TÜRKLERDE LİDER KADIN TİPOLOJİSİ VE GÜLNAR HATUN EFSANESİ

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 58 - 69, 01.01.2016

Faruk Çolak

Öz

Türk mitolojisi, destanları ve hikâyelerinde lider kadın tipolojisiyle ilgili pek çok motif yer alır. Bunların başında Umay Ana miti gelmektedir ki, bu mit Türklerin anaerkil toplum yapısının ürünü olarak ana tanrıça görevi üstlenir. Bugünkü kültürel hayatımızda bu ana tanrıçanın izlerinin yaşamaya devam ettiğini ortaya koyan pek çok çalışmanın varlığı bilinmektedir. İskitlerin meşhur kadın hükümdarı Tomris, bu anaerkil toplum yapısı ve inanç sisteminin kadına verdiği değerin nadir örneklerinden birisidir. Ayrıca pek çok destan ve halk hikâyesinde kadın kahramanın lider özelliği gösterdiği, bu özellikleri yönüyle erkeklerle başa baş mücadelelere girdikleri de bilinenler arasındadır. Gerek kendisi ile evlenecek olan erkekle başa baş mücadele eden kadın kahramanlar gerekse erkek kılığına girerek erkek kahramanlar ile mücadele eden ve onlara yardım eden kadın kahramanlar, bu anaerkil toplum yapısının kalıntıları olarak halk anlatılarında yaşamaya devam etmektedir. Gülnar Hatun efsanesi, tarihi İçel bugünkü Mersin vilayetinin Gülnar ilçesinin adı etrafında teşekkül etmiş bir anlatıdır. Dört ayrı metin olarak karşımıza çıkan bu anlatıların hepsinde kahramanın adından mülhem bir bölgeye isim verilmesi konusu işlenmektedir. Halk muhayyilesi karşı karşıya kaldığı zor zamanların hatırasını canlı tutacak kahramanlar yaratmaya elverişlidir. Tarih gerçekliği açısından Gülnar ve civarı halkının göç ve yerleşimleri ekseninde yaratılan bu efsaneler, bazı çalışmalarda tarih metni olarak algılanmış ve bu bağlamda bölgenin tarihinin yazılmasında referans olarak da kabul edilmiştir. Bu çalışmada Gülnar ve çevresi halkının yerleşimleri sürecinde yarattıkları efsaneler ile bu efsanelerin lider kadın tipolojisi bağlamındaki değeri ortaya konulacaktır

Anahtar Kelimeler

Kadın, lider, tip, efsane, Gülnar Hatun

TYPOLOGY OF WOMAN LEADERS AMONG TURKS AND GÜLNAR HATUN LEGEND

Öz

There are lots of motives related with typology of leader woman in Turkish mytology, epics and tales. The first one among these is Umay Ana myth which has mother goddess role as a product of matriarchal society structure of Turks. It is known that there are lots of studies proving that the signs of this mother goddess is continuing to live in our today’s cultural life. Tomris, famous woman ruler of Iskits, is one the rare examples of worth given to woman by this matriarchal society structure and belief system. It is also known that heroines in epic and folk tales have leadership characteristics and this characteristic make them struggle neck and neck with men. Either heroines struggling neck and neck with men whom they want to marry or heroines struggling with and helping heros in men costumes continue to live in folk tales as the remains of this matriarchal society. Gülnar Hatun legend is a narrative made up of arround the name of Gülnar, town of Mersin. The subject of giving a name to an inspired region from the name of hero is treated in all these narratives which consist of four different texts. Folk imagination is suitable to create heros who can keep alive the memories of hard times they faced. From the historical fact perspective, the narratives created from the migration axis of Gülnar people have been understood as history text and accepted as a reference in the history of the region. In this study, the legends created during the settlement of Gülnar people and the value of these legends in the context of woman leader typology will be revealed

Anahtar Kelimeler

Woman, Leader, Type, Legend, Gülnar Hatun

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat, (1999), Kirmanşah Hikâyesi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Bilir, F. Saadet, (2003), Merv’den Anay Pazarı’na Gülnar, Etik Yayınları, İstanbul.
• Çelik, Şenol, (2000a), “İçel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt XXI, İstanbul.
• Çelik, Şenol, (2000b), “XVI. Yüzyılda İçel Yörükleri Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Yörük Türkmen Vakfı Yayınları, Ankara.
• Çolak, Faruk, (1994), Şah İsmail Hikâyesi Üzerine Mukâyeseli Bir Araştırma, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
• Erol, Mehmet, (1996), Taşeli Platosu Efsaneleri (İnceleme-Metin), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Gökyay, Orhan Şaik, (1973), Dedem Korkudun Kitabı, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yayınları, Ankara.
• Gündüz, Ahmet, (2012), “Tarihi Süreç İçerisinde Türk Toplumunda ve Devletlerinde Kadının Yeri ve Önemi”, International Journal of Social Science, Volum: 5, İssue: 5, p. 130-148.
• Kaplan, Mehmet, (1976), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Marco Polo Seyahatnamesi, (Çev. Ömer Güngören), Yol Yayınları, İstanbul 1985. Öncül, Kürşat, (2008), “Dede Korkut Hikâyelerinde Savaşçı Kadın Tipi ve Animus Kavramı”, Turkish Studies, Volum: 3/2, s. 574-581.
• Sakaoğlu, Saim-Ali Berat Alptekin-Yurdanur Sakaoğlu-Esma Şimşek, (1997), Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri I, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Tekin, Talât, (2010), Orhun Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Teoman, Zeki, (1990), “Gülnar Hatun: Türkmen Oymaklarını Anadoluya ilk Getiren Kadın”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 48, s. 30-35.
• Toroslu, Abdullah, (1996), “Gülnar Efsanesi”, İçel Kültürü, s. 46, s. 25.
• Uygar, Ceyhun Vedat, (1997), “Kırk Kız”, Milli Folklor, S. 34, s. 30-47.
• Yıldırım, Seyfullah, (2015), Kazakların Dariyğa Kız Destanı, Kalem Kitap Yayınları, Ankara.