DİLİN SEYYAHTA YANSIMASI: SEYAHATNAMELERDE TÜRKÇE

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 191 - 198, 20.12.2024

Berkant Örkün

Öz

Bozkır Atlı Göçebe kültürün bir parçası olan Türklerin kullandıkları diller hakkında, günümüze kadar yapılan çalışmalarda seyahatnamelerden çok fazla yararlanılmamıştır. Hâlbuki farklı seyyahların, Türklerin konuştukları diller hakkında kayda geçtiği önemli unsurlar vardır. Özellikle de Türkçenin daha hızlı bir biçimde yaygınlık kazanmaya başladığı IX. yüzyıldan sonra diğer toplumların da Türkçeye bakışı değişmeye başlamıştır ve bu algısal değişim seyahatnameler aracılığıyla da belirlenebilmektedir. Bu makalenin amacı, seyahatnamelerde geçen Türklerin dili hakkındaki görüşleri tespit etmek ve bu tespitler hakkında yorumlar yapmaktır. Çalışmamızda Arap seyyahlardan İbn Havkal’ın, İstahri’nin, İbn Fadlan’ın, Gırnati’nin, İbni Battuta’nın yanı sıra Fransız seyyah Wilhelm Rubruk’un, Venedikli seyyahlar Ricoldus De Monte Crucis’in ve Josaphat Barbaro’nun, İtalyan seyyah Johann de Plano Carpini’nin, İspanyol seyyah Ruy Gonzâles de Clavijo’nun ve Rus seyyah Afanasiy Nikitin’in seyahatnamelerinden yararlanılmıştır. İncelenen seyahatnamelerden yola çıkılarak seyyahların genelde hangi Türkçe kelimeler üzerinde durdukları ve bu kelimelerin genelde hangi toplumsal yapıları yansıttığı açıklanmaya çalışılmıştır. Seyyahların dikkat çektiği bu kelimeler ayrıca, Türklere dışarıdan bakan ve başka kültürel yapıların ürünü olan seyyahların Türklere karşı olan algılarını da ortaya koymaktadır; dolayısıyla çalışmada bu algı üzerinde de bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkler, Türk dili, seyahatname, seyyah, Türkçe kelimeler

DİLİN SEYYAHTA YANSIMASI: SEYAHATNAMELERDE TÜRKÇE

Öz

Studies on the languages spoken by the Turks, who are a part of the nomadic culture of the Steppe Horsemen, have not made much use of travelogues. However, there are important elements recorded by different travellers about the languages spoken by Turks. Especially after the IXth century, when Turkish started to spread more rapidly, the perception of other societies towards Turkish started to change and this perceptual change can be determined through travelogues. The aim of this article is to determine the opinions about the language of the Turks mentioned in the travelogues and to make comments on these determinations. In our study, Ibn Havkal, Istahri, Ibn Fadlan, Gırnati, Ibn Battuta, as well as the French traveller Wilhelm Rubruk, The travelogues of Venetian travellers Ricoldus De Monte Crucis and Josaphat Barbaro, Italian traveller Johann de Plano Carpini, Spanish traveller Ruy Gonzâles de Clavijo and Russian traveller Afanasiy Nikitin were used. Based on the analysed travelogues, it was tried to explain which Turkish words the travellers generally focused on and which social structures these words generally reflect. These words that the travellers drew attention to also reveal the perceptions of the travellers who look at the Turks from the outside and who are the products of other cultural structures towards the Turks; therefore, the study will also try to make an evaluation on this perception.

Anahtar Kelimeler

Turks, Turkish language, travelogue, traveller, Turkish words

ОТРАЖЕНИЕ ЯЗЫКА В ДОРОГЕ: ТУРЕЦКИЙ ЯЗЫК В ТРАВЕЛОГАХ

Öz

В исследованиях, посвященных языкам, на которых говорят тюрки, являющиеся частью кочевой культуры степных всадников, путевые заметки использовались мало. Однако есть важные элементы, записанные разными путешественниками о языках, на которых говорили тюрки. Особенно после IX века, когда турецкий язык стал распространяться быстрее, восприятие других обществ по отношению к турецкому языку начало меняться, и это изменение восприятия можно определить по путевым заметкам. Цель данной статьи - определить взгляды на язык турок в травелогах и прокомментировать эти определения. В нашем исследовании участвуют Ибн Хавкал, Истахри, Ибн Фадлан, Гирнати, Ибн Баттута, а также французский путешественник Вильгельм Рубрук, Использованы травелоги венецианских путешественников Рикольдуса де Монте-Крусиса и Иосафата Барбаро, итальянского путешественника Иоганна де Плано Карпини, испанского путешественника Руя Гонсалеса де Клавихо и русского путешественника Афанасия Никитина. На основе проанализированных путевых заметок была предпринята попытка объяснить, на каких турецких словах путешественники обычно акцентируют внимание и какие социальные структуры эти слова отражают. Эти слова, на которые обращали внимание путешественники, также раскрывают восприятие турков путешественниками, которые смотрели на турков со стороны и были продуктами других культурных структур, по отношению к туркам.

