BÖLÜNMÜŞ BİR MAHKEME: CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİ ÖRNEĞİ VE ANAYASA MAHKEMESİ’NİN GELECEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 1 - 30, 10.12.2024

Ahmet Ayata

Öz

Mahkeme kararlarının sıklıkla kendilerini ortaya koyan süreçlerden bağımsız olduğu düşünülür. Aynı zamanda, heyetlerin homojen olmadığı hususu göz ardı edilir. Hâlbuki yasal materyal, nadiren karar alma sürecinden bağımsız olarak kararı belirleyen tek faktördür. Türk Anayasa Mahkemesi’nin gerek kurumsal gerekse üyeler düzeyinde nasıl bir davranış geliştirdiğini anlamak, Türkiye’de anayasacılığın geldiği ve geleceği noktayı anlamak ve Mahkemenin müstakbel kararlarına ilişkin tahminler yürütmek açısından fayda sağlayabilir. Bu amaçla çalışmada, öncelikle dayanılan varsayımlar ve yöntem açıklanmıştır. Ardından cumhurbaşkanlığı kararnamelerine ilişkin norm denetimi kararlarında kullanılan oylar ve karşı oylar sayısallaştırılarak ölçülebilir hale getirilmiştir. Son olarak nicel analizin tamamlayıcısı olarak kararların ve karşı oy gerekçelerinin hukuki analizi yapılmıştır. Bu iki tür analizin sonuçları birbirleriyle büyük ölçüde tutarlıdır. Yapılan değerlendirmeye göre üyelerin yürütmenin yetkisini dar ve geniş yorumlama eğilimine göre homojen olmayan iki gruba ayrıldığı görülmektedir. Üyeler grup içinde de daha esnek ve katı gruplara ayrılmaktadırlar ve gruplar arası geçişlere az da olsa rastlanmaktadır. Yeni üyelerse seleflerine göre daha uçta konumlanmaktadırlar. Bunun sonucunda bölünmenin yakın zamanda azalmayacağı öngörülebilir. Son olarak oy birliğiyle alınan kararların varlığı, karar verme sürecinde yasal materyalin etkisinin de yadsınamayacağını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Anayasa Mahkemesi, bölünmüş mahkeme, karşı oy, üyelerin tutumları, nicel analiz, hukuki analiz.

