dönemde nasıl anlamlandırılabileceği tartışılmaktadır. Bazı Hanefî ve Malikî fakihler, bir beldede İslamî şiarların devam etmesi hâlinde o yerin dârülislâm niteliğini koruyacağı görüşündedir. Bu kapsamda çalışmamız dârülislâmın dârülharbe dönüşümüne dair kapsamlı ve sistematik bir yaklaşım sunarak güncel tartışmalara katkı sağlamayı hedeflemektedir. Böylece Abdulvehhab Hallâf (ö. 1957), Abdülkerîm Zeydân (ö. 2014), Muhammed Ebû Zehre (ö. 1974) ve Yûsuf Karadâvî (ö. 2022) gibi çağdaş İslam hukukçularının klasik tasniflere yönelik eleştirileri ve barış odaklı alternatif yorumları ayrıntılı biçimde değerlendirilmektedir. Elde edilen bulgular, dârülislâm ve dârülharb kavramlarının mutlak ve değişmez kategoriler olarak değil, tarihsel bağlamda şekillenmiş içtihadî yaklaşımlar olarak değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca çağdaş literatürde dârüssulh kavramının bağımsız bir hukuki statü olarak kabul edilmesinin, kavramsal belirsizliklere ve metodolojik tutarsızlıklara yol açabileceği ileri sürülmektedir. Klasik fıkıh kaynaklarında ise bu kavramın çoğunlukla dârülharbin özel bir alt kategorisi olarak değerlendirildiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku , Dâr , Dârülislâm , Dârülharb , Dârüssulh

The Historical Development of the Concept of Dār in Islamic Law: A Critical Examination of the Dār al-Islām and Dār al-Ḥarb Distinction

Öz

This study focuses on the approaches that argue the distinction between Dār al-Islām and Dār al-Ḥarb/Dār al-Kufr, found in classical Islamic legal doctrine, was shaped by the sociocultural conditions of the time. It contends that treating these concepts as absolute and immutable rules, detached from their historical context, leads to methodological problems. Dār al-Islām is defined as regions where the Islamic legal system is implemented and Muslims live in security, whereas Dār al-Ḥarb refers to territories where the legal system is non-Islamic and which fall outside the political authority of Islam. The study compares the various definitions of these concepts among classical jurists and emphasizes their historical context. In particular, it examines how Abū Ḥanīfa’s (d. 150/767) three conditions for a Dār al-Islām to be reclassified as Dār al-Ḥarb can be interpreted in the modern era. Some Ḥanafī and Mālikī scholars argue that the continuation of Islamic symbols and practices in a region preserves its Dār al-Islām status. In this regard, the study offers a comprehensive and systematic framework for understanding the transformation of Dār al-Islām into Dār al-Ḥarb, contributing to contemporary discussions. It also evaluates in detail the critiques and peace-oriented reinterpretations proposed by contemporary Islamic legal scholars such as ʿAbd al-Wahhāb Khallāf (d. 1957), ʿAbd al-Karīm Zaydān (d. 2014), Muḥammad Abū Zahra (d. 1974), and Yūsuf al-Qaraḍāwī (d. 2022). The findings suggest that the concepts of Dār al-Islām and Dār al-Ḥarb should be understood not as fixed categories but as ijtihād-based interpretations shaped by their historical context. Moreover, it is argued that recognizing Dār al-Ṣulḥ as an independent legal category in contemporary literature may lead to conceptual ambiguities and methodological inconsistencies. Classical legal sources, by contrast, mostly treat it as a specific subcategory of Dār al-Ḥarb.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Dār , Dār al-Islām , Dār al-Ḥarb , Dār al-Ṣulḥ

