Türkiye’de Tıbbi Yardımla Üreme Tedavisine Erişim ve Üreme Hakları

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 273 - 294, 30.06.2021

Ertunç Mega , Özlem Çakmut , Gürkan Sert , Pinar Ata , Fulya İlçin Gönenç

Öz

Sağlık hakkı bireyin fiziksel, ruhsal, sosyal iyilik hâlinin devamı için sahip olduğu hakları ifade eder ve bireye sağlıklı yaşamının devamı için ve sağlığının bozulması durumunda sağlığını kazandırmak için gerekenlerin yapılmasını talep etme hakkı verir. Sağlık hakkına ve kapsamına uluslararası belgelerde yer verilmiş ve üreme haklarının bu hakkın önemli bir bileşeni olduğu ve sağlık hakkından ayrılamayacağı özellikle belirtilmiştir. Bu kapsamda devletlerin, cinsel hakları ve üreme haklarını tanıyan, koruyan, kullanılmasını sağlayan, kanun çıkartma ve politika geliştirme gibi gerekli önlemleri alma yükümlülükleri bulunmaktadır. Devletlerin yükümlülükleri arasında sayılan pek çok üreme sağlığı hizmetinin yanında, infertilite durumlarında bireylerin üreme sağlığı ile ilgili hizmetlerden ve bu konudaki tıbbi gelişmelerden yararlanmasını sağlama yükümlülükleri de vardır. Bireylerin bu haklardan yararlanması, çocuk sahibi olup olmamaya karar verme haklarının da bir parçasıdır. Sağlık sorunları nedeniyle doğal yollarla çocuk sahibi olamayan bireylerin bilimsel ve teknolojik gelişmeler kapsamında geliştirilen teknikler ile çocuk sahibi olabilme imkânından yararlanabilme hakları vardır. Makalemizde, üreme hakları bağlamında, bireylerin infertilite durumlarında üremeye yardımcı tekniklere erişim hakkı Türk Hukuku çerçevesinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

