The Effet of Madhabs in Omman on Islamic Political Thought

Yıl 2016, Özel Sayı 1, 291 - 304, 01.08.2016

Yusuf Gökalp

Öz

After the embracement of Islam by the tribes which continued to live separately from each other in Yaman the governors who appointed by the first caliphs, Umayyads and Abbasids ruled Yemen. It is seen that in this period during which tribal conflicts intensely kept going and the names of caliphs were read only in Friday sermons, the Kharijites, Ismailites and Zeydites run in pursuit of power as well as small states. It can be said that after the madhhabs chose Yemen as an area of their activities, leaving the center for various reasons, they began to play a part in the social life of Yemen as an element of balance and a political actor. Apart from the political instability, intersectarian clashes at times reach at severe dimensions is seen to have a deep influence on the social life of Yemen. In fact, it can be said that the three main factors directing the political life of Yemen are tribalism, madhhabs and external political interventions. It can be said that Yemen became a shelter for the sects whose existence were under treat in the central regions and all sectarian elements which took refuge in the region made attempts to establish their sovereignty by taking support of local tribes. Naturally this situation led throughout history to power struggle in Yemen. It is seen that sectarian differentiation constitutes one aspect of this power struggle

Anahtar Kelimeler

al-Yaman, Islam, sect, tribalism, zeydites, shi’a, ahl al-sunna

Yemen’de İslam Siyasi Düşüncesinin Şekillenmesinde Mezhep Faktörünün Etkisi

Öz

Yemen’de birbirlerinden bağımsız olarak varlığını sürdüren kabilelerin İslam’ı benimsemesiyle birlikte ilk halifeler ardından Emevî ve Abbasîler tarafından atanan valiler Yemen’de idareyi ele almışlardır. Kabile çatışmalarının yoğun olarak devam ettiği ve halifelerin adının sadece hutbelerde okutulduğu bu dönemde küçük çaplı devletlerin yanı sıra Haricîler, İsmailîler ve Zeydîlerin de iktidar olma peşinde koştukları görülmektedir. Mezheplerin, çeşitli sebeplerle merkezden uzaklaşıp Yemen’i kendilerine faaliyet alanı olarak tercih etmeye başlamalarından itibaren bir denge unsuru ve siyasi birer aktör olarak Yemen’in toplumsal hayatında yer almaya başladıkları söylenebilir. Siyasi istikrarsızlığın yanı sıra zaman zaman çok şiddetli boyutlara ulaşan mezhepler arası çatışmaların Yemen’de toplumsal hayatı derinden etkilediği görülmektedir. Yemen siyasi hayatına yön veren üç temel faktörün kabilecilik, mezhepler ve dışarıdan yapılan siyasi müdahaleler olduğu anlaşılmaktadır. Yemen’in merkezi bölgelerde varlığı tehdit altında olan mezheplerin sığınağı haline geldiğini ve bölgeye sığınan bütün mezhebi unsurların yerel kabilelerin de desteğini alarak kendi hâkimiyetlerini tesis etme gayretinde olduklarını söylenebilir. Bu durum doğal olarak tarih boyunca Yemen’de bir iktidar mücadelesine yol açmıştır. Bu iktidar mücadelesinin bir ayağını da mezhep farklılaşmasının oluşturduğu görülmektedir

