CUMHURİYET DONANMASINDA YAŞANAN DENİZ KAZALARINA BİR ÖRNEK: ŞANLI YAVUZ’UN İZMİR KÖRFEZİ KAZASI

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1-2, 69 - 80, 02.01.2024

Ferdi Uyanıker

Öz

Cumhuriyetin ilanı sonrası her alanda olduğu gibi donanma alanında da bir toparlanma dönemi yaşandı. Çünkü Osmanlı Devleti’nin yıkılış sürecinde birçok alanda olduğu gibi donanma da ihmal edilen kurumlardandı. Donanmanın ayağa kaldırılması için bizzat Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından verilen emirler çerçevesinde harp yapabilecek kabiliyete kavuşturulması istenen ilk gemi Yavuz kruvazörü oldu. Yavuz, yoğun gayretler neticesinde 1930 yılında donanma ile harekât yapabilme kabiliyetine kavuşturuldu. Artık yeni hedef Yavuz kruvazörünün donanmadaki diğer su üstü ve sualtı gemileriyle eşgüdümlü harp yapabilme yeteneğine erişimini sağlamaktı. Bu maksatla donanma, hemen hemen her yıl manevralar yapmaya başladı. İşte bu manevralardan biri, donanma ve hava kuvvetlerinin birlikte ve eşgüdümlü bir harekât gerçekleştirmeleri amacıyla 1-30 Eylül 1938 tarihleri arasında icra edildi. Tatbikat alanı olarak Marmara Denizi, Kuzey Ege ve İzmir Körfezi belirlendi. İlk iki safhası başarıyla icra edilen tatbikatın üçüncü safhasında Yavuz kruvazörü bir deniz kazası yaşadı. Kaza, Yavuz kruvazörünün 27 Eylül 1938 tarihinde yapılacak deniz manevrası için İzmir Körfezi’nden çıkmaya çalışması sırasında meydana geldi. Gemi körfezden çıkmak üzere henüz seyre başlamıştı ki, saat 09:22’de haritalarda gösterilmeyen bir gemi batığına sürtündü ve karinasında küçük çapta bir hasar meydana geldi.
Bu çalışmada Yavuz kruvazörünün Türk Donanmasındaki faaliyetleri ve teknik özellikleri açıklandıktan sonra yaşanan deniz kazası ve kaza sonrası yaşanan gelişmeler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yavuz kruvazörü, İzmir Körfezi, donanma, kaza, manevra

AN EXAMPLE OF MARINE ACCIDENTS IN THE REPUBLIC NAVY: GLORIOUS YAVUZ'S ACCIDENT IN GULF OF IZMIR

Öz

After the proclamation of the Republic, there was a period of recovery in the navy field, as in every field. Because, like many other areas, the navy was one of the ignored institutions during the collapse of the Ottoman Empire. In order to revive the navy, the first ship that was requested to be made capable of warfare within the framework of the orders given by Gazi Mustafa Kemal Atatürk himself was the Yavuz cruiser. As a result of intense efforts, Yavuz became capable of operating with the navy in 1930. The new goal was now to ensure that the Yavuz cruiser had access to the ability to conduct coordinated warfare with other surface and underwater ships in the navy. For this purpose, the navy began to conduct maneuvers almost every year. One of these maneuvers was carried out between 1 and 30 September 1938, in order for the navy and air forces to carry out a joint and coordinated operation. Sea of Marmara, North Aegean and Gulf of Izmir were determined as the military exercise areas. In the third phase of the military exercise, the first two phases of which were carried out successfully, the Yavuz cruiser experienced a marine accident. The accident occurred while the cruiser Yavuz was trying to leave the Gulf of Izmir for a sea maneuver on 27 September 1938. The ship had just started sailing to leave the gulf, but at 09:22 it collided with a shipwreck not shown on the maps, causing minor damage to its underwater hull. In this study, after explaining the activities and technical features of the Yavuz cruiser in the Turkish Navy, the maritime accident and the developments after the accident are discussed.

Anahtar Kelimeler

Yavuz cruiser, Gulf of Izmir, navy, accident, maneuver

Kaynakça

• AKDOĞAN, Refik, Türkçe İngilizce Ansiklopedik Denizcilik Sözlüğü, İstanbul 1997.
• BAŞ, Ersan, Türk Tarihinde Yavuz Zırhlısının Rolü, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2008.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif , Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması, Deniz Basımevi, Cilt III, İstanbul 1983.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Büyük Atamız ve Türk Denizciliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1969.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Cumhuriyet Donanmasının Kuruluşu Sırasında 60 Yıl Hizmet (1918-1977), Cilt II, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2005.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Cumhuriyet Dönemi Amirallerinin Yetiştiği Koşullar, Basılmamış Daktilo Nüshası, Donanma Komutanlığı Arşivi Kütüphanesi.
• Cumhuriyet Donanması 1923-2005, Deniz Basımevi, İstanbul 2005.
• Deniz Harp Terimleri Sözlüğü, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayını, Deniz Basımevi, İstanbul 1986.
• DENİZALP, Celal, E. Dz.Kur.Alb. Celal Denizalp’in Anıları, Donanma Komutanlığı Deniz Tarihi Arşivi Müdürlüğü Yayını, Kocaeli 2002.
• KOÇER, Özdem, Şanlı Yavuz, Deniz Basımevi, İstanbul 2008.
• ORHAN, Çağdaş Seyfeddin, “İzmir Limanının Girişinde Bulunan Batık Gemiler Deniz Kuvvetleri Tarafından Çıkarılıyor”, Derya Dergisi, Sayı 78, Mart 1974.
• TUNABOYLU, İskender, Osmanlıdan Cumhuriyete Yavuz Zırhlısı, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2014.
• Türk Deniz Kuvvetleri Tarihçesi 1935-1950, Lalahan Deniz Genel Arşiv Müdürlüğü Yayını, Cilt II, Dosya III.
• Türk Deniz Kuvvetleri Tarihçesi 1935-1950, Lalahan Deniz Genel Arşiv Müdürlüğü Yayını, Cilt II, Dosya II., Ankara.
• UYANIKER, Ferdi, “Atatürk’ün Vefatı Sonrası Deniz Kuvvetlerindeki Hazırlıklar ve Gemi Jurnalleri Işığında Donanmanın Atatürk’e Vedası”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt 7, Sayı 3, Eylül 2020.
• UYANIKER, Ferdi, “Cumhuriyetin Onuncu Yılında Gemi Jurnalleri ve Arşiv Belgeleri Işığında Donanma Manevraları”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 48, Aralık 2022.
• UYANIKER, Ferdi, “II. Dünya Savaşı Sürecinde Türk Donanmasındaki Gelişmeler”, Marmara Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2019.
• UYANIKER, Ferdi, Türk Donanmasının Stratejik Bir Seyri: Donanmanın Malta-Faller Ziyareti 1936, Paradigma Akademi Yayını, Çanakkale 2021.