Hâkim Atamalarındaki Usulsüzlüklerin Yasayla Kurulmuş Mahkemede Yargılanma Hakkına Etkisi: İlgili AİHM Kararlarının İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 25 - 52, 13.06.2024

Muhammed Fatih Taşçı

Öz

Makale, AİHM’in, yasayla kurulmuş mahkemede yargılanma hakkına ilişkin yakın zamanda verdiği kararları incelemektedir. Makalede yasayla kurulmuş mahkeme hakkına AİHM’in verdiği anlam tespit edilecek ve Mahkeme içtihadının kısaca değerlendirmesi yapılacaktır. Yasayla kurulmuş mahkeme güvencesi, yargılamayı yapan mahkemenin yasayla kurulmasının yanında mahkemenin kuruluş ve yetkilerini düzenleyen yasalara uygun şekilde yargılama yapmasını da gerektirmektedir. AİHM Büyük Daire’nin Ástráðsson kararında ortaya koyduğu üzere, hakimlerin atanma süreçlerinde yaşanan usulsüzlükler bazı şartların gerçekleşmesi durumunda o hakimlerin bakmış olduğu davalarda yasayla kurulmuş mahkemede yargılanma hakkının ihlal edilmesine sebep olabilirler. AİHM, hâkim atamalarındaki usulsüzlüklerin hangi durumlarda yasayla kurulmuş mahkemede yargılanma hakkını ihlal ettiğini tespit için Ástráðsson kararında üç adımlı testi geliştirmiş ve sonraki kararlarında bu testi istikrarlı şekilde uygulamıştır. Buna göre, (1) iddia edilen usulsüzlük iç hukuktaki bir yasaya açıkça aykırılıktan kaynaklanıyorsa, (2) bu yasaya aykırılık yasayla kurulmuş mahkeme güvencesinin özüne zarar verecek kadar ağırsa, ve (3) usulsüzlük iddiaları iç hukukta AİHM içtihadına uygun bir şekilde incelenmemişse, yasayla kurulmuş mahkemede yargılanma hakkı ihlal edilmiş olacaktır. Söz konusu usulsüzlüklerin başvurucunun somut hukuki uyuşmazlığıyla doğrudan ilgisinin olması aranmamaktadır. Ayrıca, AİHM kararları göstermektedir ki bu hakkın ihlal edilmesi, AİHS madde 6/1 haricinde sözleşmedeki diğer maddi haklar bakımından da bazı etkiler doğurabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yasayla kurulmuş mahkeme, adil yargılanma hakkı, hukuk devleti, hâkim atamaları, Ástráðsson v. İzlanda

