AFGANİSTAN’DA ANTİ-LİBERALİZM FİKRİ VE FELSEFESİ

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 180 - 192, 01.11.2019

Asadullah Danısh

Öz

Liberalizm, Doğulu toplumların öğretilmiş geleneksel yapılarıyla çeliştiği için, bütün kötülüklerin ve ahlaksızlığın kaynağı olarak değerlendirilir; aile düzenini bozan ve sosyal adaletsizliğe sebep olan bir sistem olarak kabul edilir. Ama Batılı siyasetçiler için liberalizm, Avrupa’nın modern dünyaya armağan ettiği en değerli mirastır; demokrasiyi destekleyen, özgürlük ve beraberlik idesini naşir eden ve toplumun gelişmesine sebep olan bir sistemdir. Afganistan’daki Radikaller ve siyasal İslamcılar liberalizme sıcak bakmasalar da yenilikçilerin uzun zamandır liberalizme hasret kaldığı görülür. Ama bu kayıp hiçbir zaman kendini, Afganistan halkına gösterememiştir. Çünkü bu halkın siyası kültüründe bir öğe hala eksiktir; ‘’felsefi ben kavramı.’’ Afganistan’da ‘’ben’’ kavramı, aidiyet kimlik tarafından ortadan kaldırılmıştır. Başka yanda Afganistan tarihine yaptırım gücüyle giren her düşünce, karşı yaptırım ile karşılaşmış ve içinde yenilik barındıran her ideoloji, zıddı ile çatışmıştır. Ama klasik İslam karşısındaki Siyasi İslam hem bir yenilikçi düşünce ve hem bir manevi kalkınma olarak Afganistan’ın siyaset sahnesine girmiştir. Buna rağmen Afganistan halkı tarafından İslami geleneği sebebiyle kolayca kabul edilmiştir. Doğulu toplumlarda, millette uygulanması mümkün olan bir diyalog, aslında o millete itibarını gösterebilen diyalogdur. Siyasi İslam düşüncesi nihayetinde iyi bir sonuç göstermese de itibarını Afganistan halkına rahatça gösterebilir. Ama bir siyasi diyalog olarak liberalizmin Afganistan halkına itibarını gösterebilme şansı nedir? Afganistan’da liberalizm düşüncesine engel olan argümanların kaynağı ve felsefesi nelerdir? Bu çalışma yukarıda sorulan sorulara cevap bulma yolunda hazırlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Liberalizm, Anti-liberalizm, Siyasi İslam, Aidiyet

THE IDEA AND PHILOSOPHY OF ANTI-LIBERALISM IN AFGHANISTAN

Öz

Liberalism is considered the source of all evils and immorality, as it contradicts the taught traditional structures of Eastern societies; it is considered a system that disrupts family order and causes social injustice. But for Western politicians, liberalism is Europe's most valuable legacy to the modern world, a system that supports democracy, promotes the idea of freedom and togetherness, and promotes the development of society. In Afghanistan, although radicals and political Islamists do not care about liberalism, innovators have long been starved of liberalism. But this loss has never been shown to the people of Afghanistan. Because an element is still missing in the political culture of these people; “philosophical I concept.” The concept of “I” in Afghanistan has been removed by the belonging identity. On the other hand, every thought that enters the history of Afghanistan with the force of sanction, every ideology that has faced countersanction and incorporates innovation, conflict with the opposite. But in the face of classical Islam, Political Islam has entered Afghanistan's political scene both as an innovative thought and as a spiritual development. Despite this, the Islamic tradition was easily accepted by the people of Afghanistan. In Eastern societies, a dialogue that can be implemented in the nation is actually a dialogue that can show its reputation to that nation. The thought of political Islam although it ultimately does not show good results can comfortably show its reputation to the people of Afghanistan. But what is the chance of liberalism as a political dialogue to show the credibility of the people of Afghanistan? What is the source and philosophy of the arguments that have aborted the idea of liberalism in Afghanistan? This study was prepared in the way of finding answers to the questions asked above

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, Liberalism, Anti-liberalism, Political Islam, Belonging

