The Right to Form Trada Unions and It’s Limitation in the 1982 Constitution

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 2, 61 - 100, 01.09.2016

Mesut Aydın

Öz

1982 Constitution recognizes the right to form trade unions in article 51. According to the article 51, employees and employers have the right to form unions and higher organizations, without prior permission, in order to safeguard and develop their economic and social rights and the interests of their members in their labour relations. Thus, the Constitution guarantees the right to form trade unions as a consequence of the right of association, which is essential to a democratic society. On the other hand, article 51 of the Constitution includes a set of limitations regarding the right to form trade unions. According to the article 51, the right to form a union might be restricted on the grounds of national security, public order, prevention of commission of crime, public health, public morals and protecting the rights and freedoms of others. The limitations should be solely fixed by law. The Constitution recognizes civil servants’ right to form trade unions as well. However the scope, exceptions and limits of the rights of civil servants who do not have a worker status should be prescribed by law in line with the characteristics of their services. This essay analyzes the right to form trade unions and it’s limitation in regard with the right of association which deserves special protection in democratic countries. The scope and limits of this right have been discussed in the light of the relevant jurisprudence of the Constitutional Court

Anahtar Kelimeler

Fundamental rights and liberties, Social and economic rights, Trade unions, Right to form trade unions, Limitation of the right to form trade unions

1982 Anayasasında Sendika Kurma Hakkı ve Sınırlanması

Öz

1982 Anayasasının 51. maddesinde “sendika kurma hakkı” düzenlenmektedir. Buna göre, çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurabilirler. Böylece, demokratik bir toplumda olması gereken örgütlenme özgürlüğü bağlamında sendika kurma hakkının güvence altına alındığı görülmektedir. Anayasada m.51/2 sendika kurma hakkına yönelik sınırlamalara da yer verilmiştir. Buna göre, “milli güvenlik”, “kamu düzeni”, “suç işlenmesinin önlenmesi”, “genel sağlık”, “genel ahlak” ile “başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması” gibi nedenlerle söz konusu hak sınırlandırılabilir. Yapılacak sınırlandırmalarda ise, kanunla sınırlama şartı getirilmiştir. Anayasada m.51/4 ayrıca, işçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırlarının gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenleneceği belirtilmektedir. Bu çalışmada, demokratik ülkelerde güvence altına alınan örgütlenme özgürlükleri bağlamında sendika kurma hakkı ve sınırlanması konusu incelenmektedir. Ayrıca, konuyla ilgili Anayasaya Mahkemesi içtihatlarına yer verilmek suretiyle bu hakkın kapsamı ve sınırları üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Temel haklar ve özgürlükler, Sosyal ve ekonomik haklar, Sendikalar, Sendika kurma hakkı, Sendika kurma hakkının sınırlandırılması.