Kaynakça

• ALBRECHT, Sarah, Dâr al-Islam Revisited Territoriality in Contemporary Islamic Legal Discourse on Muslims in the West, Boston: BRILL, 2018.
• ALÎ, Yasir Lütfi, “el-Coğrafya’l-fıkhıyye li’l-âlem min sûreti’târih ilâ sûreti’l-vâkı’l-muâsır”, el-Ma’hedü’l-âlemî li’fikri’l-İslâmî 12/45 (2006), 95-124.
• ALVÂNİ, Taha Cabir, Kadâya İslâmiyye muâsıra Makâsıdü’ş-şeriâ’, Lübnan: Dâru’l-hâdî, 2001.
• AKPINAR, Raşit, Mübhemlik Ekseninde İslam Hukuku ve Bulanık Mantık, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul, 2022.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahatı fıkhiyye Kamusu, 10 Cilt, İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, ts.
• BURHÂNPÛRİ, Şeyh Nizâm, el-Fetâva’l-hindiyye, 6 Cilt, Matbaatü’l-kübra el-emîriyye, ts.
• BULUT, Abdurrahman, “Hanefî Fıkıh Düşüncesinde Gâlibe İtibar İlkesi İle Zorluğun Defi İlkesinin Kesişmesi ve Fer‘î Yansımaları (İbadetler Örneği)”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35 (Aralık 2024), 265-287
• CESSÂS, Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Şerhü Muhtasarı Tahavî, thk. Said Bektaş, 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• DESÛKÎ, Muhammed b. Ahmed, Hâşiyetü’d-Desûkî ala’ş-şerhi’l-kebîr, ed. Muhammed Abdullah Şahin, Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• HALLÂF, Abdulvehhab, es-Siyâsetü’ş-şeriyye, Kahire, 1350.
• HAMÎDULLAH, Muhammed, İslam Anayasa Hukuku, ed. Vecdi Akyüz, İstanbul: Beyan, ts.
• HAYDAR, Ali, Dürerü’l-hükkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm, 4 Cilt, Kostantiniyye: Matbaatu Ebu’d-diya, 1330.
• İBN ABİDİN, Hâşiyetü redd’il-muhtâr alâ dürri’l-muhtâr, thk. Mustafa el-Halebî, 6 Cilt, Beyrut: Daru’l-fikir, 1966.
• İBN ḤACER EL-HEYTEMÎ, Ebü’l-ʿAbbâs Şihâbüddîn Aḥmed b. Muḥammed b. Muḥammed, Tuḥfetu’l-Muḥtâc fî Şerḥi’l-Minhâc, 10 Cilt. b.y.: el-Mektebetu’t-Ticâriyye, 1357/1983.
• İBN NÜCEYM, Zeynelabidîn, el-Eşbâh ve’n-Nezâir alâ mezhebi Ebî Hanîfe en-Nu’man, thk. Abdulkerim Fudaylî, Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2011.
• İSFEHÂNÎ, Râğıb, Müfredâtü elfâzı’l-Kur’an, thk. Safvan Adnan Davûdî, Dımeşk: Dâru’l-kalem, 2011.
• KARADAVÎ, Yusuf, Fıkhu’l-cihâd, 2 Cilt, Kahire: Mektebetu vehbe, 4. Baskı, 2009.
• KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed, Bedâ’i‘u’s-sanâ’î‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘, thk. Muhammed Muavvad, 10 Cilt, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 4. Baskı, 2019.
• MEVLEVÎ, Faysal, el-Müslimü Muvâtınen fî Avrupa, Kahire: el-İttihadü’l-alemî li’l-Ulemâi’l-müslimîn, 2008.
• NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref, Ravḍatu’t-Ṭâlibîn ve ʿUmdetu’l-Muftîn, thk. Zuheyr eş-Şâvîş, 12 Cilt, Beyrut; Dımaşk; Amman: el-Mektebu’l-İslâmî, 1412/1991.
• ÖZEL, Ahmet, Dârulislam Dârulharb İslam Hukukunda Ülke Kavramı, İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Baskı, ts.
• ÖZEL, Ahmet, “Dârülbağy”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8/514-515, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Ahmed, Şerhu’s-siyeri’l-kebîr, thk. Hasan İsmail. 5 Cilt. Beyrut, ts.
• SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, el-Mebsût, 31 Cilt, Beyrut: Dâru’l-mârife, 1989.
• SİMÂVÎ, Bedreddin, Câmi‘u’l-fusûleyn, 2 Cilt, Kahire, 1300.
• TUBULİYAK, Süleyman, el-Ahkâm es-siyâsiyye li’l-ekalliyyâti’l-Müslime fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Dâru’n-nefâis, 1997.
• TÜRCAN, Talip, Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 271. Basım, 2001.
• TÜRCAN, Talip, “İslam Hukukunun Klasik ve Çağdaş Doktrinlerinde Cihad”, İslam Kaynaklarında, Geleneğinde ve Günümüzde Cihad, İstanbul: Kuramer, 2016.
• VELVÂLİCÎ, Ebü’l-Feth Zahîrüddîn Abdürreşîd b. Ebî Hanîfe b. Abdirrezzâk, el-Fetâva’l-velvâliciyye, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• YAKAR, Emine, “Fıkhu’l-ekalliyyât Teorisi ve Mülkîlik/Dâr Anlayışı”, Müslüman Azınlıklar Fıkhı, thk. Tuğrul Kütükcü, Fecr Yayınları, 2023.
• YAMAN, Ahmet, İslam Devletler Hukuku -Uluslararası İlişkiler-, Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• YAMAN, Ahmet, İslam Kamu Hukuku, Ankara: Bilay, 2021.
• ZAHALKA, Iyad, Shari’a in the Modern Era: Muslim Minority Jurisprudence. çev. Stadler Ohad - Sibony Cecilia, United Kingdom: Cambridge University Press, 2016.
• ZEYDÂN, Abdulkerim, Ahkâmu’z-Zimmiyyîn ve’l-Müste’menîn, Mektebetu’r-Risâle, 1982.
• ZÜHAYLÎ, Vehbe, Âsâru’l harb fi’l-fıkhı’l-İslâmî, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1998.
• Kur’an-ı Kerîm Meâli, ts.