Jerusalem at the Centre of Human History: Al–‘Ulaymī’s Encyclopedic History of Jerusalem

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 52 - 63, 31.12.2023

Muhammet Enes Midilli

Öz

Mujīr al–Dīn al–‘Ulaymī (d. 928/1521), a prominent scholar, chief judge and historian who lived in Jerusalem during the late Mamluk rule, compiled a book, namely al–Uns al–Jalīl bi–Tārīkh al–Quds wa–al–Khalīl, the first and foremost work in the Islamic historical literature devoted exclusively to the history of Jerusalem. Written in the form of a world history from the creation to the author’s lifetime and centred on Jerusalem, al–Uns al–Jalīl has an encyclopedic character in that it combines various literary genres such as history, sīra, fadā’il, khıtat, and tabakāt and presents the material belonging to these different traditions within a systematic classification of information. This study discusses al–‘Ulaymī’s intellectual biography and his close relationship with Jerusalem, as well as the encyclopedic plan he followed in al–Uns al–Jalīl, his narrative that places Jerusalem at the centre of human history, and the work’s value as a source for the history of Jerusalem.

Anahtar Kelimeler

Jerusalem, al–‘Ulaymī, al–Uns al–Jalīl, Mamluks, Islamic historiograph

İnsanlık Tarihinin Merkezinde Kudüs: Uleymî’nin Ansiklopedik Kudüs Tarihi

Öz

Memlük hâkimiyetinin son dönemlerinde Kudüs’te yaşayan Mücîrüddin el–Uleymî’nin (ö. 928/1521) el–Ünsü’l–celîl bi–târîhi’l–Kuds ve’l–Halîl adlı eseri İslâm tarih literatüründe müstakil olarak Kudüs’ün tarihine hasredilmiş ilk ve en önemli tarih eseridir. Yaratılıştan müellifin yaşadığı döneme kadar uzanan ve Kudüs’ü merkeze alan bir dünya tarihi formunda kaleme alınan el–Ünsü’l–celîl, tarih, siyer, fezâil, hıtat ve tabakât gibi çeşitli türleri birleştirmesi ve bu farklı telif geleneklerine ait malzemeyi sistematik bir bilgi tasnifiyle sunması bakımından ansiklopedik bir karakter taşımaktadır. Bu çalışmada Uleymî’nin entelektüel biyografisi ve Kudüs’le kurduğu yakın ilişkinin yanı sıra el–Ünsü’l–celîl’de takip ettiği ansiklopedik telif planı, Kudüs’ü insanlık tarihinin merkezine yerleştiren anlatısı ve eserin Kudüs tarihi için kaynaklık değeri inceleme konusu edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Uleymî, el–Ünsü’l–celîl, Memlükler, İslâm tarih yazıcılığı

Kaynakça

• Aselî, Kâmil Cemîl. Mahtûtâtü Fezâili Beytilmakdis: Dirase ve Bibliyûcrafya. Amman: Mecma‘ü’l–Lügati’l–Arabiyye el–Ürdünî, 1984.
• Bozkurt, Nahide. Müslüman Tarihçilerin Dünya Tarihi Tasarımları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Gûşe, Muhammed Hâşim. “Mücîrüddîn Abdurrahman el–Ömerî el–Uleymî el–Hanbelî: Hayâtuhû ve a‘mâluhû (860 h./1456 m. – 927 h./1520 m.)”. el–Mecelletü’l–Arabiyye li’s–Sekâfe 64 (2018), 173–184.
• Hirschler, Konrad. “From Archive to Archival Practices: Rethinking the Preservation of Mamluk Administrative Documents”. Journal of the American Oriental Society 136/1 (2016), 1–28.
• İbn Humeyd, Muhammed b. Abdullah en–Necdî. es–Sühubü’l–vâbile ʿalâ darâʾihi’l–Hanâbile. thk. Bekr b. Abdullah Ebû Zeyd-Abdurrahman b. Süleymân el–Useymin. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r–Risâle, 1996.
• İbrahim, Muhammed. Fezâilü Beytilmakdis fî Mahtûtâtin Arabiyyetin Kadîme. Kuveyt: Ma‘hedü’l–Mahtûtâti’l–Arabiyye, 1985.
• Latiff, Osman. The Place of Fada’il al–Quds (Merits of Jerusalem): Literature and Religious Poetry in the Muslim Effort to Recapture Jerusalem During the Crusades. London: Royal Holloway University of London, Doktora Tezi, 2011.
• Little, Donald P. “The Governance of Jerusalem Under Qāytbāy”. The Mamluks in Egyptian and Syrian Politics and Society. ed. Michael Winter – Amalia Levanoni. 143–161. Leiden–Boston: Brill, 2004.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Ali el–. el–Mevâ‘iz ve’l–i‘tibâr fî zikri’l–hıtati ve’l–âsâr. thk. Eymen Fuad Seyyid. 6 Cilt. London: Müessesetü’l–Furkân li’t–Türâsi’l–İslâmî, 2013.
• Midilli, Muhammet Enes. Uleymî’nin Kudüs Tarihi: Memlükler Döneminde Kudüs’te Âlimler ve Eğitim Kurumları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022. Muhanna, Elias. The World in a Book: Al–Nuwayri and the Islamic Encyclopedic Tradition. Princeton: Princeton University Press, 2018.
• Nu‘aymî, Ebü’l–Mefâhir Muhyiddîn Abdülkādir b. Muhammed en–. ed–Dâris fî târîhi’l–medâris. thk. Cafer el–Hasenî. 2 Cilt. Dımaşk: el–Mecmau’l–İlmiyyü’l–Arabî, 1948.
• Tarîkî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. Mu‘cemü musannefâti’l–Hanâbile. 8 Cilt. Riyad, 2001.
• Uleymî, Ebü’l–Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el–Ünsü’l–celîl târîhu’l–Kuds ve’l–Halîl. Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 1384.
• Uleymî, Ebü’l–Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el–Ünsü’l–celîl bi–târîhi’l–Kuds ve’l–Halîl. thk. Adnan Yunus Abdülmecid Ebû Tebbâne – Mahmûd Avde el–Keâbine. 2 Cilt. Amman: Mektebetü Dandis, 1999.
• Uleymî, Ebü’l–Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el–Menhecü’l–ahmed fî terâcimi ashâbi’l–İmâm Ahmed. thk. Abdülkadir el–Arnâût. Beyrut: Dâru Sâdır, 1997.
• Uleymî, Ebü’l–Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. et–Târîhu’l–mu‘teber fî enbâ’i men ‘aber. 3 Cilt. Dımaşk: Dârü’n–Nevâdir, 2011.