Kaynakça

• Bodnar, Adam, “Polish Road Toward an Illiberal State: Methods and Resistance”, In-diana Law Journal, Cilt 96, Sayı 4, 2021.
• CJEU, Opinion Of Advocate General Sharpston, delivered on 12 September 2019, Ca-ses C-542/18 RX-II and C-543/18 RX-II, para 140 https://curia.europa.eu/juris/do-cument/document.jsf;jsessionid=11F2D3F97F5F1853303EF0BB83B6212B?text=&d ocid=220903&pageIndex=0&doclang=EN&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid= 8031652#Footref68 (13.02. 2024 tarihinde erişildi).
• Doğan, İlyas; Demirdal, Balkan, “Adil Yargılanma Hakkı”, Ed. Doğan, İlyas, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, 2. Baskı, Astana Yayınları, Ankara, 2021.
• Gölcüklü, Feyyaz, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Adil Yargılama”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 49, Sayı 1, 1994.
• Gözler, Kemal, “Res Iudicata’nın Türkçesi Üzerine”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fa-kültesi Dergisi, Cilt 56, Sayı 2, 2007.
• Harris, David; O’Boyle, Michael; Bates, Ed; Buckley, Carla M., Law of the European Convention on Human Rights, 5. Baskı, Oxford University Press, Oxford, 2023.
• İnceoğlu, Sibel, Adil Yargılanma Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi, Avrupa Konseyi, Ankara, 2018.
• İnceoğlu, Sibel, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı: Kamu ve Özel Hukuk Alanlarında Ortak Yargısal Hak ve İlkeler, 2. Baskı, Beta Basım, İstanbul, 2005.
• Karlsson, Haukur Logi, “The Emergence of the Established “By Law” Criterion for Reviewing European Judicial Appointments”, German Law Journal, Cilt 23, Sayı 8, 2022.
• Leloup, Mathieu, Wałęsa v Poland: A Forceful Culmination of the Court’s Rule-Of-Law Case Law, https://strasbourgobservers.com/2023/12/08/walesa-v-poland-a-forceful-culmination-of-the-courts-rule-of-law-case-law/ (13.02.2024 tarihinde eri-şildi).
• Pech, Laurent, 7 Years Later: Poland as a Legal Black Hole, https://verfassungsblog. de/7-years-later-poland-as-a-legal-black-hole/ (12.02.2024 tarihinde erişildi).
• Pech, Laurent; Wachowiec, Patryk; Mazur, Dariusz, “Poland’s Rule of Law Break-down: A Five-Year Assessment of EU’s (In)Action”, Hague Journal on the Rule of Law, Cilt 13, Sayı 1, 2021.
• Rizcallah, Cecilia; Davio, Victor, “The Requirement that Tribunals be Established by Law: A Valuable Principle Safeguarding the Rule of Law and the Separation of Powers in a Context of Trust”, European Constitutional Law Review, Cilt 17, Sayı 4, 2021.
• Sunnqvist, Martin, “Impartiality and Independence of Judges: The Development in European Case Law”, Nordic Journal of European Law, Cilt 5, Sayı 1, 2022.
• Szwed, Marcin, “Fixing the Problem of Unlawfully Appointed Judges in Poland in the Light of the ECHR”, Hague Journal on the Rule of Law, Cilt 15, 2023.
• Szwed, Marcin, “The Polish Constitutional Tribunal Crisis from the Perspective of the European Convention on Human Rights: ECtHR 7 May 2021, No. 4907/18, Xero Flor w Polsce sp. z o.o. v Poland”, European Constitutional Law Review, Cilt 18, Sayı 1, 2022.
• Szwed, Marcin, Hundreds of judges appointed in violation of the ECHR?, https://verfassungsblog.de/hundreds-of-judges-appointed-in-violation-of-the-echr/ (13.02.2024 tarihinde erişildi).
• Takcı, Tuğçe, Türk ve Avrupa Hukukunda Temel Hak Boyutuyla Adil Yargılanma Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2017.
• Torun, Fatih, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Fazlı Aslaner/ Türkiye Kararı Bağlamında Tarafsız Mahkemede Yargılanma Hakkı”, Anayasa Yargısı, Cilt 37, Sayı 1, 2020.
• Turan, Hüseyin, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde ve Türk Hukukunda Adil Yar-gılanma Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• Wiącek, Marcin, “Constitutional Crisis in Poland 2015–2016 in the Light of the Rule of Law Principle”, Ed. von Bogdandy, Armin; Bogdanowicz, Piotr; Canor, Iris; Gra-benwarter, Christoph; Taborowski, Maciej; Schmidt, Matthias, Defending Checks and Balances in EU Member States, Cilt 298, Springer, Heidelberg, Berlin, 2021.
• AİHM [Büyük Daire], Guðmundur Andri Ástráðsson v. İzlanda, Baş. No. 26374/18, 01.12.2020.
• AİHM [Büyük Daire], Kyprianou v. Kıbrıs, Baş. No. 73797/01, 15 Aralık 2005.
• AİHM, Advance Pharma sp. z o.o v. Polonya, Baş. No. 1469/20, 3 Şubat 2022.
• AİHM, Bahaettin Uzan v. Türkiye, Baş. No. 30836/07, 24 Kasım 2020.
• AİHM, Bilgen v. Türkiye, Baş. No. 1571/07, 9 Mart 2021.
• AİHM, Demicoli v. Malta, Baş. No. 13057/87, 27 Ağustos 1991.
• AİHM, Dolińska-Ficek and Ozimek v. Polonya, Baş. No. 49868/19 ve 57511/19, 8 Kasım 2021.
• AİHM, Golder v. Birleşik Krallık, Baş. No. 4451/70, 21 Şubat 1975.
• AİHM, Ilatovskiy v. Rusya, Baş. No. 6945/04, 9 Temmuz 2009.
• AİHM, Juszczyszyn v. Polonya, Baş. No. 35599/20, 6 Ekim 2022.
• AİHM, M.L. v. Polonya, Baş. No. 40119/21, 14 Aralık 2023 (Makalenin yazıldığı tarih-te karar henüz kesinleşmedi).
• AİHM, Miracle Europe KFT v. Macaristan, Baş. No. 57774/13, 12 Ocak 2016.
• AİHM, Mutu ve Pechstein v. İsviçre, Baş. No. 40575/10 ve 67474/10, 2 Ekim 2018.
• AİHM, Naki ve Amed Sportif Faaliyetler Kulübü Derneği v. Türkiye, Baş. No. 48924/16.
• AİHM, Posokhov v. Rusya, Baş. No. 63486/00, 4 Mart 2003.
• AİHM, Reczkowicz v. Polonya, Baş. No. 43447/19, 22 Temmuz 2021.
• AİHM, Steininger v. Avusturya, Baş. No. 21539/07, 17 Nisan 2012.
• AİHM, Wałęsa v. Polonya, Baş. No. 50849/21, 23 Kasım 2023 (Makalenin yazıldığı tarihte karar henüz kesinleşmedi).
• AİHM, Xero Flor w Polsce sp. z o.o. v. Polonya, Baş. No. 4907/18, 7 Mayıs 2021.