AZERBAYCAN HALK CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE KADIN HAKLARI

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 262 - 286, 01.05.2018

Gülzar İbrahimova

Öz

Azerbaycan'da XIX. Yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan halkının karşı karşıya kaldığı ekonomik ve siyasi kısıtlamaların sömürge politikası halkın muhalefet ruhunu güçlendirdi ve ulusal benlik bilinci ve ulusal özgürlük ideolojilerinin oluşumu üzerinde önemli bir etkisi oldu. Bu nedenle, çeşitli toplumsal grupların birliği için mili zemin haline geldi ve yeni siyasi iktidarın yaranmasını zorunlu kıldı. 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan halkı kurtuluşa karşı mücadelenin mantıksal bir sonucu olarak devlet bağımsızlığını kazandı. Doğuda ilk kez demokratik devlet - Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kuruldu. Dönemin önde gelen ülkelerinin en gelişmiş tecrübelerine istinaden demokratik yönetimin sağlam oluşturulması yolunu tutan bağımsız devlet kurucuları siyasette kontrol etmek ve ülkenin gelişme stratejisini hazırlamak için pratik faaliyetlerinde seri tedbirler gerçekleştirdiler. Bu olaylar sırasında kadın meselesi Azerbaycan Halk Cumhuriyeti politikasının en acil sorunlarından biriydi ve kuruluşunun ilk gününden itibaren kadınların sosyo-ekonomik ve siyasi haklarının korunması için yasalar çıkarmaya çalışıldı. Genel olarak, devlet politikasındaki kadın politikaları özel bir yere sahiptir ve kadınların hükümetle etkileşim sürecinde ortaya çıkan ve gelişen entelektüel ve psikolojik özellikler geçiş dönemi için dikkate alınmıştır. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Parlamentosu'nda kadın politikaları için yasal dayanak kısa bir süre içinde siyasi gerçeğe uygun olarak oluşturuldu. Azerbaycan tarihinde ve Müslüman Doğu'da ilk defa Milli hükümet Bağımsızlık Aktında cinsel köken ayrımı gözetmeksizin tüm vatandaşlara sivil ve siyasi haklar verdi. Mevzuatın cinsiyet eşitliği açısından yeterli gerçekleştirilmesi yolunda yasa taslağı 1919 Temmuz 21-de kabul etti: ilk kez kadınların da seçimlere katılımı hakkı kanunla tespit edildi. 1919 Ağustos 11-de erkek ve kadınların toplumsal yaşamın tüm alanlarında eşit haklarının sağlanması, cinsel mensubiyyetine göre ayrı seçimlerın ortadan kaldırılması «Azerbaycan vatandaşlığı hakkında» Kanun taslağında tartışılması görüşüldü. Makalede AHC döneminde kadına verilen eşitlik formal nitelik taşımadığı olgularla ispat edilir, AHC sırasında kadınların sosyal güvenlik hakları analiz edilmekte, bu dönemde kadınların örtüştüğü ve gerçeğe dönüştüğü konusunda bazı ikili anlar açıklığa kavuşturulur. Kadın okullarının tüzüklerinin değiştirilmesi ve geliştirilmesi, kadın eğitimine verilen önem belgeler temelinde açılır, kadınların sosyal hayata katılması, bilime kazandırılması süreci devletin kadın politikasının temeli olduğu gösterilmiştir. Kadın hayır cemiyetlerinin faaliyetleri, aynı zamanda kadın sahibkarlığının devlet tarafından desteklenmesi toplumda cinsiyet eşitliğinin sağlanması yönünde devletin attığı önemli adımlar olarak değerlendirilmektedir. Sağlık alanında kadınların sağlığının korunması ve onlara tıbbi bakım seviyesinin yükseltilmesi geçiş döneminde yoksulluğun azaltılması yönünde devletin uyguladığı tedbirlerden biri olarak değerlendirilir. AHC sırasında ulusallaştırma bağlamında alınan tedbirler, mevcut okul türlerinin yeniden adlandırılmasını, milli kadın kadrolarından eğitim sürecinde kullanılması analiz edilir, edebi çevredeki kadın sorunları, Azerbaycan kadının sanatsal yaratıcılığında milli intibah, istiklal arzusu, milli idealler uğruna mücadele leymotivləri tetkik edilir. Araştırmalar sonucunda, AHC döneminde devlet kadın politikasının ilk gerçek çizgilerinin Azerbaycan devletinin tarihinde ilk kez aşındığı ve tüm dünyadaki hukuk alanındaki demokratik kadın politikasının ilk temellerinin resmi olarak Müslüman-Türk dünyasına atıldığı sonucuna varılmıştır

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, devlet, kadın, hukuk, eğitim