Kaynakça

• • Alpagut, Gülsevil, “6356 Sayılı Kanunun Avrupa Konseyi, AB ve ILO Normlarına Uyumu Açısından Değerlendirilmesi”, İş Hukukunda Güncel Sorunlar (3), 6356 Sa- yılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun Değerlendirilmesi, (Seminer-22 Aralık 2012), (ed. Ali Güzel/Deniz Ugan Çatalkaya), Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Seçkin Yayınları, İstanbul, 2013, s.113-148.
• • Çelik, Nuri, İş Hukuku II, Kollektif İş Hukuku, 1. Sendikalar, Sermet Matbaası, 2. B., İstanbul, 1979.
• • Çelik, Nuri / Caniklioğlu, Nurşen / Canbolat, Talat, İş Hukuku Dersleri, 28. B., Beta Yayınları, İstanbul, 2015.
• • Demirdizen, Derya/ Lordoğlu, Kuvvet, “Türkiye’de Sendika İçi Demokrasi Ya Da Bir İmkânsızın Arayışı Mı?”, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu V Bildiriler, Pet- rol İş Yayını 118, İstanbul, Ekim 2013, s.223-241, http://www.sosyalhaklar.net/2013/ bildiriler/demirdizen.pdf, (01.11.2016).
• • Dereli, Toker, “Sendika İçi Demokrasi”, Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi, C.3., Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı’nın Ortak Yayını, İstanbul 1998, s. 23-26.
• • Erdoğan, Mustafa, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku, 4. B., Orion Kitabevi, Ankara, 2015 .
• • Erdoğan, Mustafa, “Anayasa Değişiklikleri Ne Getiriyor”, Anayasa ve Özgürlük, Yet- kin Yayınları, Ankara 2002, s.67-75.
• • Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 17. B., Ekin Yayınları, Bursa, 2014.
• • Gülmez, Mesut, “1924’ten 1982’ye Anayasal Sendikal Haklar ve Ulusalüstü Kurallarla Uyumlu ‘Yeni’ Anayasa İçin Öneriler”, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu V Bildiriler, Petrol İş Yayını, No: 118, İstanbul, 2013, s.67-98.
• • Işık, Rüçhan, Sendika Hakkı, Tanınması ve Kanuni Sınırları, AÜHFY, Ankara, 1962.
• • Kaboğlu, İbrahim, “Anayasa’da Sosyal Haklar: Alanı ve Sınırları”, Sosyal Haklar Ulu- sal Sempozyumu II Bildiriler, Petrol İş Yayını, No. 113, İstanbul, 2010, s.43-60.
• • Kapani, Münci, Kamu Hürriyetleri, 5. B., AÜHFY, No.392, Ankara, 1976.
• • Metin, Yüksel, Ölçülülük İlkesi, Karşılaştırmalı Bir Anayasa Hukuku İncelemesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2002.
• • Miller, Frank B., “Sendika İçi Demokrasi”, (çev. Sebahattin Zaim), Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, S.13, 1962, s.81-89, http://www.journals.istanbul.edu.tr/ iusskd/issue/view/1023000613, (01.11.2016).
• • Narmanlıoğlu, Ünal, İş Hukuku II, Toplu İş İlişkileri, 2. B., Beta, İstanbul, 2013, (2013a).
• • Narmanlıoğlu, Ünal, “Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun Toplu İş Uyuş- mazlıklarına İlişkin Yeni Hükümleri (Düzenlemeleri)”, İş Hukukunda Güncel Sorun- lar (3), 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun Değerlendiril- mesi, (Seminer-22 Aralık 2012), (ed. Ali Güzel/Deniz Ugan Çatalkaya), Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Seçkin Yayınları, İstanbul, 2013, s.93-110 (2013 b)
• • Oğuzman, Kemal, “Yeni Anayasanın Toplu İş İlişkilerini İlgilendiren Hükümleri”, İstanbul Üniversitesi İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Sarıca’ya Armağan, 1982, S.1-3, s.113-135.
• • Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 15. B., Yetkin Yayınları, Ankara, 2014.
• • Sabuncu, Yavuz, Anayasaya Giriş, 15. B., İmaj Yayıncılık, Ankara, 2012.
• • Sümer, Haluk, H., İş Hukuku, Mimoza Yayınları, 19. B., Konya, 2014.
• • Şahlanan, Fevzi, Sendikaların İşleyişinin Demokratik İlkelere Uygunluğu, Fakülte- ler Matbaası, İstanbul, 1980.
• • Tanör, Bülent / Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 15. B., Beta Yayınları, İstanbul, 2015.
• • Tanör, Bülent, “Sendika Hakkı ve Özgürlüğü”, İnsan Hakları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2000, s.230-235.
• • Tuncay, A. Can / Savaş, F. Burcu, Toplu İş Hukuku, 3. B., Beta, İstanbul, 2013.
• • Tunçomağ, Kemal, İş Hukuku, C.II, 2. B., Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1985.
• • Uygun, Oktay, 1982 Anayasası’nda Temel Hak ve özgürlüklerin Genel Rejimi, Ka- zancı Yayınları, İstanbul, 1992.
• • Anayasa Mahkemesi Kararları
• • AYM, 10.04.2013 T, E.2013/21, K.2013/57, RG.12.07.2013/28705.
• • AYM, 22.10.2014 T., E.2013/1, K.2014/161, RG.11.11.2015/29529.
• • AYM, 29.01.2014 T., E.2013/130, K.2014/18, RG.13.05.2014/28999.
• • AYM, 30.9.2015 T. E.:2015/62, K.:2015/84, RG.20.10.2015/29508.
• • AYM, Bireysel Başvuru No. 2013/8463, KT. 18.9.2014, RG. 4.12.2014/29195. Diğer Kaynaklar
• • Anayasa Mahkemesi Kararları, www.anayasa.gov.tr, (01.11.2016)
• • Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi, www.mevzuat.gov.tr, (01.11.2016).
• • Gemalmaz, Semih M., Ulusalüstü İnsan Hakları Belgeleri (Uluslarası ve Bölgesel Sistemler), 2. B., Beta Yayınları, İstanbul, 2000.
• • Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr, (01.11.2016).
• • Tuncay, A.Can / Savaş Kutsal, F. Burcu / Kılıç, Şebnem, İş Kanunları, Açıklamalı, Karşılaştırmalı, İçtihatlı, Beta Yayınları, 4. B., İstanbul, 2016.
• • Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, www.tdk.gov.tr, (01.11.2016).
• • Türkiye Büyük Millet Meclisi, https://www.tbmm.gov.tr, (01.11.2016).
• • Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Tasarısının Danışma Meclisince Kabul Olunan Met- ni ve Millî Güvenlik Konseyi Anayasa Komisyonu Raporu. (D. Meclisi: 1/463; M. G. Konseyi: 1/397, D. Meclisi S. Sayısı: 166 ve 166’ya 1, 2, 3 ve 4 üncü ek), https:// www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MGK_/d01/c007/mgk_01007118.pdf, (01.11.2016).
• • Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), http://www.ilo.org/ankara/lang--tr/index.htm, (01.11.2016).
• • Yüzbaşıoğlu, Necmi, Anayasa Hukukunun Temel Metinleri, 7. B., Beta, İstanbul, 2011 .