Kaynakça

• Aryan, A. (2013, November 10). BBC. 11 4, 2018 tarihinde BBC PERSON: http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2013/11/131109_k02-afghanistan-etnicities-political-power2 adresinden alındı
• Attyi, İ. (2004). Tarikhi Maasiri Afghanistan. kabul: maywand yayın. Birkle, G., O’Hanlon, M., & Sherjan, H. (2011, 5 27). Brookings. 1 31, 2019 tarihinde https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/06/05_afghanistan_ohanlon.pdf adresinden alındı
• Doğrucan, A. (2015). Türk-İslam Düşüncesi Açısından Manevi Kalkınma. Türk Dünyası Araştırmaları, 216.
• Doğrucan, M. F. (2018). Felsefi Ben, Analitik Parça, ve Ötekileştirme Sosyolojisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 343-348.
• Farhang, S. (1988). Afghanistan Der Panj Qharni Aahkir. Pişavur: Aryana officet Printers.
• Gubar, M. G. (1999). Afganistan Dar Masiri Tarikh. Kabul: İnkilab yay.
• Güçlü, A., Uzun, E., Uzun, S., & Yolsal, Ü. (2002). Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Hasanwand, M. (2017). Andisha Kalami ve Siyasi Allameh Sheykh Mohammad Abduh. Faslnameh Justarhai Hukuki İslami, 82-120.
• Hashemi, N. (2014). Islam, Secularism and Liberal Democracy; Toward a democratic theory for Muslim societies. Oxford: Oxford Üniversity press.
• Jahanbaglu, R. (2015, 11 6). Radio Farda. 1 29, 2019 tarihinde https://www.radiofarda.com/a/f3- liberalism-iran-intellectual-world/27349375.html adresinden alındı
• Karimi, D. (2011, 7 11). BBC Persian. 1 31, 2019 tarihinde http://www.bbc.com/persian/world/2011/07/110720_ptv_pargar_61 adresinden alındı
• Mill, J. S. (2001). On Liberty. Ontario: Batoche Books.
• Miller, D. (2003). Political Philosophy; A very short Introduction. Oxford: OUP.
• Mousavi, S. A. (2000). The Hazaras of Afghanistan; An Historical, Cultural, Economic and Political Study. (A. Shafayi, Çev.) Tahran: İntisharati Moasisa Farhangi Hunarai Nakshi Simorgh.
• Nouri, M. (2016, 9 15). Pejohish haii Falsafi. 11 6, 2018 tarihinde Pejohish haii Falsafi: http://philosophy.tabrizu.ac.ir/article_5784.html adresinden alındı
• Oktay, H. (2016, 2 7). Kafkassam. 12 4, 2018 tarihinde https://kafkassam.com/zin-bir-oykuhazaralar.html adresinden alındı
• Rashed, A. (2013, 3 5). Avapress. 2 1, 2019 tarihinde https://www.avapress.com/fa/interview/ adresinden alındı
• Rawls, J. (2005). poliltical liberalism. New York: Exoabded edition.
• Rorty, R. (1999). Philosophy and Sosial Hope. London: Penguin Books.
• Sajadi, A. (2008, March 20). DID DİGİTAL LİBRARY. 11 5, 2018 tarihinde DID DIGITAL LIBRARY: http://www.did.ir/catalog/index.aspx?cn=rp00020080410512709 adresinden alındı
• Sharan, T. (2016). Dawlati Shabakaii. (H. Rizayi, Çev.) Kabul: Waja yay.
• Spencer, R. (2010, 9 10). Dayly Telegraph. 1 30, 2019 tarihinde https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/dubai/7994754/The-Karzai-empire-villas-inDubai-and-fears-over-Afghan-aid.html adresinden alındı
• Tawana, M. (2006). İslam ve Modernite Dar Andisha Sayyid Jamalluddin Asadabadi. Pijohishi Olomi İnsani, 97-113.
• Yosufi, B. (2011). Barrasi ve Naqhdi didgahi Sayyid Jamaluddin Asaadabadi ve Mohammad Abduh dar msiri istilaii bidadgari İslami . Pijohişgahi olomi insani, 91-112.