Kaynakça

• Alpbaz, Mustafa Mert, “Kemalist Otoriterlik, Anayasa Yargısı ve Askeri Mahkemeler”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 74 , Sayı 3, 2019, s. 1-35.
• Arslan, Zühtü, “Conflicting Paradigms: Political Rights in the Turkish Constitutional Court”, Critique: Critical Middle Eastern Studies, Cilt 11, Sayı: 1, 2002, s. 9-25.
• Atar, Yavuz, “Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi”, Ed. Merih Öden, Prof. Dr. Erdal Onar’a Armağan, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2013, s. 857-896.
• Ayata, Ahmet, Anayasa Mahkemesi’nin Yargısal Davranışı: Hibrit Bir Analiz (2016-2023), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2023.
• Aydın Çakır, Aylin, “The Impact of Judicial Preferences and Political Context on Constitutional Court Decisions: Evidence from Turkey”, International Journal of Constitutional Law, Cilt 16, Sayı 4, 2018, s. 1101-1120.
• Bali, Aslı Ü., “The Perils of Judicial Independence: Constitutional Transition and the Turkish Example”, Virginia Journal of International Law, Cilt 52, Sayı 2, 2012, s. 235-319.
• Banakar, Reza; Max Travers, “Law, Sociology and Method”, Ed. Reza Banakar, Max Travers, Theory and Method in Socio-Legal Research, Hart Publishing, Oxford, 2005, s. 1-26.
• Belge, Ceren, “Friends of the Court: The Republican Alliance and Selective Activism of the Constitutional Court of Turkey”, Law & Social Review, Cilt 40, Sayı 3, 2006, s. 653-692.
• Brisbin, Richard A., “A Court Divided: The Rehnquist Court and the Future of Constitutional Law (Review)”, Rhetoric and Public Affairs, Cilt 9, Sayı 2, 2006, s. 365-367.
• Can, Osman, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi Anayasa Mahkemesi Yaklaşımı”, Anayasa Yargısı, Cilt 37, Sayı 1, 2020, s. 133-192. ———, “The Turkish Constitutional Court as a Defender of the Raison dʼEtat?”, Constitutionalism in Islamic Countries: Between Upheaval and Continuity, Ed. Grote Rainer, Tilmann J. Röder, Oxford University Press, Oxford, 2012, s. 259-278.
• Demirtaş, Erdem, Constitutional Courts During Political Upheavals: The Case of the Turkish Constitutional Court, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ABD, 2022.
• Dobinson, Ian, Johns Francis, “Qualitative Legal Research”, Ed. Mike McConville, Wing Hong Chui, Research Methods of Law, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2007, s. 16-45.
• Ergül, Ozan, Anayasa Yargısı ve Demokrasi: Yeni Kurumsalcı Bir Bakış, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003. ———, Yeni Kurumsalcı Yaklaşımla Türk Anayasa Mahkemesi ve Demokrasi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2007.
• Feteris, E.T (terc. Ertuğrul Uzun), Hukuki Argümantasyonun Temelleri: Yargı Kararlarını Gerekçelendirme Teorileri Üzerine Bir Araştırma, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Hakyemez, Yusuf Şevki, Hukuk ve Siyaset Ekseninde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı: Türk Anayasa Mahkemesinin İşlevi, İnsan Hakları Anlayışı ve Oluşumu Üzerine Bir İnceleme, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009.
• Hazama, Yasushi: “From Activism to Resilience: The Turkish Constitutional Court in Comparative Perspective”, Turkish Studies, 2023, 1-23. ———, “Hegemonic Preservation or Horizontal Accountability: Constitutional Review in Turkey”, International Political Science Review, Cilt 33, Sayı 4, 2012, s. 421-440.
• Müller, Friedrich, (terc. B.E. Oder, Korkut Kanadoğlu, Osman Can) Anayasa Hukukunun Çalışma Yöntemleri, ed. Fazıl Sağlam, Maltepe Üniversitesi, İstanbul, 2009.
• Oder, Bertil E., Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri: Hukuksal Yöntembilime Dayalı Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Oder, Bertil E., “Populism and the Turkish Constitutional Court: The Game Broker, the Populist and the Popular”, Verfassungsblog: On Matters Constitutional, 2017.
• Okutan, Muhammet Erdal, “Yargısal Aktivizm: Türk Anayasa Mahkemesi Örneği”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Özbudun, Ergun: “Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasal Elitlerin Tepkisi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 62, Sayı 3, 2007, s. 257-268.
• Petersen, Felix, “Judicial Review and Social Construction: The Case of the Turkish Constitutional Court”, Research and Policy on Turkey, Cilt 3, Sayı 1, 2018, s. 18-39.
• Pritchett, C. Herman, “Divisions of Opinion Among Justices of the U. S. Supreme Court, 1939–1941”, American Political Science Review, Cilt 35, Sayı 5, 1941, s. 890-898. ———, “Public Law and Judicial Behavior”, The Journal of Politics, Cilt 30, Sayı 2, 1968, s. 480-509.
• Seven, Gülşen; Lars Vinx, “The Hegemonic Preservation Thesis Revisited: The Example of Turkey”, Hague Journal on the Rule of Law, Cilt 9, Sayı 1, 2017, s. 45-82.
• Shambayati, Hootan; Güliz Sütçü, “The Turkish Constitutional Court and the Justice and Development Party (2002–09)”, Middle Eastern Studies, Cilt 48, Sayı 1, 2012, s. 107-123.
• Şener, İpek Ece, “The Impact of the Compositional Change on the Decisions of the Constitutional Court of Turkey”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sabancı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Tushnet, Mark, A Court Divided: The Rehnquist Court and The Future of Constitutional Law, New York, W.W. Norton, 2005.
• Ünsal, Artun, Siyaset ve Anayasa Mahkemesi: Siyasal Sistem Teorisi Açısından Türk Anayasa Mahkemesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1980.
• Varol, Ozan O.; Lucia Dalla Pellegrina; Nuno Garoupa, “An Empirical Analysis of Judicial Transformation in Turkey”, The American Journal of Comparative Law, Cilt 65, Sayı 1, 2017, s. 187-216.
• Yancı Özalp, Nihan, Türkiye’de Aktivizm ve Kendi Kendini Sınırlandırma Çerçevesinde Anayasa Mahkemesinin Yargisal Yorumu, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Yazıcı, Hilal, “Anayasa Mahkemesi’nin Değişen Rolü: Hegemonyacı Koruma Tezinden Hak ve Özgürlüklerin Korunması Tezine”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Yıldırım, Engin, Aziz Kutlar, Serdar Gülener, “1962-1982 Dönemi Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Yargısal İdeal Noktalarının Belirlenmesi”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 50, Sayı 4, 2017, s. 1-31.
• Yolcu, Serkan, “Bölünmüş Bir Mahkemenin Analizi: Anayasa Mahkemesinin Norm Denetiminde Azınlık-Çoğunluk Dengesinden Bir Kesit”, Anayasa Hukukundaki Gelişmelerin Işığında Kamu Hukuku Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2022.
• Mahkeme Kararları Anayasa Mahkemesi, E. 2018/125, K. 2020/4.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2019/31, K. 2020/5.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2019/78, K. 2020/6.
• Anayasa Mahkemesi, E.2018/124, K.2020/56.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2018/162, K. 2020/66.
• Anayasa Mahkemesi, E.2018/134, K.2021/13.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2020/8, K. 2021/25.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2021/50, K. 2021/89.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2021/85, K.2022/60.
• Anayasa Mahkemesi, E.2019/87, K.2022/158.
• Anayasa Mahkemesi, E.2018/123, K.2022/138.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2020/7, K. 2022/146.
• Anayasa Mahkemesi, E.2020/4, K.2022/147.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2019/38, K. 2022/148.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2018/149, K. 2022/163.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2021/86, K. 2023/34.
• Anayasa Mahkemesi, E.2018/124, K.2020/56.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2019/105, K.2020/30.
• Anayasa Mahkemesi, E.2019/71, K.2020/82.
• Anayasa Mahkemesi, E.2020/34, K.2023/25.
• Anayasa Mahkemesi, E.2020/89, K.2023/85.