infertilite, tıbbi yardımla üreme, Üreme hakları

Kaynakça

• Abrams, Paula, “The Bad Mother: Stigma, Abortion and Surrogacy”, Abortion and Assited Reproduction, Cilt 1, Sayı 1, 2015, s. 179-191.
• Barroso, Carmen; Sippel, Serra, “Sexual and Reproductive Health and Rights: Integration as a Holistic and Rights-Based Response to HIV/AIDS” Women's Health Issues, Cilt 21, Sayı 6 Suppl., 2011, s. 250-254.
• Covington, N. Sharon; Hammer-Burns, Linda, “Infertility Counseling A Comprehensive Handbook for Clinicians”, 2nd Ed., New York: Cambridge University Press, 2006.
• Ergin, N. Rahime; Polat, Aslıhan; Kars, Bülent; Öztekin, Deniz; Sofuoğlu, Kenan; Çalışkan, Eray, “Social Stigma and Familial Attitudes Related to Infertility”, Turkish Journal of Obstetrics and Gynecology, Cilt 15, Sayı 1, 2018, s. 46-49.
• Flatscher, Matthias; Liem, Torsten, “What is Health? What is Disease? Thoughts on a Complex issue”, The American Academy of Osteopathy Journal, Cilt 21, Sayı 4, 2011, s. 27-30.
• Barroso, Carmen; Sippel, Serra, “Sexual and Reproductive Health and Rights: Integration as a Holistic and Rights-Based Response to HIV/AIDS” Women's Health Issues, Cilt 21, Sayı 6 Suppl., 2011, s. 250-254.
• Hamzaoğlu, Onur, “Sağlık Nedir? Nasıl Tanımlanmalıdır?”, Toplum ve Hekim, Cilt 25, Sayı 6, 2010, s. 404-410.
• International Planned Parenthood Foundation, “Charter on Sexual and Reproductive Rights”, 1997, s. 12, www.ippf.org/sites/default/files/ippf_charter_on_sexual_and_reproductive_ rights_guidlines.pdf (02.12.2020).
• Işık-Özcan, Funda; Sert, Gürkan; Gönenç, Fulya İlçin, “Türkiye’de Üremeye Yardımcı Teknikler ile İlgili Hukukî Düzenlemelerin Tıp Hukuku Açısından İncelenmesi”, Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics-Law and History, Cilt 3, Sayı 3, 2017; s. 145-149.
• Jaffe, Janet; Diamond, Martha Ourieff, “Reproductive Trauma: Psychotherapy with Infertility and Pregnancy Loss Clients”, Washington: American Psychological Association Publishing, 2011.
• Karaca-Dedeoğlu, Ayşegül, Mültecilerin ve Geçici Koruma Sağlananların Sağlık Hakkı: Türkiye Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Khetarpal, Abha; Singh, Satendra, “Infertility: Why Can't We Classify This Inability As Disability?”, Australasian Medical Journal, Cilt 5, Sayı 6, 2012, s. 334–339.
• Kırca, Nurcan; Pasinlioğlu, Türkan, “İnfertilite Tedavisinde Karşılaşılan Psikososyal Sorunlar”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, Cilt 5, Sayı 2, 2013, s. 162-178.
• Landau, Ruth, “Artificial Womb Versus Natural Birth: An Exploratory Study of Women's Views”, Journal of Reproductive and Infant Psychology, Cilt 25, 2007, s. 4-17.
• Leiblum, Sandra R., “Infertility: Psychological Issues and Counseling Strategies”, New Jersey: John Wiley & Sons, 1997.
• Oláh, Sz. Livia; Richter, Rudolf; Kotowska, E. Irena, “State-of-the-ART Report: The New Roles of Men and Women and Implications for Families and Societies”, Families and Societies Working Paper Series, No. 11, 2014, s. 1-54.
• Programme of Action of the International Conference on Population Development Cairo, 5–13 September 1994, 20th Anniversary Edition, 2014 s. 59, https://www.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/programme_of_action_Web%20ENGLISH.pdf (26.11.2020), (Cairo).
• Sert, Gürkan, “Üreme Haklarının Yasal Temelleri ve Etik Değerlendirme”, İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı, 2013.
• Sert, Gürkan; Narman, İrem; Erkan, Oktay; Emre, Ozge; Tursun, Naz; Başar, Yunus, “Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığında Haklar Ekonomik Kültürel Haklar Sözleşmesi’nin 22 No’lu Yorumu 2016” Türkiye Biyoetik Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, 2019, 65-81.
• Seymenler, Seçil; Siyez, Diğdem Müge, “İnfertilite Psikolojik Danışmanlığı”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, Cilt 10, Sayı 2, 2018, s. 186-197.
• Sezgin, Hacer; Hocaoğlu, Çiçek, “İnfertilitenin Psikiyatrik Yönü”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, Cilt 6, Sayı 2, 2014, s. 165-184.
• Siristatidis, Charalampos; Sergentanis, N. Theodoros; Vogiatzi, Paraskevi; Kanavidis, Prodromos; Chrelias, Charalampos; Papantoniou, Nikolaos; Psaltopoulou, Theodora, “In Vitro Maturation in Women with vs. without Polycystic Ovarian Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis”, PLoS One, Cilt 4, Sayı 10, 2015, s. 1-18.
• Şahin, Adil, “Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunda Ekonomik Sosyal ve Kültürel Hakların Niteliği Bağlamında Sağlık Hakkının Kapsamı Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 59, Sayı 4, 2010, s. 711-766.
• Talwar, Pankaj, Manual of Assisted Reproductive Technologies and Clinical Embryology, London: Jaypee Brothers Medical Publishers, 2012, s. 350-360.
• Tsirigotis, Marinos, “Blastocyst Stage Transfer: Pitfalls and Benefits”, Human Reproduction, Cilt 13, Sayı 12, 1998, s. 3285-3295.
• United Nations Committee on Economic, Social and Cultural Rights General Comment No. 22 (2016) on the Right to Sexual and Reproductive Health (Article 12 of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights), http://docstore.ohchr.org/SelfServices/FilesHandler.ashx?enc=4slQ6QSmlBEDzFEovLCuW1a0Szab0oXTdImnsJZZVQfQejF41Tob4CvIjeTiAP6sGFQktiae1vlbbOAekmaOwDOWsUe7N8TLm%2BP3HJPzxjHySkUoHMavD%2Fpyfcp3Ylzg (01.12.2020).
• United Nations Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General Comment No. 14 (2000) on the Right to the Highest Attainable Standard of Health (article 12 of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights) http://docstore.ohchr.org/SelfServices/FilesHandler.ashx?enc=4slQ6QSmlBEDzFEovLCuW1AVC1NkPsgUedPlF1vfPMJ2c7ey6PAz2qaojTzDJmC0y%2B9t%2BsAtGDNzdEqA6SuP2r0w%2F6sVBGTpvTSCbiOr4XVFTqhQY65auTFbQRPWNDxL (01.12.2020).
• United Nations, Convention on the Rights of Persons with Disabilities, https://www.ohchr.org/en/hrbodies/crpd/pages/conventionrightspersonswithdisabilities.aspx (29.09.2020).
• Uyar, Lema, Birleşmiş Milletler’de İnsan Hakları Yorumları İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi, 1981-2006, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006, s. 236-264.
• Von Wolff, Michael, “The Role of Natural Cycle IVF in Assisted Reproduction”, Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism, Cilt 33, Sayı 1, 2019, s. 35-45.
• Wallace, B. Hamish; Kelsey, W. Thomas, “Human Ovarian Reserve from Conception to the Menopause”, PLoS One, Cilt 25, Sayı 1, 2010, s. e8772.
• World Health Organization and World Bank, World Report on Disability, Geneva: WHO Press, 2011, s. 296.
• World Health Organization, ICD-10 Version: 2019, https://icd.who.int/browse10/2019/en (02.12.2020).
• Zegers-Hochschild, Fernando; Adamson, Geoffrey David; De Mouzon, Jacques; Ishihara, Osamu; Mansour, Ragaa; Nygren, Karl Gösta; Sullivan, Elizabeth; Van Der Poel, Sheryl, “The International Committee for Monitoring Assisted Reproductive Technology (ICMART) and the World Health Organization (WHO) Revised Glossary on ART Terminology”, Human Reproduction, Cilt 24, Sayı 11, 2009, s. 2683-2687.
• Zegers-Hochschild, Fernando; Adamson, Geoffrey David;, Dyer, Silke; Racowsky, Catherine; De Mouzon, Jacques; Sokol, Rebecca; Rienzi, Laura; Sunde, Arne; Schmidt, Lone; Cooke, D. Ian, Simpson, Joe Leigh; Van Der Poel, Sheryl, “The International Glossary on Infertility and Fertility Care”, Human Reproduction, Cilt 32, Sayı 9, 2017, s. 1786-1801.