Concrete traditional cultural values maintained in today's Kyrgyzstan tois

Yıl 2022, , 230 - 243, 26.12.2022

Zeki Okyay , Erdoğan Akman

https://doi.org/10.5281/zenodo.7472471

Öz

In today's Turkish language a word “toi” is studied in terms of meaning as only a wedding that coincides with the marriage ceremony in the human mind. However, when the word is considered in the context of its origin and history, it does not seem to have a limited meaning with the wedding, which coincides only with the meaning of the marriage ceremony. Especially among the Turks, one of the nomadic peoples, the “toi” has been one of the cultural element throughout history. In the Old Turkish language, the “toi” is an activity used to manage a country by only one person. However, the important turning points in the life of Turks as the marriage ceremony, making a proposal/the agreement to marry, the engagement, the exhibiting the trousseau, the bridal bath, fetching the bride, the birth of a child, welcoming a new neighbor, seeing a newborn baby, conscript send-off ceremonies and the circumcision ceremonies after the adoption of Islam are also expressed as a “toi”. The Kyrgyz, one of the an ancient Turkic people, have ceremonies such as üilönüü toiu (wedding), zhentek toi (celebrating the birth of a child), beshik toi (putting baby into cradle celebration), tushoo toi (baby’s first steps celebration), kız toiu (the ceremony when the bride leaves her father's house), kelin toiu (fetching the bride), üi toiu (celebration own home), etc. In this study, will be described types of “toi” in Kyrgyzstan, and their counterparts in Anatolia, if any. Then will try to identify specific traditional cultural creatures that live in modern Kyrgyz “tois”, without losing their meaning from the past to the present.

Anahtar Kelimeler

Turkic people, Kyrgyzs, “toi”, tradition, culture

Günümüz Kırgızistan Toylarında Yaşatılmakta Olan Somut Geleneksel Kültürel Değerler

Öz

Günümüz Türkiye Türkçesinde toy kelimesi anlam bakımından incelendiğinde kısa sürede insan zihninde evlilik merasimine denk gelen düğün canlanmaktadır. Oysa kelime kökeni ve tarihi bağlamında ele alındığında sadece evlilik töreni manasına denk gelen düğün ile sınırlı bir anlam taşımadığı görülmektedir. Özellikle göçebe halklardan biri olan Türklerde toy, tarih boyunca en önemli kültürel unsurlar arasında yer almıştır. Eski Türkçede toy, iktidarı tek elden yürütmek için uygulanan bir faaliyet olarak yer almaktadır. Yine Türklerin yaşamındaki önemli dönüm noktalarından evlilik merasimi, kız isteme/söz kesme, nişan, çeyiz serme, gelin/damat hamamı, gelin alma, beşik toy, ev hayırlama, yeni doğan bebeği görme, askere uğurlama ve İslamiyet’in kabulünün ardından sünnet törenleri de toy olarak ifade edilmektedir. Kadim Türk halklarından biri olan Kırgızlarda ise üylönüü toyu, centek toy, beşik toy, tuşoo toy, kız toyu, kelin toyu, üy toyu ve benzeri gibi toy merasimleri bulunmaktadır. Bu çalışmada öncelikle Kırgızistan’daki toyların türleri açıklanarak, varsa Anadolu’daki karşılıkları belirtilecektir. Ardından günümüz Kırgızistan toylarında geçmişten günümüze önemini yitirmeden yaşatılan somut geleneksel kültürel varlıklar ortaya koyulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk halkı, Kırgızlar, “toy”, gelenek, kültür, Turkic people, Kyrgyzs, “toi”, tradition, culture

Kaynakça

• Abdiyeva, C. K. (2017). “Manas” Eposundagı balanın törölüşü cana ösüşü menen baylanışkan kaada-salttar cana ırımdar. İzvestiya Vuzov Kırgızstana, 4, 42-44.
• Akmataliyev A., Andaşev, D. (Ed.). (2015). Manas entsiklopediyası. 1-tom, Bişkek: Aalam – Manastın Muzıkası.
• Akmataliyev, A. (1993). Baba saltı, ene adebi: Eldik salt. Bişkek: Bütkül Soyuzduk Caştar Kitep Borboru Birikmesi “Balasagın” filialı.
• Akmataliyev, A. (Ed.). (2003). Kaada-Salttar. Ak Batalar. El Adabiyatı Seriyasının 29-tomu, Bişkek.
• Akmataliyev, A. (M.) (2010). Kırgız adabiyatı: Tarıh cana mezgil, Bişkek: Avrasya Jayıncılık.
• Akmataliyev, A. (Ed.). (2015). Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü. Birinçi bölük, Bişkek: Avrasya Press.
• Berber, O. (2009). Türk kültüründe eğlence ve birlik unsuru olarak düğünler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (10).
• Buyar, C. ve Ünal, U. (2022). “Contribution of Organization of Turkic States Members to World Heritage at a Time of Cultural Convergence from the Past to the Future”, Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 100.
• Karataev, O. ve Eraliyev, S. (2005). Kırgız etnografiyası boyunça sözdük. Bişkek: Biyiktik.
• Karıpkulov, A. (Ed.). (1995). Manas entsiklopediya II. Bişkek: Manastın Syujeti – Yarupa.
• Kebekova, B. (2001). Kırgız elinin kaada-salt ırları. Bişkek: Şam Basması.
• Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., Tşerbak, A. M. (Ed.). (1969). Drevnetyurkskiy slovar.
• Leningrad: İzdatelstvo Nauka Leningradskoe Otdeleniye.
• Rısbayev, S. (2020). Kırgızdın eldik narktuu tüşünüktörü: Caştar üçün. Bişkek.
• Sagınbayeva, B. (2020). Kırgız tilindegi “Toy” kontseptinin uluttuk mazmunu. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (2).
• TDK Sözlük, https://sozluk.gov.tr/?q=toy&aranan (erişim tarihi: 11.01.2021).
• Tuna, T, S. (2006). Türk Dünyasındaki düğünlerde koltuklama ve kırmızı kuşak bağlama geleneği. Bilig, Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanlığı, 38.