BETWEEN BÂBÜSSAÂDE AND DÂRÜSSAÂDE MALATYALI İSMAİL AGHA (d.1639-40)

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 165 - 174, 20.12.2024

Gülay Porgalı

Öz

In the Ottoman palace eunuchs were divided into two categories: the Kara aghas working in the harem, and the Ak aghas being in charge of the Enderun. Ak aghas were trained in the Enderun like the other ich oghlans and then appointed to important positions in the palace. Malatyalı İsmail Agha also was educated in the Enderun and rose to become one of the Bâbüssaâde communicator aghas. After the death of Ahmed I, the short-term changes in the throne and the conflicts between the factions of the state affected his career in the palace. He left the Bâbüssaâde organization and became the Dârüssaâde Agha. Later, he returned to the Enderun after being assigned as the Bâbüssaâde Agha. Not only is Ismail Agha the last assingned Ak agha as a Darussade Agha, but he also is the only person who was not dismissed from the palace after his term as Dârüssaâde Agha but was appointed as Bâbüssaâde Agha. Ismail Agha's personality also played a role in his fulfilment of two high-level positions at the palace. He spent the wealth he earned during his long service in the palace on charitable works. He is one of the philanthropists who contributed to the Ottoman social life with the foundations he established in Istanbul, Üsküdar and Malatya. This study emphasises the career and personality of Malatyalı İsmail Agha, a eunuch who served in the Ottoman palace in the 17th century.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Palace, Dârüssaâde Aghas, Harem Aghas, Bâbüssaâde Aghas, Kapı Aghas, Malatyalı İsmail Agha

BÂBÜSSAÂDE İLE DÂRÜSSAÂDE ARASINDA MALATYALI İSMAİL AĞA (ö.1639-40)

Öz

Osmanlı sarayında hadımlar haremde görev yapan Kara ağalar ve Enderun’da görevli Ak ağalar olarak ikiye ayrılıyordu. Ak ağalar diğer iç oğlanları gibi Enderun’da eğitim gördükten sonra saraydaki önemli görevlere getirilirdi. Malatyalı İsmail Ağa da Enderun’da eğitim gördü ve yükselerek Bâbüssaâde arz ağaları arasına katıldı. I. Ahmed’in vefatından sonra yaşanan kısa süreli taht değişiklikleri ve devlet hizipleri arasındaki çekişmeler onun saraydaki kariyerini etkiledi. Bâbüssaâde teşkilatından ayrılarak Dârüssaâde Ağası oldu ve sonra da Bâbüssaâde Ağası tayin edilerek Enderun’a geri döndü. İsmail Ağa, Dârüssaâde Ağalığına getirilen son Ak ağadır ve aynı zamanda bu görevinden sonra saraydan gönderilmeyip Bâbüssaâde Ağalığına tayin edilen de tek kişidir. İsmail Ağa’nın saraydaki üst düzey iki görevi icra etmesinde şüphesiz şahsiyeti de rol oynamıştır. Saraydaki uzun süreli hizmeti sırasında kazandığı servetini hayır işlerine sarf etmiştir. İstanbul, Üsküdar ve Malatya’da kurduğu vakıflarla Osmanlı sosyal hayatına katkıda bulunan hayırseverlerden biridir. Bu çalışmada, 17. yüzyılda Osmanlı sarayında görev yapmış bir hadım olan Malatyalı İsmail Ağa’nın kariyeri ve şahsiyeti üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Sarayı, Dârüssaâde Ağası, Harem Ağası, Bâbüssaâde Ağası, Kapı Ağası, Malatyalı İsmail Ağa

Kaynakça

• ALTINDAĞ, Ülkü. “Dârüssaâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Cilt: 9, 1994, s. 1-3.
• APAYDIN, H. Yunus, “Karz”, DİA, Cilt: 24, 2001, s.520-525.
• AYCİBİN, Zeynep, “Ahmed Resmi Efendi’nin Hamîletü’l-küberâ’sı ve Müstakimzâde Zeyli”, Belgeler, Cilt: 22, Sayı: 26, Ocak 2001, s. 183-226.
• AYDÜZ, Salim, “Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık Müessesesi”, Belleten, Cilt: 70, Sayı: 257, Nisan 2006, s.167-264.
• BARNES, John Robert, “Murad Reis Tekkesi (Rodos)”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, ed. Ahmet Yaşar Ocak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• ÇELİKKOL, Zeki, Rodos’taki Türk Eserleri ve Tarihçe, 2. Basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa, “Malatyalı İsmail Ağa Camii ve Tekkesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 5, Kültür Bakanlığı/Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s. 279-280.
• DİKER, Sevgi Ağca. “Topkapı Sarayında Ak Hadımlardan Oluşan Babüssaade Teşkilatı ve Kurumun Son Güçlü Temsilcisi: Kapı Ağası Gazanfer Ağa”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 16, Aralık 2020, s.1-32.
• EGEMEN, Affan, İstanbul’un Sebil ve Çeşmeleri (Resimleri ve Kitabeleri ile 1165 Çeşme ve Sebil), Arıtan Yayınevi, İstanbul 1993.
• GALLAND, Antoine, İstanbul’a Ait Günlük Anılar (1672-1673), Cilt: 2, çev. Nahid Sırrı Örik, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
• HATHAWAY, Jane, Darüssaade Ağası Osmanlı Sarayında Afrikalı Bir Güç Odağı, çev. Tansel Demirel, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2022.
• KORKUSUZ, M. Şefik, İstanbul Tekkeleri ve Ponstnişinleri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2016.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Süleyman Paşa, Malatyalı”, DİA, Cilt: 38, 2010, s.98-99.
• KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Şeyhülharem”, DİA, Cilt: 39, 2010, s. 91.
• KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Osmanlı Tarihi Araştırmaları İçin Az Bilinen Bir Kaynak: Topkapı Sarayı Taş Kitabeler Koleksiyonu”, XIX. Türk Tarih Kongresi (3-7 Ekim 2022), Cilt: 3, haz. Abdullah Kaymak vd., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2024, s. 677-711.
• Mehmed bin Ali, Ahkâm-ı Nücûm, Millî Kütüphane, Yazmalar, O6 Mil Yz A 8372/1b-41b.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ (Ravzatü’l-hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-hâfikayn), Cilt: 2, haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• PIERCE, Leslie P, Harem-i Hümayun, çev. Ayşe Berktay, Islık Yayınları, İstanbul 2022.
• RODOSLU, Celalettin, Rodos ve İstanköy Adalarında Gömülü Tarihi Simalar, Çankaya Matbaası, Ankara 1945.
• Solak-zâde Mehmed Hemdemi Çelebi, Solak-zâde Tarihi, Cilt: 2, haz. Vahit Çabuk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara1989.
• TANERİ, Aydın-Yaran, Rahmi, “Hadım”, DİA, Cilt: 15, 1997, s.1-3.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, 4. Basım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• WITHERS, Robert, Büyük Efendi’nin Sarayı, çev. Cahit Kayra, Pera Yayıncılık, İstanbul 1996.
• YİNANÇ, Refet-Elibüyük, Mesut, Kanunî Devri Malatya Tahrir Defteri (1560), Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1983.
• YÜCER, Hür Mahmut, “Sa‘diyye”, DİA, Cilt: 3, 2008, s.410-413.