Anahtar Kelimeler

Yemen, İslam, mezhep, kabilecilik, zeydiyye, şia, ehl-i sünnet

Kaynakça

• Akoğlu, M. (2006). Mihne Sürecinde Mu’tezile. İstanbul: İz Yayıncılık.
• El-Alevi, Ali b. Muhammed. (1972). Siretü’l-Hadi İle’l-Hak Yahya b. Hüseyin. (thk. Süheyl zekkar). Beyrut: Daru’l-Kütüb.
• Avcu, A. (2011). Karmatiliğin Doğuşu ve Gelişim Süreci. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Aydınlı, O. (2003). Mu’tezili İmamet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci. Ankara: Araştırma Yayınları.
• El-Bağdadi, Abdulkahir b. Tahir. (1991). Mezhepler Arasındaki Farklar. (çev. E. R. Fığlalı).
• Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Bedruddin, Emir H. (1995). El-Ikdu’s-Semin fi Ma’rifeti Rabbi’l-Alemin. (thk. Yahya Salim İzzan). Sa’da: Daru’t-Turasi’l-Yemeniyye.
• El-Berihi, Abdulvehhab b. Abdirrahman el-Yemeni. (1994). Tabakatu Sülehai’l-Yemen el
• Ma’ruf Tarihu’l-Berihi. (thk. A. Muhammed el-Habeşi). San’a: Daru’t-Turasi’l-Yemeniyye. Bozan, M. (2004). “Şii Fırkaların Tasnifi (Nispet Edildikleri İmamlar Eksenli Bir Deneme). DÜİFD., c. VI/1, ss. 21-37.
• El-Ca’di, Ömer b. Ali. (1981). Tabakatu Fukahai’l-Yemen. (thk. Fuad Seyyid). Kahire: Daru’l-Kütüb.
• El-Curafi, A. (1987). El-Muktetaf Min Tarihi’l-Yemen. Beyrut: el-Asru’l-Hadis.
• Daftary, F. (2005). Muhalif İslam’ın 1400 Yılı İsmaililer Tarih ve Kuram. (çev. Ercüment Özkaya). Ankara: Rastlantı Yayınları.
• Demircan, A. (1996). Haricilerin Siyasi Faaliyetleri. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Fayda, M. (1982). İslamiyetin Güney Arabistan’da Yayılışı. Ankara: Ankara Üniversitesi
• İlahiyat Fakültesi Yayınları. Fığlalı, E. R. (1983). İbadiyye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Gökalp, Y. (2007). “Zeydiyye Mezhebinin Doğuşu, Teşekkül Süreci ve Tarihçesi”. ÇÜİFD., c.7, s. 2, ss. 55-94.
• Gökalp, Y. (2013). “Yemen’de Zeydi-Sünni İlişkilerinin Tarihi Arka Planı”. E-Makalat
• Mezhep Araştırmaları Dergisi. c. VII/2. ss. 87-114. Gökalp, Y. (2014a). Şii Gelenekte Alternatif Bir İktidar Mücadelesi Erken Dönem Zeydilik. Ankara: Araştırma.
• Gökalp, Y. (2014b). Zeydi Düşüncenin Tarihsel Gelişimi 6-7/12-13. Yüzyıllar. Ankara: Araştırma.
• Gökalp, Y. (2014c). “6/12. Yüzyıl Yemen Zeydi Düşüncesinin Şekillenmesinde Mu’tezile’nin
• Etkisi”. E-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. c. VII/1. Ss. 87-128. Gökalp, Y. (2015). “Yemen Tarihinde Dini Siyasi Bir Aktör Olarak Zeydilik”. ORSAM Orta
• Doğu Analiz. c. 7, s. 68, ss. 25-30. El-Hammadi, Muhammed b. Malik. (1948). Batıniliğin ve Karmatiliğin İç Yüzü. (Çev. İsmail Hatib Erzen). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• El-Hemedani, Hasan b. Ahmed (1974). Sıfatu Cezireti’l-Arab. (thk. Muhammed b. Ali el- Ekva) Riyad.
• El-Istahri, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed. (1961). El-Mesalik el-Memalik. (thk. Cabir Abdulhalm) Kahire.
• İbn Vasıl, Cemaluddin Muhammed b. Salim. (2004). Müferricu’l-Kürub fi Ahbari Beni
• Eyyub. (thk. Ömer A. Tedmuri). Kahire. İdrisi, İdris b. İmaduddin. (1986). Uyunu’l-Ahbar. (thk. Mustafa Galib) Beyrut.
• Kadı Abdulcabbar (2006). Mu’tezile’de Din Usulü. (çev. Murat Memiş). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kadı Numan, M. (1970). İftitahu’d-Dave. (thk. Vedat el-Kadı). Beyrut.
• Kalaycı, M. (2013). Tarihsel Süreçte Eşarilik- Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Karabiber, N. K. (2013). Hariciliğin Tarihi Serüveni Hicri I. Ve II. Asır. İzmir.
• Kasım b. Muhammed b. Ali (2000). Kitabu’l-Esas li Akaidi’l-Ekyas. (thk. Abdullah el- Haşimi). Sa’da: Mektebetü’t-Türasi’l-İslamiyye.
• Kurt, H. (2013). “Yemen” mad. Diyanet İslam Ansiklopedisi. C. 43, ss. 400-4001: İstanbul: Diyanet Yayınevi
• Mahmud, H. S. (1969). Tarihu’l-Yemeni’s-Siyasi fi’l-Asri’l-İslami. Bağdat.
• Makdisi, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. (1906). Ahsenü’t-Tekasim fi
• Ma’rifeti’l-Ekalim. Leiden. El-Muhalli, Ebu’l-Hasan Husamuddin Hamid. (Trz). Hadaiku’l-Verdiyye fi Menakıbı Eimmeti’z-Zeydiyye. Yazmadan Tıpkı Basım: Daru’l-Usame. Onat, H.- Ateş, O. (2012). “Haricilik” İslam Mezhepleri Tarihi el-Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Seyyid, E.F. (1988). Tarihu Mezahibi’d-Diniyye fi Biladi’l-Yemen. Kahire: Daru’l-Mısriyye.
• Es-Sururi, M. (2004). El-Hayatu’s-Siyasiyye ve Mezahiru’l-Hadara fi’l-Yemen fi Ahdi’l
• Düveliyyeti’l-Müstakille. Sa’na. Eş-Şuca, A. (1987). El-Yemen fi Sadri’l-İslam. Dımeşk.
• Tomar, C. (2013). “Yemen” mad. Diyanet İslam Ansiklopedisi. C. 43, ss. 401-406: İstanbul: Diyanet Yayınevi
• Yahya b. Hüseyin, Kasım b. Muhammed. (1968). Gayetü’l-Emani fi Ahbari’l-Katri’l-Yemani.
• (thk. S.A. Asur). Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Arabi. Yakut el-Hamevi, Şihabuddin Ebu Abdillah. (1990). Mu’cemu’l-Buldan. (thk. Ferid Abdulaziz el-Cündi) Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• El-Yemeni, Taceddin Abdulbaki. ( 1965). Tarihu’l-Yemen. (thk. Mustafa Hicazi). Beyrut: Daru’l-Avde.
• Ez-Zebidi, Abu’z-Ziya abdurrahman. (1988). Kitabu Gurretu’l-Uyun bi Ahbari’l-Yemeni’l
• Meymun. (thk. Muhammed b. Ali el-Ekva). Kahire.