İSMAİL BEY GASPIRALI VE TÜRK BİRLİĞİ DÜŞÜNCESİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 9 - 19, 01.10.2018

Aykut Acar

Öz

İsmail Bey Gaspıralı, 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında yaşamış, Türk düşünce dünyasının en önemli isimlerinden birisidir. Onun “dilde, fikirde, işte birlik” ifadesi etrafında şekillenen Türk Birliği düşüncesi tarihi süreç içerisindeki zorlu ve çetrefilli yolculuğuna rağmen günümüze kadar ulaşmıştır. Onu özel kılan bir nokta da, fikirlerinin düşüncede kalmayıp hayata geçmiş/geçirilmiş olmasıdır. Gaspıralı, Türk birliği idealini hem düşünsel olarak şekillendirmiş hem de -büyük oranda Tercüman Gazetesi aracılığıyla- hatırı sayılır bir boyutta fiili olarak gerçekleştirme imkânı elde etmiştir. Bu, onun bir Türk Birliği düşünürü olmasının yanında ve ötesinde bu düşüncenin bir uygulayıcısı olduğunu da göstermektedir. Aynı zamanda Gaspıralı, Türk ve İslâm kavramlarını birbirinden ayırmayıp bir bütün olarak ele almış, fikirlerinde bunu açıkça göstermiştir. Onun Rusya Müslümanları olarak ifade ettiği, esasen Kırım başta olmak üzere o coğrafyaya yayılmış Türk topluluklarıdır. Bu çalışmada, İsmail Bey Gaspıralı’nın düşünce dünyasında bir yolculuğa çıkılarak, onun Türk Birliği idealinin izleri takip edilmiştir. Türk birliği düşüncesinin ülküsü haline gelen dilde, fikirde, işte birlik anlayışı meselenin merkezinde bulunmaktadır. Bu ülküden hareketle Türk Birliği düşüncesi incelenmiştir. Her insanın fikir dünyası yaşadığı hayatla paralel olarak şekillenmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada bu bakış açısıyla İsmail Bey Gaspıralı’nın hayatı da inceleme konusu yapılmıştır. Sonuç kısmında ise, günümüzde Türk İslam coğrafyasında yaşanan sıkıntılar ve bu sıkıntıların çözüm yollarına İsmail Bey Gaspıralı’nın perspektifinden bakılmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

İsmail Bey Gaspıralı, Türk Birliği Düşüncesi, Dilde, Fikirde, İşte Birlik, Tercüman Gazetesi, Rusya Müslümanları

İsmail Bey Gaspirali And The Idea Of Turkish Unity

Öz

İsmail Bey Gaspıralı is a very important leading figure of Turkish philosophy who lived at the end of 19th century and at the beginning of 20thcentury. His idea of Turkish Unity which was shaped by his motto unity in language, idea and work became influential in spite of some difficulties. His distinctive feature is his ability to transform his ideas into the practice. Gaspıralı both constructed the idea of Turkish unity in intellectual level and reflected into life in practical level by means of Tercüman newspaper. It demonstrates that he is both practitioner and the theorist of Turkic and Islamic concepts without any discrimination. Therefore, he means from the remark of Russian Muslims all Turkish communities in particular to Crimean Turks to ones spreading overall geography

Anahtar Kelimeler

İsmail Bey Gaspıralı, The Idea of Turkish Unity, Unity in Language, Idea and Work, Tercüman Newspaper, Russian Muslims

Kaynakça

• Akçuraoğlu, Y. (2005). Türk Yılı 1928. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akpınar, Y. (2008). İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri 3: Dil-Edebiyat-Seyahat Yazıları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Akpınar, Y. (2016). İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri 2: Fikri Eserleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Aydemir, M. (2013). Turan Yazgan “Fikirleri- Eserleri”. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. Bilgisu, http://www.gurkanbilgisu.com/2016/01/ismail-gaspirali-sudan-mektuplari-ve-egitim-anlayisi.html adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 25.07.2017). Sudan Mektupları ve Eğitim Anlayışı.
• Bozkurt, G. S. (2008). 1905-1907 Yılları Rusya Müslümanlarının Siyasi Kimlik Arayışı. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Devlet, N. (2011). Unutturulan Türkçü, İslamcı, Modernist İsmail Gaspıralı. Başlık Yayınları.
• Ekinci, Y. (1997). Gaspıralı İsmail. Ankara: Ocak Yayınları.
• Hablemitoğlu, N. (2015). Gaspıralı İsmail. İstanbul: Pozitif Yayınevi.
• Hekimoğlu, V. S. F. (2009). İsmail Bey Gaspıralı ve Türk Birliği İdeali. History Studies. 1(1). 297
• Karataş, Ö. (2016). Osmanlı Basınında İsmail Gaspıralı’nın Vefatı. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 3(8). 74-90.
• Kırımlı, H. (2004). İsmail Bey Gaspıralı ve “Birlik” Kavramı Üzerine. H. Kırımlı, B. Tanatar, D.
• Akarca ve İ. Köremezli (Edt.). İsmail Bey Gaspıralı İçin içinde (s. 55-70). Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No:9. Kırımlı, H. (2010). Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916). Ankara: Türk
• Tarih Kurumu Basımevi. Pınarer, A. K. (2014). İsmail Gaspıralı ve Kırım Tatar Milli Hareketi. İstanbul: 72 Tasarım.
• Saklı, A. R. (2016), Gaspıralı İsmail Bey ve Kırım, Akademik Bakış Dergisi. 53. Ocak-Şubat. 265
• Toker, M. (2004). İsmail Gaspıralı ve “Dilde Birlik” Fikri Üzerine. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 31-45.
• Toksoy, A. (2001). XX. Yüzyıla Girerken Türk Dünyası ve İsmail Gaspıralı. Orkun Dergisi. 45, http://www.kavgamiz.com/orkun/xx-yuzyila-girerken-turk-dunyasi-ve-ismail-gaspirali-ii-y487.html adresinden erişildi. (Erişim Tarihi: 14.03.2018).
• Yaman, E. (2002). İsmail Gaspıralı. Ankara: Alternatif Yayınları.
• Yazgan, T. (2010). Türk Dünyasında Dün Bugün Yarın. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.