The Women’s Rights In The Period Of Azerbaijan Democratic Republic

Öz

In the ends of 19th and at the beginning of 20th century the policy of occupation promoted by the Czarist Russia, economic and political embargo which Azerbaijani people had been subjected had exacerbated people’s riot and influenced to national identity, emergence of national independence speech. This reason had become the background for the unity of different sectors of society which had created the need for establishment of the new government. The most significant achievement of Azerbaijani liberation struggle against the occupiers had been the accession of independence on 28 May 1919. The first democratic state – Azerbaijani People Republic was formed in the Orient. Independent state-builders, who had chosen the way of democratic management carried out a number of coherent activities. It should be noted that the women’s rights problem was a leading issue of APR during these events. From the first day of state formation a number of laws had been enacted to protect the social, economic and political rights of women. Women took the special place in the state policy. In a short time legal framework of Women’s policy in accordance with the political realities have been set up in the Parliament. For the first time in Azerbaijani history and in the Islamic East, in accordance with National Government’s Declaration of Independence, all citizens, irrespective of sex, were guaranteed the administrative and political rights. On 21 July 1919, a draft law was adopted: Azerbaijani women acquired the right to participate in elections as voters and candidates. On 11 August 1919 the issues of the guaranteeing equalities of rights in all spheres of men and women’s social life and eliminating discrimination based on gender had been the objects of discussion on the draft Law on Azerbaijani Citizenship. The article provides the facts confirming that the woman equality was purely formal and it’s analyzed the rights of woman’s social protection and welfare in the period of APR. Such problems as the participation of woman in public life, involving them into science, and also the existence the basis of state women’s politics, an assessment of improvement the women’s health care in transitive period are examined in the article as one of the important steps of state on the way to the gender equality in society. In conclusion, it should be noted that the first real features of women’s policy in the history of Azerbaijani statehood were presented by the Government in APR era

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani People Republic, state, woman, right, education

Kaynakça

• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). (1998).Parlament (stenoqrafik hesabatlar). 2 cilddə, I c., Bakı: Azərbaycan.
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ensiklopediyası. ( 2004).2 cilddə, I c., Bakı: Lider.
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ensiklopediyası. (2005). 2 cilddə, II c., Bakı: Lider.
• Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). (1998). Parlament (stenoqrafik hesabatlar ) 2 cilddə, II c., Bakı: Azərbaycan.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.894, siy.1, iş 1, 110 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.894, siy.3, iş 54, 66 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.1 iş 38, 48 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 33, 27 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 78, 17 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 112, 28 v
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 113, 42 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 132, 31v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 135, 24 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 142, 23 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 181, 13 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 201, 19 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 262, 5 v.
• Azərbaycan Respublikası MDA: f.895, siy.3, iş 278, 94 v.
• Azərbaycan Respublikası MDƏİA: f.442, siy.4, iş 137, 46 v.
• Azərbaycan Respublikası MDƏİA: f.653, siy.1, iş 48, 3 v.
• Azərbaycan Respublikası MDTA: f.309, siy.1, iş 944, 104 v.
• Azərbaycan Respublikası MDTA: f.395, siy.1, iş 328, 30 v.
• Azərbaycan Respublikası Parlamenti (2008). Bakı: Çaşıoğlu.
• Baykara, H. (1992). Azərbaycan İstiqlal mübarizəsi tarixi. Bakı: Azərnəşr.
• Əbdüllətif. Türkiyədə qadınlıq məsələsi «Feminizm». «Azərbaycan» qəz., Bakı, 1918, 20 - 21, 29 noyabr, 3 dekabr
• Gəncəli, S. (1991). İşıqlı ömürlər, kövrək talelər.Bakı: Azərnəşr.
• Qəhrəmanova, A. (2005). Azərbaycan Demokratik Respublikasında Xalq Marifinin təşkili yolları.
• Bakı: OKA Ofset Azərbaycan-Türkiyə Nəşriyyat Poliqrafiya şirkəti.
• Məmmədzadə, M. B. Təhlükə və qadınlarımız. «Azərbaycan» qəz., Bakı, 1919, 10 iyun
• Məmmədzadə, M. B. Kimin əmri ilə nə üçün? «Azərbaycan» qəz., Bakı, 1919, 28 aprel
• Mirbağırzadə, M. Analarımız nə tövr olmalıdır? «Azərbaycan» qəz., Bakı, 1918, 10 dekabr
• Rəsizadə, Ə. Qadın məsələsi və qadınları tərbiyə. «Azərbaycan» qəz., Bakı, 1920, 28 mart
• Rəsulzadə, M. Ə. (1991). Əsrimizin Səyavuşu. Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı. Çağdaş Azərbaycan tarixi. Bakı: Gənclik.
• Sahibkar qadınlar. Oçerklər (2001). Azərbaycan və ingilis dilində. Bakı: Nina mətbəəsi.
• Seyidzadə, B. Müasirləşmək. «Azərbaycan» qəz., Bakı, 1919, 8 aprel
• Süleymanova, S. (1999). Azərbaycanda ictimai-siyasi hərəkat (XIX yüzilliyin sonu-XX yüzilliyin əvvəlləri). Bakı: Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası.
• Vəlizadə, M. Ziyalı bacılarımıza. «Azərbaycan» qəz., 1919, 29 oktyabr Азербайджанская Демократическая Республика (1918-1920).(1998).
• Законодательные акты (сборник документов) Баку: Азербайджан Азербайджанская Республика (1998). Документы и материалы 1918-1920 гг. Баку: Элм.
• Алиева, Л. (2007). Азербайджанская Демократическая Республика и женский вопрос // Tarix və onun problemləri. Nəzəri elmi metodiki jurnal. №4,с.153-158
• Ершова, Е.Л. и Новикова, Э.Ш. (1988). СССР-США: женщины и общество: Опыт сравнит анализа. Москва.: Профиздат.