Anahtar Kelimeler

Турки, турецкий язык, травелог, путешественник, турецкие слова

LE REFLET DE LA LANGUE SUR LA ROUTE : LE TURC DANS LES CARNETS DE VOYAGE

Öz

Les études sur les langues parlées par les Turcs, qui font partie de la culture nomade des cavaliers des steppes, n'ont pas beaucoup utilisé les carnets de voyage. Cependant, il existe des éléments importants consignés par différents voyageurs sur les langues parlées par les Turcs. C'est surtout après le IXe siècle, lorsque le turc a commencé à se répandre plus rapidement, que la perception des autres sociétés à l'égard du turc a commencé à changer, et ce changement de perception peut être déterminé par les carnets de voyage. L'objectif de cet article est de déterminer les points de vue sur la langue des Turcs dans les carnets de voyage et de faire des commentaires sur ces déterminations. Dans notre étude, Ibn Havkal, Istahri, Ibn Fadlan, Gırnati, Ibn Battuta, ainsi que le voyageur français Wilhelm Rubruk, Les carnets de voyage des voyageurs vénitiens Ricoldus De Monte Crucis et Josaphat Barbaro, du voyageur italien Johann de Plano Carpini, du voyageur espagnol Ruy Gonzâles de Clavijo et du voyageur russe Afanasiy Nikitin ont été utilisés. Sur la base des carnets de voyage analysés, on a tenté d'expliquer quels mots turcs les voyageurs privilégiaient généralement et quelles structures sociales ces mots reflétaient généralement. Ces mots, sur lesquels les voyageurs ont attiré l'attention, révèlent également les perceptions des voyageurs, qui regardaient les Turcs de l'extérieur et étaient le produit d'autres structures culturelles, à l'égard des Turcs.

Anahtar Kelimeler

Türkler, Türk dili, seyahatname, seyyah, Türkçe kelimeler

DIE REFLEXION DER SPRACHE AUF DER REISE: TÜRKISCH IN REISEBERICHTEN

Öz

Bei der Erforschung der von den Türken gesprochenen Sprachen, die Teil der nomadischen Kultur der Steppenreiter sind, wurden Reiseberichte bisher kaum genutzt. Es gibt jedoch wichtige Elemente, die von verschiedenen Reisenden über die von den Türken gesprochenen Sprachen aufgezeichnet wurden. Jahrhundert, als sich das Türkische schneller ausbreitete, begann sich die Wahrnehmung des Türkischen durch andere Gesellschaften zu verändern, und diese Veränderung der Wahrnehmung lässt sich anhand von Reiseberichten feststellen. Das Ziel dieses Artikels ist es, die Ansichten über die Sprache der Türken in Reiseberichten zu ermitteln und diese Feststellungen zu kommentieren. In unserer Studie werden Ibn Havkal, Istahri, Ibn Fadlan, Gırnati, Ibn Battuta, sowie der französische Reisende Wilhelm Rubruk untersucht, Die Reiseberichte der venezianischen Reisenden Ricoldus De Monte Crucis und Josaphat Barbaro, des italienischen Reisenden Johann de Plano Carpini, des spanischen Reisenden Ruy Gonzâles de Clavijo und des russischen Reisenden Afanasiy Nikitin wurden verwendet. Anhand der analysierten Reiseberichte wurde versucht zu erklären, auf welche türkischen Wörter sich die Reisenden im Allgemeinen konzentrierten und welche sozialen Strukturen diese Wörter im Allgemeinen widerspiegeln. Diese Wörter, auf die die Reisenden ihr Augenmerk richteten, zeigen auch die Sichtweise der Reisenden, die die Türken von außen betrachteten und Produkte anderer kultureller Strukturen waren, gegenüber den Türken.

Anahtar Kelimeler

Türken, türkische Sprache, Reisebericht, Reisender, türkische Wörter

Kaynakça

• BARBARO, Josaphat, Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, (çev. T. Gündüz), 3.Baskı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016.
• CARPİNİ, Plano, Moğolistan Seyahatnamesi 13. Yüzyılda Avrupa’dan Orta Asya’ya Yolculuk, (çev. Engin Ayan), Kronik Kitabevi, İstanbul 2018.
• DE CLAVİJO, Ruy Gonzalez, Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat, (çev. Ömer Rıza Doğrul), Köprü Yayınları, İstanbul 2016.
• DE MONTE CRUCİS, R., Doğu Seyahatnamesi Bir Dominikan Keşişin Anadolu ve Ortadoğu Yolculuğu, (çev. Ahmet Deniz Altunbaş), Kronik Kitap, İstanbul 2018.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnamesi I.-II, (çev. A. Sait Aykut), 5. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2018.
• Ebu Muhammed El-Gırnâtî, Gırnâtî Seyahatnamesi, (haz. Fatih Sabuncu), 2. Baskı, Yeditepe Yayınevi İstanbul.
• GENÇOSMAN, M. Nuri, Anadolu Selçukî Tarihi İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden, Uzluk Basımevi, Ankara 1941.
• İbn Havkal, Sûrat el-Arz (10. Asırda İslâm Coğrafyası), (çev. Ramazan Şeşen), 2. Baskı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2017.
• İstahri, Ülkelerin Yolları (Değerlendirme-Metin), (haz. Murat Ağarı), Ayışığı Kitapları, İstanbul 2019.
• KALLEK, Cengiz, “Batman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 5, TDV Yayınları, İstanbul 1992.
• MALLORY, James Patrick, A la Recherche des Indo-Européens Langue Archéologie Mythe, Éditions du Seuil, Paris 1997.
• NİKİTİN, Afanasiy, Üç Deniz Ötesine Seyahat, (çev. Serkan Acar), 3.Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2019.
• ŞEŞEN, Ramazan, İbn Fadlan Seyahatnamesi, 10. Baskı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2021.
• TEKCAN, Münevver, “Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Diller ve Türk Lehçeleri”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 27, 2005, s. 67-75.
• VON RUBRUK, Wilhelm, Moğolların Büyük Hanı’na Seyahat, (çev. Ergin Ayan), Kronik Kitabevi, İstanbul 2019.